دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 مشکلات اسلام تاریخی و راه‌حل‌های آنها از نگاه روشنفکران دینی
🔸در حاشیه «گفتگوی رضا علیجانی با مصطفی ملکیان: سه محک نهایی؛ عقلانیت، اخلاق جهانی و حقوق بشر»
✅ جعفر نکونام 7 اردیبهشت 1402
▫️ص 1 از 2

یادداشتی که اینک می‌آید، برداشتی آزاد از سخنان فیلسوف ارجمند جناب آقای مصطفی ملکیان در زمینۀ مشکلات اسلام تاریخی و راه حل‌های آنهاست.

1️⃣ مشکلات اسلام تاریخی
برخی از مهم‌ترین مشکلاتی که اسلام تاریخی بدان مبتلاست، از این قرار است:
🔸1. اسلام تاریخی دینی فاقد اعتبار علمی برون‌دینی است؛ یعنی در متون دینی آموزه‌هایی است که هیچ تأییدی در معارف مشترک بشری ندارند و حتی در مواردی در تعارض با معارف مشترک بشری‌اند.
🔸2. اسلام تاریخی ناپیراسته و گرفتار ناسازگاری‌های درونی است؛ چون اسلام تاریخی مجموعه‌ای از روایات متفاوت و حتی متعارض‌اند؛ طوری که جمع کردن آنها میسور نیست؛ لذا پیروان هر مذهبی و حتی هر فردی از پیروان هر مذهبی از درون متون دینی شواهدی را به نفع خود پیدا می‌کنند.
🔸3. اسلام تاریخی تفسیرپذیر است؛ لذا هر فرد یا گروهی متون دینی را به سود خود تفسیر می‌کند. البته منظور این نیست که خود متون دینی ذاتاً مجمل و متشابه و ذووجوه‌اند و معانی مختلفی را بر می‌تابند؛ بلکه منظور این است که پیش‌فرض‌های کلامی نقش اساسی در تأویل متون دینی به نفع فرقه‌های مذهبی دارند؛ لذا هم به این جهت و هم به جهت ناسازگاری درونی متون دینی، دین تاریخی نمی‌تواند سخن قاطع و فصل الخطابی را عرضه کند.
🔸4. اسلام تاریخی تقلیدی است؛ نه تحقیقی؛ یعنی مسلمانان دین خود را از نیاکان خود به ارث برده‌اند؛ بدون این که در آن تأمل و تحقیق کنند. همین امر موجب شده است که اسلام تاریخی یعنی اسلامی که از نیاکان به ارث رسیده است، پایگاه استواری در میان متدینان نداشته باشد.
🔸5. اسلام تاریخی جزم‌اندیشانه و تعصب‌آمیز و اصلاح‌ناپذیر و حتی اصلاح‌ستیز است؛ چون که اصلاح را بدعت و حرام می‌خواند. همین باعث می‌شود، در برابر نقد و اصلاح مقاومت کند و عدم امکان نقد دین تاریخی و اصلاح آن، هم موجب می‌شود، مشکلاتی در زندگی متدینان پدید بیاید.
🔸6. اسلام تاریخی از علوم و معارف جدید بشری بی‌بهره و حتی گریزان و بلکه با آن در ستیز است. علمای دینی در مواردی نه تنها خود را از دستاوردهای علمی و تجربی مدرن بشری محروم می‌سازند؛ بلکه حتی در مقام این بر می‌آیند که علوم مدرن بشری را هم با تحمیل آموزه‌های ایدئولوژیک دینی به عقب برانند. پروژه‌هایی که با نام اسلامی کردن علوم بشری به طور عام یا علوم انسانی به طور خاص دنبال می‌شود، در این زمینه ارزیابی می‌شوند.
🔸7. اسلام تاریخی از حل مسائل نظری و نیز رفع مشکلات عملی انسان امروز عاجز است و حتی خود بر مشکلات بشر افزوده است و لذا باید کسانی بیایند و مشکلات خود دین را مرتفع سازند. جهت آن هم روشن است؛ چون اسلام تاریخی متناسب با مقتضیات و ظرفیت‌های عقلی و اجتماعی مردمان گذشته شکل گرفته است؛ لذا از عهدۀ حل مسائل مستحدث علمی و عملی ناتوان است.
🔸8. اسلام تاریخی هیچ چشم‌انداز معقول و مقبولی از آیندۀ بشر و دورنمای زندگی او ندارد. البته در اسلام تاریخی از حکومت جهانی آخر الزمانی که سراسر عدالت و رفاه است، سخن گفته می‌شود؛ اما چنین حکومتی به صورت فرقه‌ای؛ یعنی خاص پیروان یک دین و حتی یک مذهب است، تعریف می‌گردد و راهکار نیل به آن هم جنگ آخر الزمانی معرفی می‌شود؛ اما چنین آینده‌ای و راهکاری هرگز از نگاه برون‌دینی قابل تأیید نیست.
🔸9. اسلام تاریخی انحصارطلبانه و در جهت تأمین اهداف فرقه‌ای و حتی جنسیتی است؛ لذا عامل تضعیف همبستگی اجتماعی و موجد تبعیض دینی و مذهبی و حتی جنسیتی دانسته شده است.
🔸10. حکومت دینی برآمده از اسلام تاریخی در روزگار حاضر تجربۀ مثبتی در پی نداشته و ناکارا ارزیابی شده؛ چون نتوانسته است، از عهدۀ مدعیات خود برآید و از بردن مردم به آن بهشت برینی که وعده می‌داد، ناتوان مشاهده شده است. سوء نیت و سوء مدیریت و فساد مدیران حکومتی دینی به مراتب از حکومت‌های سکولار افزون‌تر به شمار رفته است؛ به همین رو، حکومت دینی برای بقای خودش ناگزیر شده است، نسبت به عوام فریبکارانه و نسبت به خواص خشونت‌ورزانه رفتار کند و این دین‌گریزی و بلکه دین‌ستیزی مردم را در پی آورده است.
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

صدانت

گفتگوی رضا علیجانی با مصطفی ملکیان: سه محک نهایی؛ عقلانیت، اخلاق جهانی و حقوق بشر • صدانت

چند نوع اسلام در ایران و جهان اسلام معاصر می بینید؟ آیا در اسلام های ایران، عربستان، ترکیه، مالزی، طالبان، القاعده، داعش و ...

www.tgoop.com/dineaqlani/597

3.2K viewsedited  Apr 27, 2023 at 12:39

🔶 مشکلات اسلام تاریخی و راه‌حل‌های آنها از نگاه روشنفکران دینی
🔸در حاشیه «گفتگوی رضا علیجانی با مصطفی ملکیان: سه محک نهایی؛ عقلانیت، اخلاق جهانی و حقوق بشر»
✅ جعفر نکونام 7 اردیبهشت 1402
▫️ص 1 از 2

یادداشتی که اینک می‌آید، برداشتی آزاد از سخنان فیلسوف ارجمند جناب آقای مصطفی ملکیان در زمینۀ مشکلات اسلام تاریخی و راه حل‌های آنهاست.

1️⃣ مشکلات اسلام تاریخی
برخی از مهم‌ترین مشکلاتی که اسلام تاریخی بدان مبتلاست، از این قرار است:
🔸1. اسلام تاریخی دینی فاقد اعتبار علمی برون‌دینی است؛ یعنی در متون دینی آموزه‌هایی است که هیچ تأییدی در معارف مشترک بشری ندارند و حتی در مواردی در تعارض با معارف مشترک بشری‌اند.
🔸2. اسلام تاریخی ناپیراسته و گرفتار ناسازگاری‌های درونی است؛ چون اسلام تاریخی مجموعه‌ای از روایات متفاوت و حتی متعارض‌اند؛ طوری که جمع کردن آنها میسور نیست؛ لذا پیروان هر مذهبی و حتی هر فردی از پیروان هر مذهبی از درون متون دینی شواهدی را به نفع خود پیدا می‌کنند.
🔸3. اسلام تاریخی تفسیرپذیر است؛ لذا هر فرد یا گروهی متون دینی را به سود خود تفسیر می‌کند. البته منظور این نیست که خود متون دینی ذاتاً مجمل و متشابه و ذووجوه‌اند و معانی مختلفی را بر می‌تابند؛ بلکه منظور این است که پیش‌فرض‌های کلامی نقش اساسی در تأویل متون دینی به نفع فرقه‌های مذهبی دارند؛ لذا هم به این جهت و هم به جهت ناسازگاری درونی متون دینی، دین تاریخی نمی‌تواند سخن قاطع و فصل الخطابی را عرضه کند.
🔸4. اسلام تاریخی تقلیدی است؛ نه تحقیقی؛ یعنی مسلمانان دین خود را از نیاکان خود به ارث برده‌اند؛ بدون این که در آن تأمل و تحقیق کنند. همین امر موجب شده است که اسلام تاریخی یعنی اسلامی که از نیاکان به ارث رسیده است، پایگاه استواری در میان متدینان نداشته باشد.
🔸5. اسلام تاریخی جزم‌اندیشانه و تعصب‌آمیز و اصلاح‌ناپذیر و حتی اصلاح‌ستیز است؛ چون که اصلاح را بدعت و حرام می‌خواند. همین باعث می‌شود، در برابر نقد و اصلاح مقاومت کند و عدم امکان نقد دین تاریخی و اصلاح آن، هم موجب می‌شود، مشکلاتی در زندگی متدینان پدید بیاید.
🔸6. اسلام تاریخی از علوم و معارف جدید بشری بی‌بهره و حتی گریزان و بلکه با آن در ستیز است. علمای دینی در مواردی نه تنها خود را از دستاوردهای علمی و تجربی مدرن بشری محروم می‌سازند؛ بلکه حتی در مقام این بر می‌آیند که علوم مدرن بشری را هم با تحمیل آموزه‌های ایدئولوژیک دینی به عقب برانند. پروژه‌هایی که با نام اسلامی کردن علوم بشری به طور عام یا علوم انسانی به طور خاص دنبال می‌شود، در این زمینه ارزیابی می‌شوند.
🔸7. اسلام تاریخی از حل مسائل نظری و نیز رفع مشکلات عملی انسان امروز عاجز است و حتی خود بر مشکلات بشر افزوده است و لذا باید کسانی بیایند و مشکلات خود دین را مرتفع سازند. جهت آن هم روشن است؛ چون اسلام تاریخی متناسب با مقتضیات و ظرفیت‌های عقلی و اجتماعی مردمان گذشته شکل گرفته است؛ لذا از عهدۀ حل مسائل مستحدث علمی و عملی ناتوان است.
🔸8. اسلام تاریخی هیچ چشم‌انداز معقول و مقبولی از آیندۀ بشر و دورنمای زندگی او ندارد. البته در اسلام تاریخی از حکومت جهانی آخر الزمانی که سراسر عدالت و رفاه است، سخن گفته می‌شود؛ اما چنین حکومتی به صورت فرقه‌ای؛ یعنی خاص پیروان یک دین و حتی یک مذهب است، تعریف می‌گردد و راهکار نیل به آن هم جنگ آخر الزمانی معرفی می‌شود؛ اما چنین آینده‌ای و راهکاری هرگز از نگاه برون‌دینی قابل تأیید نیست.
🔸9. اسلام تاریخی انحصارطلبانه و در جهت تأمین اهداف فرقه‌ای و حتی جنسیتی است؛ لذا عامل تضعیف همبستگی اجتماعی و موجد تبعیض دینی و مذهبی و حتی جنسیتی دانسته شده است.
🔸10. حکومت دینی برآمده از اسلام تاریخی در روزگار حاضر تجربۀ مثبتی در پی نداشته و ناکارا ارزیابی شده؛ چون نتوانسته است، از عهدۀ مدعیات خود برآید و از بردن مردم به آن بهشت برینی که وعده می‌داد، ناتوان مشاهده شده است. سوء نیت و سوء مدیریت و فساد مدیران حکومتی دینی به مراتب از حکومت‌های سکولار افزون‌تر به شمار رفته است؛ به همین رو، حکومت دینی برای بقای خودش ناگزیر شده است، نسبت به عوام فریبکارانه و نسبت به خواص خشونت‌ورزانه رفتار کند و این دین‌گریزی و بلکه دین‌ستیزی مردم را در پی آورده است.
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

BY دین عقلانی | جعفر نکونام