دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 انسان در خدمت دین یا دین در خدمت انسان
✅ جعفر نکونام 3 تیر 1402
▫️ص1 از 2

یادداشت حاضر در پاسخ قریب به مضمون این سؤال مخاطب گرامی آقای آرام است که آیا دین در خدمت انسان است و می‌خواهد راهنمای او باشد و او را به سعادت برساند یا انسان در خدمت دین است که در ترویج آن بکوشد و از آن در برابر شبهات و اشکالات وارد بر آن دفاع کند و مخالفان تعالیم دینی را کیفر دهد و از میان ببرد؟
به این سؤال هم از نگاه درون‌دینی می‌توان پاسخ گفت و هم از نگاه برون‌دینی که ذیلاً بدان پرداخته می‌شود.

1️⃣ پاسخ درون‌دینی به مسئله
از نگاه درون‎دینی ‌پاسخ به سؤال مذکور از هر دو جهت مثبت است؛ یعنی هم انسان در خدمت دین است و هم دین در خدمت انسان. با این تلقی که دین یک موهبت آسمانی است که برای نیل بشر به سعادت به بشر ارزانی شده؛ یعنی برای خدمت به بشر آمده است. خدمت دین به بشر هم این است که او را به آرامش و آسایش نایل بگرداند. متقابلاً، انسان نیز وظیفه دارد، به دین خدمت کند. خدمتی که انسان به دین می‌کند، این است که آن را ترویج دهد و به شبهات و اشکالاتی که دین‌ستیزان به دین وارد می‌کنند، پاسخ دهد و با کسانی که به ستیز با دین می پردازند، بستیزد. البته در زمینۀ قلمرو دین و توانایی آن در زمینۀ تأمین سعادت انسان میان پیروان ادیان اختلاف نظر وجود دارد.
🔸الف. پاسخ بنیادگرایان دینی: پیروان بنیادگرای هر دینی در مقام تقدیس دین خود هستند و لذا نمی‌توانند قبول کنند، تعالیم دینی‌اشان متناسب با حاجات و مقتضیات گذشته است و با بسیاری از مقتضیات مدرن تناسب ندارد و نسبت به مسائل مدرن بی‌پاسخ است؛ به همین رو، همواره عیوب و نقص‌های دین خود را انکار می‌کنند یا می‌پوشانند یا فرافکنی می‌کنند و راه‌یافته از ادیان دیگر یا تحریف شده از سوی پیروان می‌خوانند و یا آنها را به گونه‌ای تأویل و توجیه می‌کنند که از آن عیب و نقص فهمیده نشود.
🔸ب. پاسخ روشنفکران دینی: پیروان روشنفکر هر دین، البته عیوب و نقص‌های دین را می‌‌پذیرند. منتها در مقام دفاع از دین به اقدامات چندی دست می‌یازند؛ نظیر این که به تقلیل‌گرایی روی می‌آورند و منطقةالفراغی را هم بر علوم و تجربیات مدرن بشری قرار می‌دهند یا دستاوردهای علمی بشر را به تعالیم دینی منضم می‌سازند و آنها را هم در خدمت دین می‌گیرند.

2️⃣ پاسخ برون‌دینی به مسئله
از نگاه برون‎دینی، نیز پاسخ به سؤال پیش‌گفته از هر دو جهت مثبت است؛ یعنی آنان نیز قایل‌اند که هم دین به انسان خدمت می‌کند و هم انسان به دین. منتها آنان دین را موهبتی آسمانی نمی‌دانند؛ بلکه دانش و تجربه‌ای بشری به شمار می‌آورند.
در نظر آنان، دین تاریخی عبارت از علوم و تجربیات گذشته بشری است که طبیعتاً آن نمی‌تواند برای تمام حاجات و مقتضیات بشر تا ابد پاسخگو باشد.
🔸الف. دین به مثابۀ قانون: از نگاه برون‌دینی، دین از قبیل قانون است که هم قانون به انسان خدمت می کند و روابط میان انسان‌ها را تنظیم می‌نماید و هم انسان به قانون خدمت می‌کند؛ از این جهت که پاسدار آن است و در عین حال، اگر عیب و نقصی هم داشت، در مقام رفع عیب و نقص آن بر می‌آید.
در این نگاه، هر دینی بسان قانونی است که هر گروهی از انسان‌ها متناسب با حاجات و مقتضیات جامعه و عصر خود می‌نویسند. منتها نظر به این که حاجات و مقتضیات هیچ جامعه‌ای ثابت و فراگیر نیست، آن نمی‌تواند پاسخ‌گوی حاجات و مقتضیات جوامع و اعصار دیگر باشد؛ به همین رو، یک دین برای این که بتواند برای جوامع و اعصار دیگر کارآیی داشته باشد، باید مردمان آن جوامع و اعصار به متناسب‌سازی آن دین با حاجات و مقتضیات جامعه و عصر خود اهتمام ورزند.
🔸ب. انتظار از دین: بر اساس آنچه آمد، توقع این که یک دینی که برای یک عصر و جامعه‌ای شکل گرفته است، بتواند پاسخ‌گویی تمام حاجات و مقتضیات همۀ جوامع و اعصار باشد، بی‌جاست؛ زیرا هیچ دینی نمی‌تواند چنین نقشی ایفا کند ولو رهبران آن دین، چنین ادعایی داشته باشند. با ادعا چنین چیزی ثابت نمی‌شود.
اثبات این که یک دینی پاسخ‌گوی تمام حاجات و مقتضیات همۀ اعصار و جوامع است، به این است که برای تمام حاجات و مقتضیات پاسخ‌های آماده داشته باشد. حال آن که هیچ دینی هرگز از پیش پاسخ آماده برای تمام حاجات و مقتضیات ندارد و این علمای دینی هستند که وقتی با حاجات و مقتضیات جدیدی مواجه می‌شوند، اهتمام می‌ورزند که پاسخ مناسب برای آنها تولید کنند. هرگز هم این‌گونه نیست که یک دینی از منابع و پنانسیل کاملی برای تولید پاسخ برخوردار باشد؛ اما ادیان دیگر از آنها محروم باشند.
🟡ادامه در صفحۀ بعد

Telegram

دین عقلانی

▫️ص2 از 2
🔸ج. تاریخمندی دین: از نگاه برون‌دینی، آنچه که ما امروزه به نام دین می‌شناسیم، به واقع پاسخ‌هایی است که مردمان گذشته برای حاجات و مقتضیات عصر و جامعه خود تولید کرده بودند و تولید این پاسخ‌ها هم با اتکاء به علوم و تجربیاتی بوده است که خود از آنها…

www.tgoop.com/dineaqlani/699

1.6K viewsedited  Jun 24, 2023 at 14:31

🔶 انسان در خدمت دین یا دین در خدمت انسان
✅ جعفر نکونام 3 تیر 1402
▫️ص1 از 2

یادداشت حاضر در پاسخ قریب به مضمون این سؤال مخاطب گرامی آقای آرام است که آیا دین در خدمت انسان است و می‌خواهد راهنمای او باشد و او را به سعادت برساند یا انسان در خدمت دین است که در ترویج آن بکوشد و از آن در برابر شبهات و اشکالات وارد بر آن دفاع کند و مخالفان تعالیم دینی را کیفر دهد و از میان ببرد؟
به این سؤال هم از نگاه درون‌دینی می‌توان پاسخ گفت و هم از نگاه برون‌دینی که ذیلاً بدان پرداخته می‌شود.

1️⃣ پاسخ درون‌دینی به مسئله
از نگاه درون‎دینی ‌پاسخ به سؤال مذکور از هر دو جهت مثبت است؛ یعنی هم انسان در خدمت دین است و هم دین در خدمت انسان. با این تلقی که دین یک موهبت آسمانی است که برای نیل بشر به سعادت به بشر ارزانی شده؛ یعنی برای خدمت به بشر آمده است. خدمت دین به بشر هم این است که او را به آرامش و آسایش نایل بگرداند. متقابلاً، انسان نیز وظیفه دارد، به دین خدمت کند. خدمتی که انسان به دین می‌کند، این است که آن را ترویج دهد و به شبهات و اشکالاتی که دین‌ستیزان به دین وارد می‌کنند، پاسخ دهد و با کسانی که به ستیز با دین می پردازند، بستیزد. البته در زمینۀ قلمرو دین و توانایی آن در زمینۀ تأمین سعادت انسان میان پیروان ادیان اختلاف نظر وجود دارد.
🔸الف. پاسخ بنیادگرایان دینی: پیروان بنیادگرای هر دینی در مقام تقدیس دین خود هستند و لذا نمی‌توانند قبول کنند، تعالیم دینی‌اشان متناسب با حاجات و مقتضیات گذشته است و با بسیاری از مقتضیات مدرن تناسب ندارد و نسبت به مسائل مدرن بی‌پاسخ است؛ به همین رو، همواره عیوب و نقص‌های دین خود را انکار می‌کنند یا می‌پوشانند یا فرافکنی می‌کنند و راه‌یافته از ادیان دیگر یا تحریف شده از سوی پیروان می‌خوانند و یا آنها را به گونه‌ای تأویل و توجیه می‌کنند که از آن عیب و نقص فهمیده نشود.
🔸ب. پاسخ روشنفکران دینی: پیروان روشنفکر هر دین، البته عیوب و نقص‌های دین را می‌‌پذیرند. منتها در مقام دفاع از دین به اقدامات چندی دست می‌یازند؛ نظیر این که به تقلیل‌گرایی روی می‌آورند و منطقةالفراغی را هم بر علوم و تجربیات مدرن بشری قرار می‌دهند یا دستاوردهای علمی بشر را به تعالیم دینی منضم می‌سازند و آنها را هم در خدمت دین می‌گیرند.

2️⃣ پاسخ برون‌دینی به مسئله
از نگاه برون‎دینی، نیز پاسخ به سؤال پیش‌گفته از هر دو جهت مثبت است؛ یعنی آنان نیز قایل‌اند که هم دین به انسان خدمت می‌کند و هم انسان به دین. منتها آنان دین را موهبتی آسمانی نمی‌دانند؛ بلکه دانش و تجربه‌ای بشری به شمار می‌آورند.
در نظر آنان، دین تاریخی عبارت از علوم و تجربیات گذشته بشری است که طبیعتاً آن نمی‌تواند برای تمام حاجات و مقتضیات بشر تا ابد پاسخگو باشد.
🔸الف. دین به مثابۀ قانون: از نگاه برون‌دینی، دین از قبیل قانون است که هم قانون به انسان خدمت می کند و روابط میان انسان‌ها را تنظیم می‌نماید و هم انسان به قانون خدمت می‌کند؛ از این جهت که پاسدار آن است و در عین حال، اگر عیب و نقصی هم داشت، در مقام رفع عیب و نقص آن بر می‌آید.
در این نگاه، هر دینی بسان قانونی است که هر گروهی از انسان‌ها متناسب با حاجات و مقتضیات جامعه و عصر خود می‌نویسند. منتها نظر به این که حاجات و مقتضیات هیچ جامعه‌ای ثابت و فراگیر نیست، آن نمی‌تواند پاسخ‌گوی حاجات و مقتضیات جوامع و اعصار دیگر باشد؛ به همین رو، یک دین برای این که بتواند برای جوامع و اعصار دیگر کارآیی داشته باشد، باید مردمان آن جوامع و اعصار به متناسب‌سازی آن دین با حاجات و مقتضیات جامعه و عصر خود اهتمام ورزند.
🔸ب. انتظار از دین: بر اساس آنچه آمد، توقع این که یک دینی که برای یک عصر و جامعه‌ای شکل گرفته است، بتواند پاسخ‌گویی تمام حاجات و مقتضیات همۀ جوامع و اعصار باشد، بی‌جاست؛ زیرا هیچ دینی نمی‌تواند چنین نقشی ایفا کند ولو رهبران آن دین، چنین ادعایی داشته باشند. با ادعا چنین چیزی ثابت نمی‌شود.
اثبات این که یک دینی پاسخ‌گوی تمام حاجات و مقتضیات همۀ اعصار و جوامع است، به این است که برای تمام حاجات و مقتضیات پاسخ‌های آماده داشته باشد. حال آن که هیچ دینی هرگز از پیش پاسخ آماده برای تمام حاجات و مقتضیات ندارد و این علمای دینی هستند که وقتی با حاجات و مقتضیات جدیدی مواجه می‌شوند، اهتمام می‌ورزند که پاسخ مناسب برای آنها تولید کنند. هرگز هم این‌گونه نیست که یک دینی از منابع و پنانسیل کاملی برای تولید پاسخ برخوردار باشد؛ اما ادیان دیگر از آنها محروم باشند.
🟡ادامه در صفحۀ بعد

BY دین عقلانی | جعفر نکونام