دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 ساختن یا کمک کردن به ساخته شدن
✅ جعفر نکونام 19 تیر 1402

دوست نازنینی به نام حبیب جنگلی پرسیده است: چقدر این جمله کلیشه‌ای را باور دارید؟
"بهتر است خودم را اصلاح کنم تا جامعه اصلاح شود" یا "برو خودت را اصلاح کن تا جامعه اصلاح شود". یادداشت حاضر در پاسخ به این سؤال است. البته ابتدا بگویم که من نه روان‌شناسم و نه جامعه‌شناس. من فقط فهم و تجربه خودم را عرضه می‌کنم.

1️⃣ اعتباری بودن جامعه
در عالم خارج تک تک انسان‌ها واقعیت دارند؛ نه چیزی به نام جامعه. جامعه چیزی جز مجموعه‌ای از افراد نیست؛ لذا ساخته شدن جامعه در واقع به ساخته شدن افراد تحویل می‌گردد. به همین رو، جامعه مفهومی ذهنی و انتزاعی نظیر انسان و سفیدی و مانند آنها خوانده شده است که ذهن آنها را انتزاع می‌کند؛ بدون این که بتوان در عالم خارج آن را نشان داد. در عالم خارج می‌توان به اشیای سفید یا تک تک انسان از قبیل حسن و حسین و صغری و کبری اشاره کرد؛ اما هرگز چیزی به نام جامعه یا انسان یا سفیدی در عالم خارج وجود ندارد.

2️⃣ انسان موجودی آزاد
انسان موجودی مختار و صاحب اراده است و اوست که انتخاب می‌کند که آیا می‌خواهد تحولی را در خود پدید بیاورد یا نه؛ لذا ساخته شدن یک امر درونی و اختیاری است؛ نه یک امر بیرونی و تحمیلی.
البته منکر این نمی‌توان بود که کسانی اراده و خواست خود را بر دیگران تحمیل می‌کنند و به اصطلاح می‌خواهند که دیگران را بسازند یا به زور به بهشت برساختۀ خود ببرند؛ اما تحمیل اراده و خواست به مثابه به زور فرو کردن لقمه در حلقوم افراد است که منجر به بالا آوردن آن می‌شود؛ چنان که مردم افغانستان نتوانستند ارمغان دموکراسی را تحمل کنند؛ لذا سرانجام به عقب بازگشت کردند؛ بنابراین، ساختن فرد یا جامعه تعبیر درستی نیست؛ چون آن مفید معنای زور و تحمیل است و با زور و تحمیل، فرد یا جامعه ساخته نمی‌شود؛ بلکه با آزادی و میدان دادن به فعالیت‌های مریدانه و دلخواهانه و بلکه عاشقانه ساخته می‌شود.
بنابر آنچه آمد، کسانی که بهشتی را بیرون از اراده و خواست انسان‌ها تعریف می‌کنند و آنگاه می‌خواهند که انسان‌ها را به زور به بهشت ببرند، تلاشی مذبوحانه انجام می‌دهند؛ زیرا آنان شاید بتوانند اجساد انسان‌ها را به زور به بهشت ببرند؛ اما هرگز دل‌های آنان را به زور نمی‌توانند به بهشت ببرند.
بنابراین، هرکسی خودش باید بهشت را برای خویش تعریف کند و آنگاه خود را برای آن بسازد؛ نه آن که دیگران بهشتی را تعریف کنند و آنگاه بخواهند به زور دیگران را به بهشت ببرند.

3️⃣ انسان موجودی اجتماعی
انسان، موجودی اجتماعی است و زندگی و رشد و ساخته شدنش بر اثر تعامل با افراد دیگر محقق می‌شود؛ از این رو، هرگز معنا ندارد که کسی در تنهایی خود بتواند خودش را بسازد. ساخته شدن هرکس در جامعه و بر اثر تعامل با افراد جامعه میسور می‌شود.
ساختن افراد به مثابه فروش کالا در بازار است. همچنان که تا افرادی خریدار کالا نباشند، کالا به فروش نمی‌رود، تا افرادی نباشند که طالب ساختن خویش باشند، ساختن تحقق پیدا نمی‌کند.
البته عرفا ساختن آدمی را امری فردی شمرده و برای آن اسفار اربعه یا سفرهای چهارگانه‌ای را تعریف کردند که عبارت‌اند از:
اول: سفر از خلق به سوی حق
دوم: سفر از حق به سوی حق با حق
سوم: سفر از حق به سوی خلق با حق
چهارم: سفر از خلق به سوی خلق با حق
منتها چنان می‌نماید که در کنج انزوا نشستن و خود را رنج و ریاضت دادن بیش از آن که نقش مثبتی در رشد عاطفی و اخلاقی و معنوی آدمی داشته باشد، سلامت روانی و اخلاقی و معنوی او را زایل می‌سازد.

4️⃣ مفهوم ساختن فرد یا جامعه
فرد یا جامعه به معنای مجموعه‌ای از افراد به مثابه خشت و گل نیست که بنا از آن ساختمانی دلخواه بسازد؛ لذا ساختن فرد یا جامعه به مثابه ساختن ساختمان نیست؛ چون جامعه متشکل از افرادی هستند که هر یک برای خود استعداد و اراده و هدفی دارد و می‌خواهد زندگی خودش را بسازد. نقشی که هر فرد در جامعه دارد، به مثابه بازرگانی است که می‌خواهد کالای خود را در بازار بفروشد؛ لذا باید کالایش را در بازار عرضه کند تا ببیند، چه کسی خریدار کالای اوست. آنگاه کالایش را به او بفروشد؛ بنابراین تعامل هر فرد با دیگر افراد جامعه در حد همان عرضۀ کالا و فروش آن است.
به سخن دیگر، نقشی که یک مربی و معلم در قبال افراد جامعه دارد، فقط کمک کردن به آنان است که آنان خود را بسازند؛ لذا اساساً ساختن فرد یا جامعه موجه نیست؛ بلکه کمک کردن به این که فرد یا جامعه خودش را بسازد، موجه است.

🔸امر به معروف و نهی از منکر، سنتی جاودان یا ماقبل مدرنیته
🔸تحمیل حجاب به قیمت تباه ساختن اخلاق
🔸نفی حجاب اجباری، زیر مجموعۀ نفی حکومت دینی
🔸روش مطلوب فروخواباندن اعتراضات
🔸محکوم به شکست بودن خشونت‌ورزی
🔸هزیمت‌پذیری اجبارهای دینی
🔸اصلاح دینی در چهار نگاه بنیادگرایانه، سنتی، نواندیشانه و روشنفکرانه
https://www.tgoop.com/dineaqlani

Telegram

دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 امر به معروف و نهی از منکر، سنتی جاودان یا ماقبل مدرنیته
🔸در حاشیۀ یادداشت آقای دکتر محدثی با عنوان «لزوم تجدید نظر در آموزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه‌ی مدرن»
✅ جعفر نکونام 10 آبان 1401

مطالعۀ یادداشت‌ فاضل گرامی جناب دکتر محدثی، این سؤال را…

www.tgoop.com/dineaqlani/740

1.8K viewsedited  Jul 10, 2023 at 14:49

🔶 ساختن یا کمک کردن به ساخته شدن
✅ جعفر نکونام 19 تیر 1402

دوست نازنینی به نام حبیب جنگلی پرسیده است: چقدر این جمله کلیشه‌ای را باور دارید؟
"بهتر است خودم را اصلاح کنم تا جامعه اصلاح شود" یا "برو خودت را اصلاح کن تا جامعه اصلاح شود". یادداشت حاضر در پاسخ به این سؤال است. البته ابتدا بگویم که من نه روان‌شناسم و نه جامعه‌شناس. من فقط فهم و تجربه خودم را عرضه می‌کنم.

1️⃣ اعتباری بودن جامعه
در عالم خارج تک تک انسان‌ها واقعیت دارند؛ نه چیزی به نام جامعه. جامعه چیزی جز مجموعه‌ای از افراد نیست؛ لذا ساخته شدن جامعه در واقع به ساخته شدن افراد تحویل می‌گردد. به همین رو، جامعه مفهومی ذهنی و انتزاعی نظیر انسان و سفیدی و مانند آنها خوانده شده است که ذهن آنها را انتزاع می‌کند؛ بدون این که بتوان در عالم خارج آن را نشان داد. در عالم خارج می‌توان به اشیای سفید یا تک تک انسان از قبیل حسن و حسین و صغری و کبری اشاره کرد؛ اما هرگز چیزی به نام جامعه یا انسان یا سفیدی در عالم خارج وجود ندارد.

2️⃣ انسان موجودی آزاد
انسان موجودی مختار و صاحب اراده است و اوست که انتخاب می‌کند که آیا می‌خواهد تحولی را در خود پدید بیاورد یا نه؛ لذا ساخته شدن یک امر درونی و اختیاری است؛ نه یک امر بیرونی و تحمیلی.
البته منکر این نمی‌توان بود که کسانی اراده و خواست خود را بر دیگران تحمیل می‌کنند و به اصطلاح می‌خواهند که دیگران را بسازند یا به زور به بهشت برساختۀ خود ببرند؛ اما تحمیل اراده و خواست به مثابه به زور فرو کردن لقمه در حلقوم افراد است که منجر به بالا آوردن آن می‌شود؛ چنان که مردم افغانستان نتوانستند ارمغان دموکراسی را تحمل کنند؛ لذا سرانجام به عقب بازگشت کردند؛ بنابراین، ساختن فرد یا جامعه تعبیر درستی نیست؛ چون آن مفید معنای زور و تحمیل است و با زور و تحمیل، فرد یا جامعه ساخته نمی‌شود؛ بلکه با آزادی و میدان دادن به فعالیت‌های مریدانه و دلخواهانه و بلکه عاشقانه ساخته می‌شود.
بنابر آنچه آمد، کسانی که بهشتی را بیرون از اراده و خواست انسان‌ها تعریف می‌کنند و آنگاه می‌خواهند که انسان‌ها را به زور به بهشت ببرند، تلاشی مذبوحانه انجام می‌دهند؛ زیرا آنان شاید بتوانند اجساد انسان‌ها را به زور به بهشت ببرند؛ اما هرگز دل‌های آنان را به زور نمی‌توانند به بهشت ببرند.
بنابراین، هرکسی خودش باید بهشت را برای خویش تعریف کند و آنگاه خود را برای آن بسازد؛ نه آن که دیگران بهشتی را تعریف کنند و آنگاه بخواهند به زور دیگران را به بهشت ببرند.

3️⃣ انسان موجودی اجتماعی
انسان، موجودی اجتماعی است و زندگی و رشد و ساخته شدنش بر اثر تعامل با افراد دیگر محقق می‌شود؛ از این رو، هرگز معنا ندارد که کسی در تنهایی خود بتواند خودش را بسازد. ساخته شدن هرکس در جامعه و بر اثر تعامل با افراد جامعه میسور می‌شود.
ساختن افراد به مثابه فروش کالا در بازار است. همچنان که تا افرادی خریدار کالا نباشند، کالا به فروش نمی‌رود، تا افرادی نباشند که طالب ساختن خویش باشند، ساختن تحقق پیدا نمی‌کند.
البته عرفا ساختن آدمی را امری فردی شمرده و برای آن اسفار اربعه یا سفرهای چهارگانه‌ای را تعریف کردند که عبارت‌اند از:
اول: سفر از خلق به سوی حق
دوم: سفر از حق به سوی حق با حق
سوم: سفر از حق به سوی خلق با حق
چهارم: سفر از خلق به سوی خلق با حق
منتها چنان می‌نماید که در کنج انزوا نشستن و خود را رنج و ریاضت دادن بیش از آن که نقش مثبتی در رشد عاطفی و اخلاقی و معنوی آدمی داشته باشد، سلامت روانی و اخلاقی و معنوی او را زایل می‌سازد.

4️⃣ مفهوم ساختن فرد یا جامعه
فرد یا جامعه به معنای مجموعه‌ای از افراد به مثابه خشت و گل نیست که بنا از آن ساختمانی دلخواه بسازد؛ لذا ساختن فرد یا جامعه به مثابه ساختن ساختمان نیست؛ چون جامعه متشکل از افرادی هستند که هر یک برای خود استعداد و اراده و هدفی دارد و می‌خواهد زندگی خودش را بسازد. نقشی که هر فرد در جامعه دارد، به مثابه بازرگانی است که می‌خواهد کالای خود را در بازار بفروشد؛ لذا باید کالایش را در بازار عرضه کند تا ببیند، چه کسی خریدار کالای اوست. آنگاه کالایش را به او بفروشد؛ بنابراین تعامل هر فرد با دیگر افراد جامعه در حد همان عرضۀ کالا و فروش آن است.
به سخن دیگر، نقشی که یک مربی و معلم در قبال افراد جامعه دارد، فقط کمک کردن به آنان است که آنان خود را بسازند؛ لذا اساساً ساختن فرد یا جامعه موجه نیست؛ بلکه کمک کردن به این که فرد یا جامعه خودش را بسازد، موجه است.

🔸امر به معروف و نهی از منکر، سنتی جاودان یا ماقبل مدرنیته
🔸تحمیل حجاب به قیمت تباه ساختن اخلاق
🔸نفی حجاب اجباری، زیر مجموعۀ نفی حکومت دینی
🔸روش مطلوب فروخواباندن اعتراضات
🔸محکوم به شکست بودن خشونت‌ورزی
🔸هزیمت‌پذیری اجبارهای دینی
🔸اصلاح دینی در چهار نگاه بنیادگرایانه، سنتی، نواندیشانه و روشنفکرانه
https://www.tgoop.com/dineaqlani

BY دین عقلانی | جعفر نکونام