دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 جواز عبور از اسلام تاریخی به اسلام عقلانی
✅ جعفر نکونام 3 مرداد 1402
▫️ص 1 از 2

یادداشت حاضر در پاسخ به شماری از سؤالاتی است که یکی از مخاطبان دربارۀ یادداشت قبلی با عنوان «انواع اسلام و معایب و مزایای آنها» مرقوم داشته است.

1️⃣ تفاوت اسلام عقلانی با اسلام التقاطی
🔹پرسش: تفاوت اسلام التقاطی و اسلام عقلانی چیست؟ طبق توضیحات یادداشت، ظاهراً در عمل هر دو قسم اسلام، ترکیبی هستند از بخشی از آموزه‌ها و احکام اسلام تاریخی با دستاوردهای عقل مدرن.
🔸پاسخ: تفاوت آن دو در این است که در اسلام عقلانی، مبنای دین عبارت از عقل مستقل بشری است و لذا هرچه از نقل مخالف با عقل مستقل بشری باشد، کنار گذاشته می‌شود.
▫️گزاره‌های دین بر سه قسم‌اند: گزاره‌های عقل‌پذیر، گزاره‌های عقل‌گریز و گزاره‌های عقل‌ستیز.
▫️موضع عقل مستقل نسبت به گزاره‌های عقل‌پذیر، پذیرش آنهاست؛ اما نسبت به گزاره‌های عقل‌گریز، توقف است؛ یعنی به لحاظ نظری، نه آنها را رد می‌کند و نه اثبات؛ اما به لحاظ عملی به گزاره‌ای التزام می‌ورزد که کارکرد مثبتی داشته باشد. موضع عقل مستقل نسبت به گزاره‌های عقل‌ستیز هم روشن است؛ یعنی آنها را رد می‌کند.
▫️اما در اسلام التقاطی مبنای دین حسب مورد فرق می‌کند. هرجا که زور و قدرت مدرنیته بیش‌تر باشد، از مبنای عقل تبعیت می‌شود و هرجا که زور و قدرت سنت بیش‌تر باشد، از مبنای نقل پیروی می‌گردد.
▫️البته اگرچه در هر دو اسلام عقلانی و اسلام التقاطی، هم سنت هست و هم مدرنیته، اما در اسلام عقلانی، سنت از صافی عقل مستقل گذرانده می‌شود و سنتی پذیرفته می‌شود که با عقل مستقل سازگاری داشته باشد؛ ولی در اسلام التقاطی مبنای واحدی وجود ندارد: گاهی بر مبنای عقل و گاهی بر مبنای نقل حکم می‌شود. در اسلام التقاطی، حکم بر مبنای عقل زمانی صورت می‌گیرد که عبور از نقل اجتناب ناپذیر شده باشد و لذا عبور از نقل، باعث تحمیل هزینه‌های زیادی بر مسلمانان می‌گردد.

2️⃣ نقصان عقل مستقل
🔹پرسش: طبق تعریف شما، در اسلام عقلانی، عقل مستقل داور نهایی است و هر چیزی از محتوای اسلام تاریخی را که تأیید کند می‌پذیریم و آنچه را که تایید نکند، نمی‌پذیریم. شما بهتر از من می‌دانید که عقلِ مستقل خود محدودیت‌هایی دارد و در مواردی از صدور حکم قطعی ناتوان است. عقل مستقل در محدودۀ تجارب دنیوی کارایی دارد و از درک موضوعاتی که در چارچوب تجارب دنیوی بشر نمی‌گنجند عاجز است. مثلاً چگونه می‌توان با عقل مستقل وجود قطعی خدا را اثبات کرد؟ ادله‌ای هم که تاکنون اقامه شده‌اند، قطعاً می‌دانید که اشکالات و ایرادهایی به آنها وارد شده و بحث عقلی در این مورد به نتیجۀ قطعی نرسیده است. چگونه با عقل مستقل می‌توان نبوت پیامبر یا وثاقت تاریخی متن مقدس را اثبات کرد؟ چگونه با عقل مستقل می‌توان معاد را اثبات کرد؟ منظورم این است که اگر عقل مستقل را داور نهایی قرار دهیم، چه‌بسا اصل دین را هم نتوان از این طریق تایید کرد.
🔸پاسخ: البته که عقل مستقل بشری ناقص است؛ اما بشر است و همین عقل ناقص و هیچ بدیلی وجود ندارد که نقصان عقل بشری را مرتفع کند، جز رشد طبیعی که در گذر زمان حاصل می‌گردد.
▪️عنایت دارید که متون دینی هرگز بدیل خوبی برای عقل مستقل بشری نیستند؛ زیرا:
▫️اولاً، هیچ دلیل برون‌دینی بر این که خدای متشخص انسانوار سخنگو وجود ندارد، نیست.
▫️ثانیاً، هیچ دلیل برون‌دینی وجود ندارد که ثابت کند، چنان خدایی با افراد بشر سخن می‌گوید.
▫️ثالثاً، در وثاقت تاریخی متون دینی هم تردیدهای بسیاری وجود دارد.
▫️رابعاً، در تفسیر متون دینی و کشف این که مراد جدی گوینده چیست، اختلاف نظر وجود دارد.
▫️خامساً، میان پاره‌های متون دینی ناسازگاری وجود دارد که همین عقل ناقص بشری باید به خدمت این متون بیاید تا ناسازگاری‌های آنها را مرتفع سازد.
▫️سادساً، پاره‌های زیادی از متون دینی با علوم مدرن بشری ناسازگار است و علوم مدرن بشری به بطلان آنها حکم داده است.
▫️سابعاً، متون دینی از پاسخگویی به مسائل مستحدث یعنی مسائلی که در عصر پیدایش متون دینی وجود نداشتند، ناتوان است.
▪️بنابراین، البته صحیح است که عقل مستقل نمی‌تواند وجود قطعی خدا یا نبوت پیامبر یا معاد را ثابت کند؛ اما از نظر برون‌دینی هیچ بدیل دیگری وجود ندارد که چنین اموری را ثابت کند، مگر ایمان به بیانات اتوریته که جنبه درون‌دینی دارد و فقط برای مؤمنان به آن اتوریته سودمند می‌افتد.
عقل مستقل، وجود خدا یا وحی و نبوت یا معاد را نه می‌تواند ثابت کند و نه می‌تواند رد کند؛ فقط ایمان و التزام به آنها را به لحاظ کارکردی موجه می‌شمارد، منوط به این که کارکرد مثبتی در زندگی دنیوی بشر داشته باشند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

Telegram

دین عقلانی | جعفر نکونام

▫️ص 2 از 2
3️⃣ ضرورت دینداری
🔹پرسش: اگر عقل مستقل را ملاک و معیار قرار دهیم، چه لزومی دارد که دین را از فیلتر آن بگذرانیم؟ از همان اول می‌گوییم مبنای کار من عقل است و هر چیزی که مورد تأیید عقل من نباشد، مردود است.
🔸پاسخ: ضرورت دینداری از این جهت است که:…

www.tgoop.com/dineaqlani/767

2.7K viewsedited  Jul 25, 2023 at 14:21

🔶 جواز عبور از اسلام تاریخی به اسلام عقلانی
✅ جعفر نکونام 3 مرداد 1402
▫️ص 1 از 2

یادداشت حاضر در پاسخ به شماری از سؤالاتی است که یکی از مخاطبان دربارۀ یادداشت قبلی با عنوان «انواع اسلام و معایب و مزایای آنها» مرقوم داشته است.

1️⃣ تفاوت اسلام عقلانی با اسلام التقاطی
🔹پرسش: تفاوت اسلام التقاطی و اسلام عقلانی چیست؟ طبق توضیحات یادداشت، ظاهراً در عمل هر دو قسم اسلام، ترکیبی هستند از بخشی از آموزه‌ها و احکام اسلام تاریخی با دستاوردهای عقل مدرن.
🔸پاسخ: تفاوت آن دو در این است که در اسلام عقلانی، مبنای دین عبارت از عقل مستقل بشری است و لذا هرچه از نقل مخالف با عقل مستقل بشری باشد، کنار گذاشته می‌شود.
▫️گزاره‌های دین بر سه قسم‌اند: گزاره‌های عقل‌پذیر، گزاره‌های عقل‌گریز و گزاره‌های عقل‌ستیز.
▫️موضع عقل مستقل نسبت به گزاره‌های عقل‌پذیر، پذیرش آنهاست؛ اما نسبت به گزاره‌های عقل‌گریز، توقف است؛ یعنی به لحاظ نظری، نه آنها را رد می‌کند و نه اثبات؛ اما به لحاظ عملی به گزاره‌ای التزام می‌ورزد که کارکرد مثبتی داشته باشد. موضع عقل مستقل نسبت به گزاره‌های عقل‌ستیز هم روشن است؛ یعنی آنها را رد می‌کند.
▫️اما در اسلام التقاطی مبنای دین حسب مورد فرق می‌کند. هرجا که زور و قدرت مدرنیته بیش‌تر باشد، از مبنای عقل تبعیت می‌شود و هرجا که زور و قدرت سنت بیش‌تر باشد، از مبنای نقل پیروی می‌گردد.
▫️البته اگرچه در هر دو اسلام عقلانی و اسلام التقاطی، هم سنت هست و هم مدرنیته، اما در اسلام عقلانی، سنت از صافی عقل مستقل گذرانده می‌شود و سنتی پذیرفته می‌شود که با عقل مستقل سازگاری داشته باشد؛ ولی در اسلام التقاطی مبنای واحدی وجود ندارد: گاهی بر مبنای عقل و گاهی بر مبنای نقل حکم می‌شود. در اسلام التقاطی، حکم بر مبنای عقل زمانی صورت می‌گیرد که عبور از نقل اجتناب ناپذیر شده باشد و لذا عبور از نقل، باعث تحمیل هزینه‌های زیادی بر مسلمانان می‌گردد.

2️⃣ نقصان عقل مستقل
🔹پرسش: طبق تعریف شما، در اسلام عقلانی، عقل مستقل داور نهایی است و هر چیزی از محتوای اسلام تاریخی را که تأیید کند می‌پذیریم و آنچه را که تایید نکند، نمی‌پذیریم. شما بهتر از من می‌دانید که عقلِ مستقل خود محدودیت‌هایی دارد و در مواردی از صدور حکم قطعی ناتوان است. عقل مستقل در محدودۀ تجارب دنیوی کارایی دارد و از درک موضوعاتی که در چارچوب تجارب دنیوی بشر نمی‌گنجند عاجز است. مثلاً چگونه می‌توان با عقل مستقل وجود قطعی خدا را اثبات کرد؟ ادله‌ای هم که تاکنون اقامه شده‌اند، قطعاً می‌دانید که اشکالات و ایرادهایی به آنها وارد شده و بحث عقلی در این مورد به نتیجۀ قطعی نرسیده است. چگونه با عقل مستقل می‌توان نبوت پیامبر یا وثاقت تاریخی متن مقدس را اثبات کرد؟ چگونه با عقل مستقل می‌توان معاد را اثبات کرد؟ منظورم این است که اگر عقل مستقل را داور نهایی قرار دهیم، چه‌بسا اصل دین را هم نتوان از این طریق تایید کرد.
🔸پاسخ: البته که عقل مستقل بشری ناقص است؛ اما بشر است و همین عقل ناقص و هیچ بدیلی وجود ندارد که نقصان عقل بشری را مرتفع کند، جز رشد طبیعی که در گذر زمان حاصل می‌گردد.
▪️عنایت دارید که متون دینی هرگز بدیل خوبی برای عقل مستقل بشری نیستند؛ زیرا:
▫️اولاً، هیچ دلیل برون‌دینی بر این که خدای متشخص انسانوار سخنگو وجود ندارد، نیست.
▫️ثانیاً، هیچ دلیل برون‌دینی وجود ندارد که ثابت کند، چنان خدایی با افراد بشر سخن می‌گوید.
▫️ثالثاً، در وثاقت تاریخی متون دینی هم تردیدهای بسیاری وجود دارد.
▫️رابعاً، در تفسیر متون دینی و کشف این که مراد جدی گوینده چیست، اختلاف نظر وجود دارد.
▫️خامساً، میان پاره‌های متون دینی ناسازگاری وجود دارد که همین عقل ناقص بشری باید به خدمت این متون بیاید تا ناسازگاری‌های آنها را مرتفع سازد.
▫️سادساً، پاره‌های زیادی از متون دینی با علوم مدرن بشری ناسازگار است و علوم مدرن بشری به بطلان آنها حکم داده است.
▫️سابعاً، متون دینی از پاسخگویی به مسائل مستحدث یعنی مسائلی که در عصر پیدایش متون دینی وجود نداشتند، ناتوان است.
▪️بنابراین، البته صحیح است که عقل مستقل نمی‌تواند وجود قطعی خدا یا نبوت پیامبر یا معاد را ثابت کند؛ اما از نظر برون‌دینی هیچ بدیل دیگری وجود ندارد که چنین اموری را ثابت کند، مگر ایمان به بیانات اتوریته که جنبه درون‌دینی دارد و فقط برای مؤمنان به آن اتوریته سودمند می‌افتد.
عقل مستقل، وجود خدا یا وحی و نبوت یا معاد را نه می‌تواند ثابت کند و نه می‌تواند رد کند؛ فقط ایمان و التزام به آنها را به لحاظ کارکردی موجه می‌شمارد، منوط به این که کارکرد مثبتی در زندگی دنیوی بشر داشته باشند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

BY دین عقلانی | جعفر نکونام