دین عقلانی | جعفر نکونام

#دین_عقلانی
#دین_طبیعی
#تبیین_دین_تاریخی
#تبیین_دین_عقلانی
#نقد_دین_شناسی_دکتر_فنایی_قسمت4
✅ جعفر نکونام
در این قسمت نیز قصد دارم، در نقد «تبیین دین تاریخی» دکتر فنایی که آن را بدیل بهتری برای «تبیین دین طبیعی» دکتر سروش می شمارد، سخن بگویم. دکتر فنایی مقاله ای با عنوان «تبیین دینی» دارند که در آن، توضیحات قابل توجهی در این زمینه عرضه کرده اند. به نظرم باید مقاله ایشان را ناظر به دین تاریخی دانست؛ نه دین طبیعی و عقلانی؛ لذا من نظریه ایشان را «تبیین دین تاریخی» نامیدم. در این زمینه، در یادداشت های بعدی توضیح بیش تری می آورم.
1️⃣ نامبرده در آن مقاله در پاسخ به این سئوال که نقش تبیین دینی چیست، چنین پاسخ می دهد که «تبیین دینی علاوه بر این که نوعی معرفت و شناخت است، در مقام عمل راهنمای ماست و به رفتار ما جهت می دهد. اساساً بسیاری از رفتارهای دینی ما تنها در صورت پذیرش تبیین دینی معقول و پذیرفتنی می شوند. شما نماز باران می خوانید، باران می آید؛ صدقه می دهید، بیماری تان شفا پیدا می کند؛ دعا می کنید، گرفتاری اتان برطرف می شود. »(تبیین دینی، ص50-51)
به وضوح، چنین توصیفی از «تبیین دینی»، درون دینی و ایدئولوژیک است؛ زیرا هیچ دلیل برون دینی وجود ندارد که رابطه نماز باران خواندن با باریدن باران یا رابطه صدقه دادن با شفای بیماری و یا رابطه دعا خواندن با رفع گرفتاری را ثابت کند؛ به ویژه آن که کراراً اتفاق افتاده که نماز باران یا دعا یا صدقه منجر به نتیجه نشده است.
بنابراین اثبات درستی تبیین دین تاریخی به این است که رابطه تخلف ناپذیر میان مقولات دینی مثل نماز و دعا و صدقه با نتایج ادعا شده ثابت شود؛ اما اگر در عمل، هیچ یک از نتایج ادعا شده برای نماز و دعا و صدقه محقق نشود، اعتبار تبیین دین تاریخی از دست می رود؛ به ویژه آن که وقتی مشاهده می شود، آن نتایج با فراهم ساختن علل مادی و بدون توجه به مقولات دینی نماز و دعا و امثال آنها حاصل می گردد.
2️⃣ وی در ادامه در این زمینه آیاتی را از قرآن مثال می زند که از آن جمله این آیه است:
🔹«اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْکمْ مِدْراراً »(هود، 52).
وی می نویسد: «در این آیات، نزول باران که پدیده ای طبیعی است، تبیین دینی شده؛ یعنی گفته شده است که نزول باران، اولاً به اراده و مشیت خداوند و ثانیاً، به آمرزش خواهی انسان بستگی دارد؛ بنابراین، آمرزش خواستن از خدا که رفتاری است دینی، معقول و معنادار است؛ چون در نزول باران مؤثر است و به همین ترتیب، می توان نتیجه گرفت که خشکسالی و قحطی و سایر سوانح و بلایایی که ما از آنها به عنوان سوانح طبیعی یاد می کنیم، چه بسا نتیجه گناه و ترک استغفار است».(ص74)
آشکار است که این بیانات دکتر فنایی ایدئولوژیک و مبتنی بر متون دینی است و لذا اعتبار علمی و آکادمیک ندارد. به سخن دیگر، چنین مدعیاتی را نمی توان با ادله برون دینی ثابت کرد. نه می توان ثابت کرد که علل طبیعی در طول اراده و مشیت خداست و نه می توان ثابت کرد که بدون علل طبیعی، امکان تحقق پدیده های طبیعی وجود دارد و چیزی به نام معجزه هست و نه می توان ثابت کرد که دعا و استغفار در تحقق یا عدم تحقق پدیده های طبیعی مؤثر است.
3️⃣ نیز از جمله آیاتی که در ادامه ذکر کرده، این آیه است:
🔹«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ اْلأَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا يَکسِبُونَ» (اعراف،96)
دکتر فنایی در ذیل آن نوشته است: «این آیه شریفه نیز متضمن تبیین دینی پدیده های اقتصادی است. در این آیه به قانون اخلاقی حاکم بر اقتصاد اشاره شده است. مضمون آیه این است که بین ایمان و تقوا و نزول برکات از یک سو و بین تکذیب حق و قحطی و بحران اقتصادی رابطه مستقیم برقرار است. آیه شریفه به هر دو نوع تبیین دینی اشاره می کند؛ یعنی هم به نقش خداوند و هم به نقش رفتار دینی و اخلاقی انسان در اقتصاد اشاره می کند.»(ص77)
آشکار است که از نگاه برون دینی نمی توان چنین رابطه ای را ثابت کرد؛ چون برخی از مناطق، صرف نظر از ایمان و کفر ساکنانشان، پرآب و سرسبز و پربرکت اند و برخی از مناطق دیگر، صرف نظر از ایمان و کفر ساکنانشان، بی آب و خشک و در قحطی اند. اگر چنین بود که رابطه مستقیمی میان ایمان و تقوا از یک سو و برکت و نعمت از سوی دیگر بود، باید هرجا که ایمان و تقوا وجود داشت، برکت و نعمت باشد و هرجا که کفر و معصیت وجود داشت، خشکسالی و قحطی باشد؛ اما هرگز چنین نیست.
بنابراین، اگر امثال دکتر سروش به طبیعی یا عقلانی سازی دین تاریخی مبادرت ورزیدند، از این جهت بوده است که تبیین دین تاریخی از نگاه برون دینی قابل اثبات نیست و بلکه شواهدی در نقض آن به چشم می خورد. نسل امروز هم قرائتی از دین را می پذیرد که لااقل شواهد نقضی نداشته باشد.
https://www.tgoop.com/dineaqlani

Telegram

اصلاح دینی

💠 #تبیین دینی
✍ ابوالقاسم #فنایی
☪ #شعبانیه
🌐 fanayi.blogfa.com
☘ @abolghasemfanaei
🕊 @eslaah_dini

www.tgoop.com/dineaqlani/77

1.0K viewsJun 9, 2022 at 08:30

#دین_عقلانی
#دین_طبیعی
#تبیین_دین_تاریخی
#تبیین_دین_عقلانی
#نقد_دین_شناسی_دکتر_فنایی_قسمت4
✅ جعفر نکونام
در این قسمت نیز قصد دارم، در نقد «تبیین دین تاریخی» دکتر فنایی که آن را بدیل بهتری برای «تبیین دین طبیعی» دکتر سروش می شمارد، سخن بگویم. دکتر فنایی مقاله ای با عنوان «تبیین دینی» دارند که در آن، توضیحات قابل توجهی در این زمینه عرضه کرده اند. به نظرم باید مقاله ایشان را ناظر به دین تاریخی دانست؛ نه دین طبیعی و عقلانی؛ لذا من نظریه ایشان را «تبیین دین تاریخی» نامیدم. در این زمینه، در یادداشت های بعدی توضیح بیش تری می آورم.
1️⃣ نامبرده در آن مقاله در پاسخ به این سئوال که نقش تبیین دینی چیست، چنین پاسخ می دهد که «تبیین دینی علاوه بر این که نوعی معرفت و شناخت است، در مقام عمل راهنمای ماست و به رفتار ما جهت می دهد. اساساً بسیاری از رفتارهای دینی ما تنها در صورت پذیرش تبیین دینی معقول و پذیرفتنی می شوند. شما نماز باران می خوانید، باران می آید؛ صدقه می دهید، بیماری تان شفا پیدا می کند؛ دعا می کنید، گرفتاری اتان برطرف می شود. »(تبیین دینی، ص50-51)
به وضوح، چنین توصیفی از «تبیین دینی»، درون دینی و ایدئولوژیک است؛ زیرا هیچ دلیل برون دینی وجود ندارد که رابطه نماز باران خواندن با باریدن باران یا رابطه صدقه دادن با شفای بیماری و یا رابطه دعا خواندن با رفع گرفتاری را ثابت کند؛ به ویژه آن که کراراً اتفاق افتاده که نماز باران یا دعا یا صدقه منجر به نتیجه نشده است.
بنابراین اثبات درستی تبیین دین تاریخی به این است که رابطه تخلف ناپذیر میان مقولات دینی مثل نماز و دعا و صدقه با نتایج ادعا شده ثابت شود؛ اما اگر در عمل، هیچ یک از نتایج ادعا شده برای نماز و دعا و صدقه محقق نشود، اعتبار تبیین دین تاریخی از دست می رود؛ به ویژه آن که وقتی مشاهده می شود، آن نتایج با فراهم ساختن علل مادی و بدون توجه به مقولات دینی نماز و دعا و امثال آنها حاصل می گردد.
2️⃣ وی در ادامه در این زمینه آیاتی را از قرآن مثال می زند که از آن جمله این آیه است:
🔹«اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْکمْ مِدْراراً »(هود، 52).
وی می نویسد: «در این آیات، نزول باران که پدیده ای طبیعی است، تبیین دینی شده؛ یعنی گفته شده است که نزول باران، اولاً به اراده و مشیت خداوند و ثانیاً، به آمرزش خواهی انسان بستگی دارد؛ بنابراین، آمرزش خواستن از خدا که رفتاری است دینی، معقول و معنادار است؛ چون در نزول باران مؤثر است و به همین ترتیب، می توان نتیجه گرفت که خشکسالی و قحطی و سایر سوانح و بلایایی که ما از آنها به عنوان سوانح طبیعی یاد می کنیم، چه بسا نتیجه گناه و ترک استغفار است».(ص74)
آشکار است که این بیانات دکتر فنایی ایدئولوژیک و مبتنی بر متون دینی است و لذا اعتبار علمی و آکادمیک ندارد. به سخن دیگر، چنین مدعیاتی را نمی توان با ادله برون دینی ثابت کرد. نه می توان ثابت کرد که علل طبیعی در طول اراده و مشیت خداست و نه می توان ثابت کرد که بدون علل طبیعی، امکان تحقق پدیده های طبیعی وجود دارد و چیزی به نام معجزه هست و نه می توان ثابت کرد که دعا و استغفار در تحقق یا عدم تحقق پدیده های طبیعی مؤثر است.
3️⃣ نیز از جمله آیاتی که در ادامه ذکر کرده، این آیه است:
🔹«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ اْلأَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا يَکسِبُونَ» (اعراف،96)
دکتر فنایی در ذیل آن نوشته است: «این آیه شریفه نیز متضمن تبیین دینی پدیده های اقتصادی است. در این آیه به قانون اخلاقی حاکم بر اقتصاد اشاره شده است. مضمون آیه این است که بین ایمان و تقوا و نزول برکات از یک سو و بین تکذیب حق و قحطی و بحران اقتصادی رابطه مستقیم برقرار است. آیه شریفه به هر دو نوع تبیین دینی اشاره می کند؛ یعنی هم به نقش خداوند و هم به نقش رفتار دینی و اخلاقی انسان در اقتصاد اشاره می کند.»(ص77)
آشکار است که از نگاه برون دینی نمی توان چنین رابطه ای را ثابت کرد؛ چون برخی از مناطق، صرف نظر از ایمان و کفر ساکنانشان، پرآب و سرسبز و پربرکت اند و برخی از مناطق دیگر، صرف نظر از ایمان و کفر ساکنانشان، بی آب و خشک و در قحطی اند. اگر چنین بود که رابطه مستقیمی میان ایمان و تقوا از یک سو و برکت و نعمت از سوی دیگر بود، باید هرجا که ایمان و تقوا وجود داشت، برکت و نعمت باشد و هرجا که کفر و معصیت وجود داشت، خشکسالی و قحطی باشد؛ اما هرگز چنین نیست.
بنابراین، اگر امثال دکتر سروش به طبیعی یا عقلانی سازی دین تاریخی مبادرت ورزیدند، از این جهت بوده است که تبیین دین تاریخی از نگاه برون دینی قابل اثبات نیست و بلکه شواهدی در نقض آن به چشم می خورد. نسل امروز هم قرائتی از دین را می پذیرد که لااقل شواهد نقضی نداشته باشد.
https://www.tgoop.com/dineaqlani

BY دین عقلانی | جعفر نکونام