دیرینه‌نگار

چاقوماهی ِ آب شیرین ِ بومی آمازون (متعلق به راسته‌ی Gymnotiformes) بدنی کشیده و تا حدی دوکی‌شکل دارد. این چاقوماهی فاقد باله‌‌های لگنی و باله‌‌های پشتی است. در عوض باله‌‌های مخرجی آن کاملاً کشیده و طولانی شده است، به‌گونه‌ای که تقریباً تمامی سطح زیرین بدن ماهی را به خود اختصاص داده است. بدن چاقوماهی، برخلاف بسیاری ماهی‌های دیگر، موقع حرکت، تقریباً هیچ انعطاف و خم و راستی ندارد. موتور محرکه‌ی این ماهی برای حرکت حرکات موّاج و روبان‌مانند باله‌‌ی طولانی زیرین است. چنین ساختاری به چاقوماهی این امکان را می‌دهد که هم رو به جلو و هم، در صورت نیاز، رو به عقب حرکت کند.

ولی نکته‌ی عجیب درباره‌ی این ماهی صرفاً شکل غیرعادی آن نیست. در زیر باله‌ی مواج زیرین، رشته‌ای از اندام‌های مولد جریان الکتریسته قرار دارند که پالس‌های الکتریکی تولید می‌کنند. ولتاژ این جریان الکتریسیته‌ی مستقیم بسیار پایین است، بین سه تا ده ولت، ولی فرکانس پالس‌ها بسیار بالاست، چیزی در حدود سیصد پالس در ثانیه. در آب آرام و محیط خلوت، این پالس‌ها میدان الکتریکی متقارنی در اطراف ماهی ایجاد می‌کنند که رشته‌ای از گیرنده‌ها در پوست ماهی مسئول دریافت آنها هستند.

اگر در مسیر حرکت چاقوماهی چیزی جامد، نظیر سنگ، ماهی و یا حتی گیاهی قرار بگیرد، این میدان الکتریکی به‌هم می‌خورد و گزارش به‌هم‌خوردگی آن از طریق گیرنده‌های پوستی به مغز ماهی مخابره می‌شود. این سیستم ناوبری به چاقوماهی این امکان را می‌دهد که حتی در تاریکی مطلق نیز محیط اطراف خود را (حتی پشت سر خود را) ردیابی کند و واکنش متناسب با آن را از خود بروز دهد و در صورت نیاز، در کسری از ثانیه رو به عقب در سوراخ خود بخزد.

این سیستم ناوبری محدودیت‌هایی هم دارد. اگر چاقوماهی بخواهد، مانند ماهی‌های دیگر، بدن خود را خم و راست کند، میدان الکتریکی اطرافش به‌هم خورده و ناوبری مختل می‌شود. از همین رو، همه‌ی ماهی‌هایی که از این سیستم استفاده می‌کنند، خواه در رودخانه‌های غرب آفریقا باشند و یا در رودخانه‌های آمریکای جنوبی، برای بهره‌برداری از این سیستم ناوبری، ناگزیرند بدن خود را شق و رق و بی‌انعطاف نگاه دارند و برای حرکت از باله‌ی موّاج خود استفاده کنند.

میدان الکتریکی در یک حالت دیگر هم به‌هم می‌خورد و آن زمانی است که دو چاقوماهی، که از یک فرکانس مشابه استفاده می‌کنند، وارد میدان الکتریکی یکدیگر شوند. زمانی که این اتفاق بیفتد، هر دو ماهی میدان الکتریکی خود را برای لحظه‌ای قطع می‌کنند، سپس با فرکانسی متفاوت از قبل، میدان الکتریکی خود را از نو برقرار می‌کنند.

- عبدالرضا شهبازی

برگرفته از کتابِ
The Trials of Life/David Attenborough/1990

@dirinenegar

www.tgoop.com/dirinenegar/1749

5.3K viewsعبدالرضا شهبازی, Jan 3, 2023 at 06:48

چاقوماهی ِ آب شیرین ِ بومی آمازون (متعلق به راسته‌ی Gymnotiformes) بدنی کشیده و تا حدی دوکی‌شکل دارد. این چاقوماهی فاقد باله‌‌های لگنی و باله‌‌های پشتی است. در عوض باله‌‌های مخرجی آن کاملاً کشیده و طولانی شده است، به‌گونه‌ای که تقریباً تمامی سطح زیرین بدن ماهی را به خود اختصاص داده است. بدن چاقوماهی، برخلاف بسیاری ماهی‌های دیگر، موقع حرکت، تقریباً هیچ انعطاف و خم و راستی ندارد. موتور محرکه‌ی این ماهی برای حرکت حرکات موّاج و روبان‌مانند باله‌‌ی طولانی زیرین است. چنین ساختاری به چاقوماهی این امکان را می‌دهد که هم رو به جلو و هم، در صورت نیاز، رو به عقب حرکت کند.

ولی نکته‌ی عجیب درباره‌ی این ماهی صرفاً شکل غیرعادی آن نیست. در زیر باله‌ی مواج زیرین، رشته‌ای از اندام‌های مولد جریان الکتریسته قرار دارند که پالس‌های الکتریکی تولید می‌کنند. ولتاژ این جریان الکتریسیته‌ی مستقیم بسیار پایین است، بین سه تا ده ولت، ولی فرکانس پالس‌ها بسیار بالاست، چیزی در حدود سیصد پالس در ثانیه. در آب آرام و محیط خلوت، این پالس‌ها میدان الکتریکی متقارنی در اطراف ماهی ایجاد می‌کنند که رشته‌ای از گیرنده‌ها در پوست ماهی مسئول دریافت آنها هستند.

اگر در مسیر حرکت چاقوماهی چیزی جامد، نظیر سنگ، ماهی و یا حتی گیاهی قرار بگیرد، این میدان الکتریکی به‌هم می‌خورد و گزارش به‌هم‌خوردگی آن از طریق گیرنده‌های پوستی به مغز ماهی مخابره می‌شود. این سیستم ناوبری به چاقوماهی این امکان را می‌دهد که حتی در تاریکی مطلق نیز محیط اطراف خود را (حتی پشت سر خود را) ردیابی کند و واکنش متناسب با آن را از خود بروز دهد و در صورت نیاز، در کسری از ثانیه رو به عقب در سوراخ خود بخزد.

این سیستم ناوبری محدودیت‌هایی هم دارد. اگر چاقوماهی بخواهد، مانند ماهی‌های دیگر، بدن خود را خم و راست کند، میدان الکتریکی اطرافش به‌هم خورده و ناوبری مختل می‌شود. از همین رو، همه‌ی ماهی‌هایی که از این سیستم استفاده می‌کنند، خواه در رودخانه‌های غرب آفریقا باشند و یا در رودخانه‌های آمریکای جنوبی، برای بهره‌برداری از این سیستم ناوبری، ناگزیرند بدن خود را شق و رق و بی‌انعطاف نگاه دارند و برای حرکت از باله‌ی موّاج خود استفاده کنند.

میدان الکتریکی در یک حالت دیگر هم به‌هم می‌خورد و آن زمانی است که دو چاقوماهی، که از یک فرکانس مشابه استفاده می‌کنند، وارد میدان الکتریکی یکدیگر شوند. زمانی که این اتفاق بیفتد، هر دو ماهی میدان الکتریکی خود را برای لحظه‌ای قطع می‌کنند، سپس با فرکانسی متفاوت از قبل، میدان الکتریکی خود را از نو برقرار می‌کنند.

- عبدالرضا شهبازی

برگرفته از کتابِ
The Trials of Life/David Attenborough/1990

@dirinenegar

BY دیرینه‌نگار