الهیاتیک | سجاد سرگلی

دین یا دئنا؟

🔹«افسونِ معنای اول» مسئله‌ای است که مترجمان قرآن را هم درگیر می‌کند. وقتی به واژه‌ای که معنایش همیشه واضح بوده برمی‌خورند احتمال دیگری به ذهنشان خطور نمی‌کند و همان معادل اول را در ترجمه‌شان برمی‌گزینند.

🔹قرآن در سورهٔ نساء دربارهٔ انسان‌های دورو یا منافق سخن به میان آورده و می‌گوید چنین افرادی که ظاهرشان با باطنشان همخوانی ندارد در پایین مراتب دوزخ‌اند و کمک‌حالی برای برون‌رفت از این اوضاع برایشان نمی‌توان یافت. مگر اینکه خودشان تصمیم به بازگشت بگیرند و دست به اصلاح درونی بزنند و به خدا تمسک کنند و دینشان را برای خدا خالص گردانند. پرسش این است که دین در آیهٔ ۱۴۶ سورهٔ نساء دقیقاً به چه معناست.

➖إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا (۱۴۵)
إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا(۱۴۶)

➖آرى، منافقان در فروترين درجات دوزخ‌اند، و هرگز براى آنان ياورى نخواهى يافت. (۱۴۵)
مگر كسانى كه توبه كردند و [عمل خود را] اصلاح نمودند و به خدا تمسّك جُستند و دين خود را براى خدا خالص گردانيدند كه [در نتيجه‌] آنان با مؤمنان خواهند بود، و به‌زودى خدا مؤمنان را پاداشى بزرگ خواهد بخشيد. (۱۴۶) (ترجمهٔ فولادوند)

🔹همهٔ مترجمان گمان برده‌اند که دین در اینجا همان معنای مرسومِ religion را می‌دهد. مفسران نیز اگرچه به واژه‌های دیگرِ این آیات پرداخته‌اند، اما ظاهراً معنای دین را مفروض و مسلّم گرفته‌اند. آن نشانه‌ای که می‌تواند برای مترجم یا مفسر تلنگری ایجاد کند باهم‌آییِ کلماتِ «خالص کردن» و «دین» است، همان چیزی که زبان‌شناسان به آن collocation یا هم‌آیی می‌گویند. «خالص کردن دین» عبارتی است که می‌تواند در ذهن این پرسش را ایجاد کند که آیا مشابه این تعبیر را در جای دیگری دیده یا شنیده‌ایم؟

🔹آنچه معمولاً در روایات شنیده‌ایم این است که انسان‌ها خودشان را باید خالص کنند نه دینشان را. برای نمونه، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل همین آیه، در بخش روایات، حدیث معروفِ «من أخلص لله أربعین صباحاً جرت ینابیع الحکمة من قلبه إلی لسانه؛ کسی که چهل روز خودش را برای خدا خالص کند چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود» را ذکر کرده و این احتمال تقویت می‌شود که در این آیه نیز منظور اخلاصِ درون است نه اخلاصِ دین.

🔹دین، علاوه‌بر معنای مرسومش، معانی دیگری هم دارد. ریشه‌شناسان می‌گویند واژهٔ «دین» اصالتی فارسی دارد و به عقیدهٔ دست‌کم برخی از آنان از فارسی به زبان‌های آرامی و سپس عربی راه یافته. در آیهٔ مورد بحث، دین احتمالاً هم‌ریشه و هم‌معنا با واژهٔ «دِئِنا» در زبان اوستایی است. دئنا تقریباً هم‌معنا با وجدان آدمی است، نیرویی است در باطن انسان که راه الهی و معنوی را نشان می‌دهد.

🔹پس معنای آیه، طبق توضیحاتی که گذشت، چنین می‌شود:

➖دورویان در پایین‌ترین مراتب آتش‌اند و هرگز برایشان کمک‌حالی نخواهی یافت. (۱۴۵)
مگر آنانی که بازگشتند و دست به اصلاح زدند و به خدا پناه بردند و وجدانشان (درونشان) را برای خدا بی‌غل‌‌وغش کردند. در این صورت همراه مؤمنان‌اند و خدا حتماً مؤمنان را پاداشی بزرگ می‌دهد. (۱۴۶)

🔹معنای اول دین با معنای اخیر، از نظر معنایی، بی‌ارتباط نیستند. همان‌گونه که دئنا مربوط به باطن و جان و وجدان آدمی است، دین نیز در دنیای امروزی، به گفتهٔ مارکس، «روحِ یک جهان بی‌روح» است.

📎پی‌نوشت: این نوشته می‌گوید دین صرفاً در آیهٔ مذکور به معنای وجدان است و قابل تعمیم به سایر مواردی که واژهٔ دین در قرآن به کار رفته نیست.

#قرآن #ترجمه #تفسیر #ریشه‌شناسی
@elahiatik

www.tgoop.com/elahiatik/175

1.1K viewsedited  Oct 31, 2021 at 08:51

دین یا دئنا؟

🔹«افسونِ معنای اول» مسئله‌ای است که مترجمان قرآن را هم درگیر می‌کند. وقتی به واژه‌ای که معنایش همیشه واضح بوده برمی‌خورند احتمال دیگری به ذهنشان خطور نمی‌کند و همان معادل اول را در ترجمه‌شان برمی‌گزینند.

🔹قرآن در سورهٔ نساء دربارهٔ انسان‌های دورو یا منافق سخن به میان آورده و می‌گوید چنین افرادی که ظاهرشان با باطنشان همخوانی ندارد در پایین مراتب دوزخ‌اند و کمک‌حالی برای برون‌رفت از این اوضاع برایشان نمی‌توان یافت. مگر اینکه خودشان تصمیم به بازگشت بگیرند و دست به اصلاح درونی بزنند و به خدا تمسک کنند و دینشان را برای خدا خالص گردانند. پرسش این است که دین در آیهٔ ۱۴۶ سورهٔ نساء دقیقاً به چه معناست.

➖إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا (۱۴۵)
إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا(۱۴۶)

➖آرى، منافقان در فروترين درجات دوزخ‌اند، و هرگز براى آنان ياورى نخواهى يافت. (۱۴۵)
مگر كسانى كه توبه كردند و [عمل خود را] اصلاح نمودند و به خدا تمسّك جُستند و دين خود را براى خدا خالص گردانيدند كه [در نتيجه‌] آنان با مؤمنان خواهند بود، و به‌زودى خدا مؤمنان را پاداشى بزرگ خواهد بخشيد. (۱۴۶) (ترجمهٔ فولادوند)

🔹همهٔ مترجمان گمان برده‌اند که دین در اینجا همان معنای مرسومِ religion را می‌دهد. مفسران نیز اگرچه به واژه‌های دیگرِ این آیات پرداخته‌اند، اما ظاهراً معنای دین را مفروض و مسلّم گرفته‌اند. آن نشانه‌ای که می‌تواند برای مترجم یا مفسر تلنگری ایجاد کند باهم‌آییِ کلماتِ «خالص کردن» و «دین» است، همان چیزی که زبان‌شناسان به آن collocation یا هم‌آیی می‌گویند. «خالص کردن دین» عبارتی است که می‌تواند در ذهن این پرسش را ایجاد کند که آیا مشابه این تعبیر را در جای دیگری دیده یا شنیده‌ایم؟

🔹آنچه معمولاً در روایات شنیده‌ایم این است که انسان‌ها خودشان را باید خالص کنند نه دینشان را. برای نمونه، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل همین آیه، در بخش روایات، حدیث معروفِ «من أخلص لله أربعین صباحاً جرت ینابیع الحکمة من قلبه إلی لسانه؛ کسی که چهل روز خودش را برای خدا خالص کند چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود» را ذکر کرده و این احتمال تقویت می‌شود که در این آیه نیز منظور اخلاصِ درون است نه اخلاصِ دین.

🔹دین، علاوه‌بر معنای مرسومش، معانی دیگری هم دارد. ریشه‌شناسان می‌گویند واژهٔ «دین» اصالتی فارسی دارد و به عقیدهٔ دست‌کم برخی از آنان از فارسی به زبان‌های آرامی و سپس عربی راه یافته. در آیهٔ مورد بحث، دین احتمالاً هم‌ریشه و هم‌معنا با واژهٔ «دِئِنا» در زبان اوستایی است. دئنا تقریباً هم‌معنا با وجدان آدمی است، نیرویی است در باطن انسان که راه الهی و معنوی را نشان می‌دهد.

🔹پس معنای آیه، طبق توضیحاتی که گذشت، چنین می‌شود:

➖دورویان در پایین‌ترین مراتب آتش‌اند و هرگز برایشان کمک‌حالی نخواهی یافت. (۱۴۵)
مگر آنانی که بازگشتند و دست به اصلاح زدند و به خدا پناه بردند و وجدانشان (درونشان) را برای خدا بی‌غل‌‌وغش کردند. در این صورت همراه مؤمنان‌اند و خدا حتماً مؤمنان را پاداشی بزرگ می‌دهد. (۱۴۶)

🔹معنای اول دین با معنای اخیر، از نظر معنایی، بی‌ارتباط نیستند. همان‌گونه که دئنا مربوط به باطن و جان و وجدان آدمی است، دین نیز در دنیای امروزی، به گفتهٔ مارکس، «روحِ یک جهان بی‌روح» است.

📎پی‌نوشت: این نوشته می‌گوید دین صرفاً در آیهٔ مذکور به معنای وجدان است و قابل تعمیم به سایر مواردی که واژهٔ دین در قرآن به کار رفته نیست.

#قرآن #ترجمه #تفسیر #ریشه‌شناسی
@elahiatik

BY الهیاتیک | سجاد سرگلی