الهیاتیک | سجاد سرگلی

کعبه به دست حضرت ابراهیم ساخته شده؟

🔹باور مسلمانان این است که بنای کعبه را نخستین‌بار حضرت ابراهیم با کمک فرزندش اسماعیل ساخته. این باور از کجا نشئت گرفته؟ آیا قرآن صراحتاً یا ضمناً اشاره کرده که کعبه به دست ابراهیم ساخته شده؟

🔹پیش از پرداختن به آیات قرآن خاطرنشان کنم که، تا پیش از شکل‌گیری این باور در میان مسلمانان، در هیچ منبعی ذکر نشده که حضرت ابراهیم سفری به مکه یا نواحی شبه‌جزیرۀ عربستان داشته، که در نوع خود درخور توجه است. افزون‌براین، باید به این مسئله فکر کنیم که چرا حضرت ابراهیم موظف بوده در سنین کهنسالی با زن و بچه از محل زندگی‌اش در حوالی اورشلیم (بیت‌ئیل، حِبرون، بئر شبع) مسافتی ۱۵۰۰ کیلومتری را طی کند تا به مکه برسد و خانۀ کعبه را بسازد و دوباره ۱۵۰۰ کیلومتر را بازگردد. البته یک بار دیگر هم به خانواده‌اش سر می‌زند که مجموعاً ۶۰۰۰ کیلومتر می‌شود. در نگاه اول، دور از انتظار است که ایشان با آن مسیرِ طولانیِ بیابانی و با امکانات آن زمان چنین مأموریتی یافته باشد، آن هم به‌ این دلیل که ساره، پس از به‌دنیاآمدن اسحاق، نمی‌تواند حضور هاجر و اسماعیل را در مجاورت خود تحمل کند. اما آیاتی که گمان رفته دربارهٔ خانهٔ کعبه است:

▪️وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
و چون خانه [كعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار داديم [و فرموديم] در مقام ابراهيم نمازگاهى براى خود اختيار كنيد و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانۀ مرا براى طواف‏‌كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد.

▪️وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
و هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌‏هاى خانه [كعبه] را بالا می‏‌بردند [می‌گفتند] اى پروردگار ما از ما بپذير كه در حقيقت تو شنواى دانايى. (بقره: ۱۲۵ و ۱۲۷) {فولادوند}

🔹همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، هر سه بار از واژۀ «بیت» استفاده شده که لزوماً نمی‌تواند خانۀ کعبه باشد. براساس روشی که اکنون با آن آشنا هستید، به‌سراغ تورات رفتم تا ببینم ابراهیم در کجاها عبادتگاه بنا کرده است و دریافتم که در مکان‌های زیر، به‌ترتیب زمانی، مجموعاً چهار مذبح و یک آرامگاه ساخته: ۱. شِخِم/شِکیم، ۲. بیت‌ئیل (برخی می‌گویند بیت‌ئیل یا بیت‌اِل (لفظاً به معنای «خانۀ خدا») نام قدیم شهر امروزیِ بِیتین و بعضی دیگر می‌گویند نام قدیم شهر البیره است، که هر دو شهر نزدیک هم‌اند)، ۳. حِبرون، ۴. تپۀ موریا، ۵. حِبرون (در غار مَخپِلا یا مکفیله مقبره‌ای خانوادگی می‌سازد که محل دفن خودش و ساره و اسحاق و رِبِکاست. مخپلا امروزه به مسجد ابراهیمی یا حرم ابراهیمی نیز شهرت دارد و زیارتگاه است).

🔹واژۀ מִזְבֵּחַ (mizbeach) که با واژۀ عربیِ «مَذبَح» هم‌ریشه و هم‌معناست به معنای محل ذبح و قربانگاه است. اما معنای ضمنی آن «محراب بزرگ» و «مسجد» نیز هست، چون قربانی کردن و عبادت در کنار هم بوده. از میان این پنج جا، احتمالی که بنده، با توجه به شواهد و قرائن، می‌دهم این است که منظور قرآن تپۀ موریاست، همان تپه‌ای که بعدها هیکل سلیمان یا معبد اورشلیم در آنجا بنا شد. حضرت ابراهیم که در بئر شبع ساکن بوده مأمور می‌شود تا به تپۀ موریا برود. براساس نقشۀ گوگل، میان این دو مکان حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله است. بنابه روایت تورات، ابراهیم، همراه با اسحاق و سه تن دیگر، سه روز در راه بودند تا به آنجا برسند (بنگرید به سفر پیدایش، ۲۲: ۱ تا ۱۹).

🔹نکتۀ برجسته و حائز اهمیت در میان قرائنِ موجود این است که هم در آیۀ ۹۷ آل‌عمران (بکه) هم در این آیه ۱۲۵ بقره از «مقام ابراهیم» سخن به میان آمده، که فقط هم در همین دو آیه ذکر شده‌. ظاهراً قرآن می‌خواهد با تأکید بر روی محل اقامت ابراهیم نشان دهد و، در اصل، یادآوری کند که قِوام و جایگاه معبد اورشلیم مربوط به دوران ابراهیم و متعلق به اوست (اگر فرصتی دست داد، سرّ این تأکید را در یادداشتی دیگر بیان می‌کنم).

🔹جمع‌بندی آنکه از یک‌سو مراد از «بیت» در آیات مذکور بیت‌المقدس (معبد اورشلیم) است و از سوی دیگر، بنابه گفتۀ تاریخ‌دانان، زمان ساخت و سازندۀ خانۀ کعبه دقیقاً مشخص نیست. اینکه دقیقاً از چه تاریخی و در کدام منابع این‌چنین آمده که کعبه را حضرت ابراهیم ساخته پرسشی است که امیدوارم پاسخش را تاریخ‌دانان و حدیث‌شناسان بر ما روشن کنند.

#قرآن #ترجمه #تفسیر #تفسیر_قرآن_به_تورات
@elahiatik

www.tgoop.com/elahiatik/380

1.3K viewsedited  Aug 17, 2023 at 06:41

کعبه به دست حضرت ابراهیم ساخته شده؟

🔹باور مسلمانان این است که بنای کعبه را نخستین‌بار حضرت ابراهیم با کمک فرزندش اسماعیل ساخته. این باور از کجا نشئت گرفته؟ آیا قرآن صراحتاً یا ضمناً اشاره کرده که کعبه به دست ابراهیم ساخته شده؟

🔹پیش از پرداختن به آیات قرآن خاطرنشان کنم که، تا پیش از شکل‌گیری این باور در میان مسلمانان، در هیچ منبعی ذکر نشده که حضرت ابراهیم سفری به مکه یا نواحی شبه‌جزیرۀ عربستان داشته، که در نوع خود درخور توجه است. افزون‌براین، باید به این مسئله فکر کنیم که چرا حضرت ابراهیم موظف بوده در سنین کهنسالی با زن و بچه از محل زندگی‌اش در حوالی اورشلیم (بیت‌ئیل، حِبرون، بئر شبع) مسافتی ۱۵۰۰ کیلومتری را طی کند تا به مکه برسد و خانۀ کعبه را بسازد و دوباره ۱۵۰۰ کیلومتر را بازگردد. البته یک بار دیگر هم به خانواده‌اش سر می‌زند که مجموعاً ۶۰۰۰ کیلومتر می‌شود. در نگاه اول، دور از انتظار است که ایشان با آن مسیرِ طولانیِ بیابانی و با امکانات آن زمان چنین مأموریتی یافته باشد، آن هم به‌ این دلیل که ساره، پس از به‌دنیاآمدن اسحاق، نمی‌تواند حضور هاجر و اسماعیل را در مجاورت خود تحمل کند. اما آیاتی که گمان رفته دربارهٔ خانهٔ کعبه است:

▪️وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
و چون خانه [كعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار داديم [و فرموديم] در مقام ابراهيم نمازگاهى براى خود اختيار كنيد و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانۀ مرا براى طواف‏‌كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد.

▪️وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
و هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌‏هاى خانه [كعبه] را بالا می‏‌بردند [می‌گفتند] اى پروردگار ما از ما بپذير كه در حقيقت تو شنواى دانايى. (بقره: ۱۲۵ و ۱۲۷) {فولادوند}

🔹همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، هر سه بار از واژۀ «بیت» استفاده شده که لزوماً نمی‌تواند خانۀ کعبه باشد. براساس روشی که اکنون با آن آشنا هستید، به‌سراغ تورات رفتم تا ببینم ابراهیم در کجاها عبادتگاه بنا کرده است و دریافتم که در مکان‌های زیر، به‌ترتیب زمانی، مجموعاً چهار مذبح و یک آرامگاه ساخته: ۱. شِخِم/شِکیم، ۲. بیت‌ئیل (برخی می‌گویند بیت‌ئیل یا بیت‌اِل (لفظاً به معنای «خانۀ خدا») نام قدیم شهر امروزیِ بِیتین و بعضی دیگر می‌گویند نام قدیم شهر البیره است، که هر دو شهر نزدیک هم‌اند)، ۳. حِبرون، ۴. تپۀ موریا، ۵. حِبرون (در غار مَخپِلا یا مکفیله مقبره‌ای خانوادگی می‌سازد که محل دفن خودش و ساره و اسحاق و رِبِکاست. مخپلا امروزه به مسجد ابراهیمی یا حرم ابراهیمی نیز شهرت دارد و زیارتگاه است).

🔹واژۀ מִזְבֵּחַ (mizbeach) که با واژۀ عربیِ «مَذبَح» هم‌ریشه و هم‌معناست به معنای محل ذبح و قربانگاه است. اما معنای ضمنی آن «محراب بزرگ» و «مسجد» نیز هست، چون قربانی کردن و عبادت در کنار هم بوده. از میان این پنج جا، احتمالی که بنده، با توجه به شواهد و قرائن، می‌دهم این است که منظور قرآن تپۀ موریاست، همان تپه‌ای که بعدها هیکل سلیمان یا معبد اورشلیم در آنجا بنا شد. حضرت ابراهیم که در بئر شبع ساکن بوده مأمور می‌شود تا به تپۀ موریا برود. براساس نقشۀ گوگل، میان این دو مکان حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله است. بنابه روایت تورات، ابراهیم، همراه با اسحاق و سه تن دیگر، سه روز در راه بودند تا به آنجا برسند (بنگرید به سفر پیدایش، ۲۲: ۱ تا ۱۹).

🔹نکتۀ برجسته و حائز اهمیت در میان قرائنِ موجود این است که هم در آیۀ ۹۷ آل‌عمران (بکه) هم در این آیه ۱۲۵ بقره از «مقام ابراهیم» سخن به میان آمده، که فقط هم در همین دو آیه ذکر شده‌. ظاهراً قرآن می‌خواهد با تأکید بر روی محل اقامت ابراهیم نشان دهد و، در اصل، یادآوری کند که قِوام و جایگاه معبد اورشلیم مربوط به دوران ابراهیم و متعلق به اوست (اگر فرصتی دست داد، سرّ این تأکید را در یادداشتی دیگر بیان می‌کنم).

🔹جمع‌بندی آنکه از یک‌سو مراد از «بیت» در آیات مذکور بیت‌المقدس (معبد اورشلیم) است و از سوی دیگر، بنابه گفتۀ تاریخ‌دانان، زمان ساخت و سازندۀ خانۀ کعبه دقیقاً مشخص نیست. اینکه دقیقاً از چه تاریخی و در کدام منابع این‌چنین آمده که کعبه را حضرت ابراهیم ساخته پرسشی است که امیدوارم پاسخش را تاریخ‌دانان و حدیث‌شناسان بر ما روشن کنند.

#قرآن #ترجمه #تفسیر #تفسیر_قرآن_به_تورات
@elahiatik

BY الهیاتیک | سجاد سرگلی