tgoop.com/fereydoun_magazine/719
Last Update:
.
نهادهای مشابه گشت ارشاد پیش از پادشاهی رضاشاه در ایران
محمد ایزدی در این مقاله در «فریدون» تاکید می‌کند که پیش از پادشاهی پهلوی در ایران نهادهای مشابه گشت ارشاد وجود داشت و به همت رضاشاه این مسئله کنار زده شد؛ اما در عین‌حال پس از ۵۷ دخالت دولتی در امور خصوصی مردم در قالب نهادهایی چون گشت ارشاد به ایران بازگشت.
این مقاله با عنوان «از "حِسبَه" تا "گشت ارشاد"؛ زمینه‌ی تاریخی یک سازوکار شرعی» به تبارشناسی گشت ارشاد می‌پردازد.
او در بخشی از این مقاله می‌نویسد: «جمهوری اسلامی که بر اساس ایده‌ی "حکومت اسلامی" بر ایران حاکم شد، از سازوکار حکومت‌های اسلامی سده‌های پیشین برای نظارت بر امور اجتماعی نیز بهره گرفت. یکی از این ساز و کارها "حِسبَه" بود که در آن حکومت‌ها وجود داشت.
"حِسبَه" (اسم مصدر "احتساب")، اصطلاحی است غیر قرآنی در فقه سنی و شیعه؛ به‌معنای امر به معروف، وقتی تَرک آن معروف (عمل خوب) آشکار شود و نهی از منکر هنگامی که آن منکر (عمل بد) آشکارا انجام شود. هر چند مفهوم حِسبَه در قرآن نیامده، اما امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان وظیفه‌ی دینی هر مسلمان در قرآن تصریح شده است. در حکومت اسلامی، کسی که این وظیفه را از طرف حکومت انجام می‌دهد "محتسب" نام دارد.
منصب محتسب از قرن سوم هجری به این‌سو وجود داشت، اما تعریف‌پردازی آن میان فقها از سده‌ی پنجم هجری آغاز شد. تعریف حِسبَه در متون فقهی بیشتر بر نظارت بر امور شرعی در جامعه تأکید می‌کند اما محتسبان در دستگاه اداری حکومت‌های اسلامی فقط بر "وظایف" دینی و شرعی یا رفتار افراد جامعه‌ی اسلامی نمی‌پرداختند، بلکه بر بازار، امور مرتبط با خراج و نظم اجتماع اسلامی نیز نظارت داشتند. منصب محتسب از دوره‌ی عباسی تا قرن ۱۹ میلادی و دوره‌ی قاجار در ایران وجود داشت. محتسب بعد از قضات شرع مهمترین منصب در حکومت‌های ایران در دوره‌ی اسلامی بود. صرفا در دوره‌ی پادشاهی پهلوی بود که این منصب کنار گذاشته شد».
ایزدی در بخش دیگری از مقاله می‌نویسد: «جمهوری اسلامی با احیای اصل شرعی "امر به معروف و نهی از منکر" و اجرای آشکار آن در فضای عمومی، در عمل و به‌معنای دقیق کلمه، به یک ساز و کار "قرون وسطایی" بازگشته است».
----
محمد ایزدی کارشناسی ارشد خود در فلسفه را از دانشسرای عملی مطالعات عالی پاریس دریافت کرده است.
----
صورت کامل مقاله را در وبسایت «فریدون» بخوانید:
https://www.fereydoun.org/reflections/84503
@fereydoun_magazine
BY فریدون؛ فصلنامه فکری-تحلیلی
Share with your friend now:
tgoop.com/fereydoun_magazine/719