Geopolitika.uz

Ukrainadagi voqealarni kuzatib borayotgan oʻquvchilarimizga ChVK Vagner va uning “hech narsadan qoʻrqmaydigan, derzkiy” rahbari Yevgeniy Prigojin yaxshi tanish ekani aniq. Prigojin, ayniqsa, may oyi boshida Rossiya mudofaa vaziri Sergey Shoygu hamda Genshtab rahbari Valeriy Gerasimovni oʻq-dori bermaslikda ayblab, keskin gapirgani ortidan yanada tanilgandi. Oʻshanda, koʻpchilikda turli savollar paydo boʻldi: Prigojin kim oʻzi, u kimga ishonib bunchalik bemalol gapiryapti va, eng muhimi, Vagner rahbarining Mudofaa vazirligi bilan ziddiyatga borayotgani Rossiya elitasi orasidan ola mushuk oʻta boshlaganidan darak beradimi?

Ochigʻi, bu savollarga haqiqatga eng yaqin javobni, hozircha, hech kim bera olmaydi. Albatta, Rossiyaning “ichki oshxonasi”ga aloqador top elita vakillaridan tashqari. Shunga qaramay, ekspertlar hamjamiyati orasida Putin nega Vagner rahbarining bunday “xurmacha qiliqlari”ga koʻz yumishi, umuman olganda, Rossiya prezidenti uchun Vagner nega kerak ekaniga oid bir qancha qarashlar mavjud. Bugun ularning eng muhimlaridan birini koʻrib chiqamiz.

Tahlilni doimgi sevimli mashgʻulotimiz boʻlmish tarixga qisqa nazar tashlashdan boshlaymiz.

Koʻplab tahlilchilar Vagnerning paydo boʻlish ildizlarini Sovuq Urush davridagi proksi (bilvosita) urushlar olib borishni yuqori darajaga olib chiqa olgan SSSR tashqi harbiy razvedkasi va ayni sohada suyagi qotgan Vladimir Putinning dunyoqarashiga bogʻlaydilar. Lekin Vagner nega 21-asr boshida hokimiyatga kelgan Putin boshqaruvining ilk davrida emas, balki 2010-yillarda paydo boʻldi? Buning asosiy sababi SSSR qulaganidan beri Rossiya armiyasi va harbiy razvedkasida yuz bergan oʻzgarishlar, top generallarning oʻzaro kelishuvlari hamda ziddiyatlari, 2010-yilda boshlangan Arab Bahori tufayli keskin oʻzgara boshlagan geosiyosiy vaziyat hamda Ukrainadagi jarayonlar, va eng muhimi, qanchalik notabiiy eshitilmasin, Putinning armiyaga ishonchsizligiga bogʻliq, deya koʻriladi.

Keling, oxirgi jumlaga eʼtibor qilaylik: tashqaridan Putin Rossiyasi qattiqqoʻl markaziy hokimiyatga ega, Putinning oʻzi esa hokimiyatning har bir boʻgʻinini soʻzsiz nazorat qila oladigan har narsaga qodir rahbar sifatida koʻrinsada, aslida Putin mamlakatni qudratli elita, oligarxlar, siloviklar, byurokratlar va, ayniqsa, harbiylar bilan murosa orqali boshqarishga majbur. Zamonaviy Rossiya prezidentlarining SSSR davridagi qudratdan voz kechishni istamagan harbiylar bilan munosabati har doim iliq boʻlmagan. Masalan, Boris Yeltsin Birinchi Chechen Urushi davrida harbiylar bilan koʻplab ziddiyatlarga borgani haqida maʼlumotlar talaygina.

Aynan harbiylarni oʻzining avtoritar boshqaruviga xavf deya bilgan Putin prezidentligining ilk davrini armiyani jilovlashdan boshlaydi – Mudofaa vazirligiga harbiylarga aloqasi boʻlmagan oʻzining KGBdagi yaqin doʻsti Sergey Ivanovni olib keladi, tizimni boʻysunmas generallardan tozalashga urinadi, 1990-yillarda eʼtiborsiz qoldirilgan tashqi harbiy razvedka (GRU) sohasini jonlantirishga harakat qiladi.

2007-yilda Putin harbiylarga mutlaqo aloqasi boʻlmagan boshqa bir shaxs – biznesmen Anatoliy Serdyukovni mudofaa vaziri etib tayinlaydi. Hatto, baʼzi top generallar bu qarorga ochiqdan-ochiq qarshi chiqib, lavozimiga kirishishidan oldin Serdyukovning, hech boʻlmaganda, bir oylik harbiy tayyorgarlikdan oʻtishi talab etadilar.

Putinning armiyani jilovlashga navbatdagi urinishi 2012-yilda yana bir harbiy boʻlmagan shaxs – Sergey Shoyguni Mudofaa vazirligiga olib kelgani boʻladi. (Prigojin Shoyguni harbiy emas deb bir necha bor haqorat qilgani yodingizda boʻlsa kerak). Tahlilchilar aynan harbiy generallarga ishonchsizlik sabab Putin qurolli kuchlarga aloqador masalalarni harbiylarning oʻzi emas, balki FSB, SVR (tashqi razvedka xizmati) kabi tashkilotlar bilan maslahatlashishni maʼqul koʻrgan, deydi.

www.tgoop.com/geopolitikauz/226

161 viewsJun 2, 2023 at 09:26

Ukrainadagi voqealarni kuzatib borayotgan oʻquvchilarimizga ChVK Vagner va uning “hech narsadan qoʻrqmaydigan, derzkiy” rahbari Yevgeniy Prigojin yaxshi tanish ekani aniq. Prigojin, ayniqsa, may oyi boshida Rossiya mudofaa vaziri Sergey Shoygu hamda Genshtab rahbari Valeriy Gerasimovni oʻq-dori bermaslikda ayblab, keskin gapirgani ortidan yanada tanilgandi. Oʻshanda, koʻpchilikda turli savollar paydo boʻldi: Prigojin kim oʻzi, u kimga ishonib bunchalik bemalol gapiryapti va, eng muhimi, Vagner rahbarining Mudofaa vazirligi bilan ziddiyatga borayotgani Rossiya elitasi orasidan ola mushuk oʻta boshlaganidan darak beradimi?

Ochigʻi, bu savollarga haqiqatga eng yaqin javobni, hozircha, hech kim bera olmaydi. Albatta, Rossiyaning “ichki oshxonasi”ga aloqador top elita vakillaridan tashqari. Shunga qaramay, ekspertlar hamjamiyati orasida Putin nega Vagner rahbarining bunday “xurmacha qiliqlari”ga koʻz yumishi, umuman olganda, Rossiya prezidenti uchun Vagner nega kerak ekaniga oid bir qancha qarashlar mavjud. Bugun ularning eng muhimlaridan birini koʻrib chiqamiz.

Tahlilni doimgi sevimli mashgʻulotimiz boʻlmish tarixga qisqa nazar tashlashdan boshlaymiz.

Koʻplab tahlilchilar Vagnerning paydo boʻlish ildizlarini Sovuq Urush davridagi proksi (bilvosita) urushlar olib borishni yuqori darajaga olib chiqa olgan SSSR tashqi harbiy razvedkasi va ayni sohada suyagi qotgan Vladimir Putinning dunyoqarashiga bogʻlaydilar. Lekin Vagner nega 21-asr boshida hokimiyatga kelgan Putin boshqaruvining ilk davrida emas, balki 2010-yillarda paydo boʻldi? Buning asosiy sababi SSSR qulaganidan beri Rossiya armiyasi va harbiy razvedkasida yuz bergan oʻzgarishlar, top generallarning oʻzaro kelishuvlari hamda ziddiyatlari, 2010-yilda boshlangan Arab Bahori tufayli keskin oʻzgara boshlagan geosiyosiy vaziyat hamda Ukrainadagi jarayonlar, va eng muhimi, qanchalik notabiiy eshitilmasin, Putinning armiyaga ishonchsizligiga bogʻliq, deya koʻriladi.

Keling, oxirgi jumlaga eʼtibor qilaylik: tashqaridan Putin Rossiyasi qattiqqoʻl markaziy hokimiyatga ega, Putinning oʻzi esa hokimiyatning har bir boʻgʻinini soʻzsiz nazorat qila oladigan har narsaga qodir rahbar sifatida koʻrinsada, aslida Putin mamlakatni qudratli elita, oligarxlar, siloviklar, byurokratlar va, ayniqsa, harbiylar bilan murosa orqali boshqarishga majbur. Zamonaviy Rossiya prezidentlarining SSSR davridagi qudratdan voz kechishni istamagan harbiylar bilan munosabati har doim iliq boʻlmagan. Masalan, Boris Yeltsin Birinchi Chechen Urushi davrida harbiylar bilan koʻplab ziddiyatlarga borgani haqida maʼlumotlar talaygina.

Aynan harbiylarni oʻzining avtoritar boshqaruviga xavf deya bilgan Putin prezidentligining ilk davrini armiyani jilovlashdan boshlaydi – Mudofaa vazirligiga harbiylarga aloqasi boʻlmagan oʻzining KGBdagi yaqin doʻsti Sergey Ivanovni olib keladi, tizimni boʻysunmas generallardan tozalashga urinadi, 1990-yillarda eʼtiborsiz qoldirilgan tashqi harbiy razvedka (GRU) sohasini jonlantirishga harakat qiladi.

2007-yilda Putin harbiylarga mutlaqo aloqasi boʻlmagan boshqa bir shaxs – biznesmen Anatoliy Serdyukovni mudofaa vaziri etib tayinlaydi. Hatto, baʼzi top generallar bu qarorga ochiqdan-ochiq qarshi chiqib, lavozimiga kirishishidan oldin Serdyukovning, hech boʻlmaganda, bir oylik harbiy tayyorgarlikdan oʻtishi talab etadilar.

Putinning armiyani jilovlashga navbatdagi urinishi 2012-yilda yana bir harbiy boʻlmagan shaxs – Sergey Shoyguni Mudofaa vazirligiga olib kelgani boʻladi. (Prigojin Shoyguni harbiy emas deb bir necha bor haqorat qilgani yodingizda boʻlsa kerak). Tahlilchilar aynan harbiy generallarga ishonchsizlik sabab Putin qurolli kuchlarga aloqador masalalarni harbiylarning oʻzi emas, balki FSB, SVR (tashqi razvedka xizmati) kabi tashkilotlar bilan maslahatlashishni maʼqul koʻrgan, deydi.

BY Geopolitika.uz