ایرج شهبازی

گریز از خود (۲)

ایرج شهبازی

این مسألۀ مهم را از چشم‌اندازی دیگر هم می‌توان بررسی کرد. دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، دارای قوانین خاصی است، مانند قانون عمل و عکس العمل، قانون علیت، قانون کاشتن و درو کردن، قانون یگانگی عمل و نتیجه، قانون تدریج، قانون تغییر، قانون فناپذیری و نظایر آنها. مسأله این است که به هیچ وجه نمی‌توان از این قوانین سرپیچی کرد، یا آنها را نادیده گرفت، یا آنها را دور زد. این قوانین ثابتند و تخلف‌ناپذیر. برخلاف قانون‌های دنیایی که می‌توان با پول و پارتی آنها را دور زد و به مقصد خود رسید، این قوانین به هیچ وجه با پول و پارتی خریدنی نیستند. با پول می‌توان مدرک خرید، ولی سواد نه. با زور می‌توان صاحب کسی دیگر شد، اما نمی‌توان عشق و اعتماد او را به دست آورد. با عوام‌فریبی و تبلیغات می‌توان دیگران را به خوب بودن خود متقاعد کرد، ولی از این راه نمی‌توان پیشرفت و توسعۀ پایدار به دست آورد.

ساختار این جهان به گونه‌ای است که در آن هيچ عملی، هر قدر هم كوچك و غير قابل توجه، بدون پاسخ نمی‌ماند. سايه صبح از صاحب خود دور می‌شود، ولی همراه با تابش مستقيم خورشيد در هنگام ظهر، دوباره به سوی او برمی‌گردد. اعمال ما نيز گویی سايه‌های ما هستند و در طول حيات پر فراز و نشيبمان ظاهراً از ما دور می‌شوند، حال آن كه هيچ‌گاه از ما جدا نشده‌اند و در موقع لازم آنها را در خود می‌يابيم. عالم هستي دارای شعور است و در برابر گفتارها و كردارهای ما منفعل و بی‌تفاوت نيست؛ آن كه در برابر كوه بايستد و سلام كند، سلام او به سوی خودش بازمی‌گردد و چنانچه كسی در برابر كوه ناسزایی بگويد، لاجرم ناسزا می‌شنود. حال ما در برابر دنيا دقيقاً اين گونه است؛ امكان ندارد كسی بد بينديشد و بد عمل كند و پاسخ نيكو دريافت كند:

گر چه دیوار افکَنَد سایه دراز
باز گردد سوی او آن سایه باز
این جهان کوه است و فعل ما ندا
سوی ما آید نداها را صَدا
(مثنوی، د ۱/ ۲۱۵ - ۲۱۴)

نه فرار کردن و فاصله گرفتن از خود ممکن است، نه غرق شدن در امور گوناگون برای فراموش کردن خود چاره‌ساز است و نه فریب‌کاری و فرافکنی و توجیه راه به جایی می‌برد و به هر حال آثار و نتایج تصمیم‌ها و کارهای ما دامنمان را می‌گیرند؛ بنابراین بهتر است به جای گریختن از خود، با وضعیت زندگی خویش روبه‌رو شویم، خطاها و نقص‌های خود را ببینیم، آنها را بشناسیم و بپذیریم و سپس در رفع و اصلاح آنها بکوشیم. تغافل و تجاهل و توجیه هیچ گرهی از کار ما باز نمی‌کند و بلکه گره بر گره و درد بر درد می‌افزاید. یکی از مهم‌ترین گام‌هایی که هر کسی برای رشد خود باید بردارد، همین کنار گذاشتنِ خودفریبی و پذیرفتنِ مسئولیت زندگی خود است.

ما باید در نهایت صداقت و شرافت، مدام وضعیت جسمی و روحی و ذهنی خود را بازبینی و واکاوی کنیم و خطاها و عیب‌های خود را بدون هیچ ترسی ببینیم و بپذیریم و اصلاح کنیم. ما نه می‌توانیم از تن و ذهن و روان خود بگریزیم، نه می‌توانیم قوانین هستی را دور بزنیم. همۀ اینها به مرور زمان به ما واکنش نشان می‌دهند. تن ما به سرعت ناتوان و بیمار و زشت می‌شود، روح و روان ما به مرور خسته و فرسوده و پژمرده می‌شود و روابط ما با دیگران به تدریج از عشق و اعتماد و احترام تهی می‌شود. اگر ما دائماً تن و جان و روابط خود را بررسی کنیم، می‌توانیم دریابیم که درست زیسته‌ایم یا نه؟ اگر دیدیم که درست زندگی نکرده‌ایم، باید صادقانه دست از فرار و فریب و توجیه برداریم و به اصلاح کژی‌های خود همت بگماریم.

فاجعۀ بزرگ این است که غالب انسان‌ها، حتی زمانی که آثار و نتایج نادرست تصمیم‌ها و اندیشه‌ها و اقدامات غلط خود را می‌بینند، به جای این که صادقانه آنها را بپذیرند، از آنها فرار می‌کنند و سعی می‌کنند آنها را نبینند. این نوع فرار بسیار خطرناک است و از اصلِ خطاها و عیب‌ها نیز زیان‌بارتر است؛ بنابراین شخص باید مدام خود را بپاید و مراقب اوضاع و احوال خود باشد و یقین داشته باشد که فرار از نتایج کارها و تصمیم‌های خود محال است. خیلی عالی است که برای رهایی یافتن از خودفریبی و کنار گذاشتنِ گریز از خود، این بیت درخشان مولانا را مانند یک ورد مقدس همواره زمزمه کنیم و معنای بلند آن را به خود یادآور شویم:  
    
از که بگْریزیم؟ از خود؟ ای مُحال!
از که برْباییم؟ از حق؟ ای وبال!
(مثنوی، د ۱/ ۹۷۰)

@irajshahbazi

www.tgoop.com/irajshahbazi/3918

20.7K viewsMar 25 at 06:24

گریز از خود (۲)

ایرج شهبازی

این مسألۀ مهم را از چشم‌اندازی دیگر هم می‌توان بررسی کرد. دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، دارای قوانین خاصی است، مانند قانون عمل و عکس العمل، قانون علیت، قانون کاشتن و درو کردن، قانون یگانگی عمل و نتیجه، قانون تدریج، قانون تغییر، قانون فناپذیری و نظایر آنها. مسأله این است که به هیچ وجه نمی‌توان از این قوانین سرپیچی کرد، یا آنها را نادیده گرفت، یا آنها را دور زد. این قوانین ثابتند و تخلف‌ناپذیر. برخلاف قانون‌های دنیایی که می‌توان با پول و پارتی آنها را دور زد و به مقصد خود رسید، این قوانین به هیچ وجه با پول و پارتی خریدنی نیستند. با پول می‌توان مدرک خرید، ولی سواد نه. با زور می‌توان صاحب کسی دیگر شد، اما نمی‌توان عشق و اعتماد او را به دست آورد. با عوام‌فریبی و تبلیغات می‌توان دیگران را به خوب بودن خود متقاعد کرد، ولی از این راه نمی‌توان پیشرفت و توسعۀ پایدار به دست آورد.

ساختار این جهان به گونه‌ای است که در آن هيچ عملی، هر قدر هم كوچك و غير قابل توجه، بدون پاسخ نمی‌ماند. سايه صبح از صاحب خود دور می‌شود، ولی همراه با تابش مستقيم خورشيد در هنگام ظهر، دوباره به سوی او برمی‌گردد. اعمال ما نيز گویی سايه‌های ما هستند و در طول حيات پر فراز و نشيبمان ظاهراً از ما دور می‌شوند، حال آن كه هيچ‌گاه از ما جدا نشده‌اند و در موقع لازم آنها را در خود می‌يابيم. عالم هستي دارای شعور است و در برابر گفتارها و كردارهای ما منفعل و بی‌تفاوت نيست؛ آن كه در برابر كوه بايستد و سلام كند، سلام او به سوی خودش بازمی‌گردد و چنانچه كسی در برابر كوه ناسزایی بگويد، لاجرم ناسزا می‌شنود. حال ما در برابر دنيا دقيقاً اين گونه است؛ امكان ندارد كسی بد بينديشد و بد عمل كند و پاسخ نيكو دريافت كند:

گر چه دیوار افکَنَد سایه دراز
باز گردد سوی او آن سایه باز
این جهان کوه است و فعل ما ندا
سوی ما آید نداها را صَدا
(مثنوی، د ۱/ ۲۱۵ - ۲۱۴)

نه فرار کردن و فاصله گرفتن از خود ممکن است، نه غرق شدن در امور گوناگون برای فراموش کردن خود چاره‌ساز است و نه فریب‌کاری و فرافکنی و توجیه راه به جایی می‌برد و به هر حال آثار و نتایج تصمیم‌ها و کارهای ما دامنمان را می‌گیرند؛ بنابراین بهتر است به جای گریختن از خود، با وضعیت زندگی خویش روبه‌رو شویم، خطاها و نقص‌های خود را ببینیم، آنها را بشناسیم و بپذیریم و سپس در رفع و اصلاح آنها بکوشیم. تغافل و تجاهل و توجیه هیچ گرهی از کار ما باز نمی‌کند و بلکه گره بر گره و درد بر درد می‌افزاید. یکی از مهم‌ترین گام‌هایی که هر کسی برای رشد خود باید بردارد، همین کنار گذاشتنِ خودفریبی و پذیرفتنِ مسئولیت زندگی خود است.

ما باید در نهایت صداقت و شرافت، مدام وضعیت جسمی و روحی و ذهنی خود را بازبینی و واکاوی کنیم و خطاها و عیب‌های خود را بدون هیچ ترسی ببینیم و بپذیریم و اصلاح کنیم. ما نه می‌توانیم از تن و ذهن و روان خود بگریزیم، نه می‌توانیم قوانین هستی را دور بزنیم. همۀ اینها به مرور زمان به ما واکنش نشان می‌دهند. تن ما به سرعت ناتوان و بیمار و زشت می‌شود، روح و روان ما به مرور خسته و فرسوده و پژمرده می‌شود و روابط ما با دیگران به تدریج از عشق و اعتماد و احترام تهی می‌شود. اگر ما دائماً تن و جان و روابط خود را بررسی کنیم، می‌توانیم دریابیم که درست زیسته‌ایم یا نه؟ اگر دیدیم که درست زندگی نکرده‌ایم، باید صادقانه دست از فرار و فریب و توجیه برداریم و به اصلاح کژی‌های خود همت بگماریم.

فاجعۀ بزرگ این است که غالب انسان‌ها، حتی زمانی که آثار و نتایج نادرست تصمیم‌ها و اندیشه‌ها و اقدامات غلط خود را می‌بینند، به جای این که صادقانه آنها را بپذیرند، از آنها فرار می‌کنند و سعی می‌کنند آنها را نبینند. این نوع فرار بسیار خطرناک است و از اصلِ خطاها و عیب‌ها نیز زیان‌بارتر است؛ بنابراین شخص باید مدام خود را بپاید و مراقب اوضاع و احوال خود باشد و یقین داشته باشد که فرار از نتایج کارها و تصمیم‌های خود محال است. خیلی عالی است که برای رهایی یافتن از خودفریبی و کنار گذاشتنِ گریز از خود، این بیت درخشان مولانا را مانند یک ورد مقدس همواره زمزمه کنیم و معنای بلند آن را به خود یادآور شویم:  
    
از که بگْریزیم؟ از خود؟ ای مُحال!
از که برْباییم؟ از حق؟ ای وبال!
(مثنوی، د ۱/ ۹۷۰)

@irajshahbazi

BY ایرج شهبازی