tgoop.com/kariminiaa/460
Last Update:
دربارۀ مصحف مشهد رضوی
مایکل کوک، استاد دانشگاه پرینستون
تاریخ آغازین متن قرآن یکی از حوزههایی است که در دهههای اخیر شاهد پیشرفتهای چشمگیری بوده، هرچند تنها تعدادی محدود از نسخ بسیار قدیمی قرآن، یا اجزای قابل توجه آن تا به امروز بر جای مانده است. یکی از این نمونهها مصحفی است که بخش اعظم آن در دو نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ حرم مقدس در مشهد باقی مانده است. تاریخگذاری کربنی نشان میدهد که احتمالاً این کتاب به نیمۀ دوم قرن اول هجری متعلق است و بررسیهای کهنخطشناسانه نیز این تاریخگذاری را تأیید میکند. متن این مصحف عمدتاً با آن شکل متعارف از قرآن انطباق دارد که بر اساس منابع ما به مدینه منتسب است، اما گاه نیز با قرائتهایی که به مناطق دیگر مربوط است همخوانی دارد. به عکس، تقسیمبندی متن در قالب آیات تفاوت چشمگیری با سنتهای منطقهای مختلف و مشهور دارد. و شگفت آنکه در سه نقطه، این مصحف ظاهراً قرائتهایی را حفظ کرده است که از قرائت مطابق با متن معیار که به قولی حجاج (متوفی ۹۵ هجری) فرماندار وقت عراق تثبیت کرده بود، قدیمیتر است. به این دلایل و به دلایل دیگر، فراهمسازی دسترسی پژوهشگران به چنین مصحفی، خود خدمتی ارزشمند به مطالعۀ تاریخ قرآن است.
اما ویژگی این مصحف فقط قدمتش نیست، بلکه نکات فراوانی دارد که کنجکاوی ما را برمیانگیزد. مصحف مشهد رضوی مثل تقریباً تمام نمونههایی که از قرآن نخستین در اختیار داریم، متن را کمابیش به شکل رسمی و یکنواخت شدهاش در نیمۀ دوم قرن اول هجری حفظ کرده است، و سورهها نیز در آن به شکل متعارف ترتیب یافتهاند. با این حال، مطالعۀ دقیق کریمینیا بیتردید نشان میدهد که در مقطعی پس از نگارش اولیۀ مصحف، ترتیب سورهها به شکل اساسی و با بریدن و چسباندن تغییر یافته است. در اصل سورهها ترتیب کاملاً متفاوتی داشتهاند، و این همان ترتیبی بوده است که بر اساس منابع، میدانیم نسخهای از متن قرآن ـــ که دیگر در اختیار نداریم ـــ پیش از یکنواختسازی چنین ترتیبی داشته است. این نکته به معمای دیگری میانجامد: این نسخۀ مفقود با شهر کوفه در عراق (و عبدالله بن مسعود) مرتبط است، حال آنکه متنی که معیار نگارش مصحف مشهد رضوی بوده است منتسب به مدینه است. اینکه چه شرایطی دست به دست هم داده تا این متن چندسرشت عجیب و تاحدی منحصربهفرد پدید آمده، پرسشی سخت جذاب است. پاسخ هر چه باشد، این مصحف مدرکی مهم است درباب تاریخ مکتوم ارتباط متن معیار قرآن با نسخههایی که پیش از آن رواج داشت.
متن اصلی پیام مایکل کوک به زبان انگلیسی در وبسایت مصحف مشهد رضوی آمده است.
@kariminiaa
BY مرتضی کریمینیا
Share with your friend now:
tgoop.com/kariminiaa/460