የቀደምት ኢትዮጵያውያን ታሪክ እና ጥበብ

ክፍል ፩፦

ባሕረ ሐሳብ ማለት ምን ማለት ነው?

✍🏾.ባሕረ ሐሳብ ማለት ቁጥር ያለው ዘመን ማለት ነው።

✍🏾.ባሕርን ዘመን ብሎ የተረጎመው ዕዝራ ሱቱኤል ነው።"እስመ በመዳልው ተደልወ ዓለም ወበመስፈርት ሰፈሮ ለባሕር ወኢያረምምሂ ወኢይነቅህ እስከ ይትፌፀም መስፈርት ዘተውህበ ሎቱ" (ይህ ዓለም በሚዛን ተመዝኗልና ባሕርንም በላዳን ሰፍሮታል የተሰጠው ዘመኑ እስኪፈፀም ድረስ ዝም ይላል አያልፍም ብሏል። ሱቱኤል ዕዝራ (፪፥፴፯)

✍🏾.የኢትዮጵያ መተርጉማንም "ወበመስፈርት ሰፈሮ ለባሕር" የሚለውን ንባብ ዘመኑንም ከ8ሺ ወስኖታልና ብለው ይተረጉሙታል።
✍🏾.ሐሳብንም ቁጥር ብሎ የተረጎመው ነብዩ ዳዊት ነው።"ብፁዓን እለ ተኀድገ ሎሙ ኃጢያቶሙ ወእለ ኢሐሰብ ሎሙ ኩሎ ጌጋዮሙ"(ኃጢአታቸው በንስሐ የተሰረየላቸው በደላቸውም በንስሐ ያልተቆጠረባቸው ሰዎች ንዑዳን ክቡራን ናቸው።መዝ ፴፩፥፩
✍🏾.የኢትዮጵያ ሊቃውንት ባሕረ ሐሳብን #መርሐ ዕውር #ሐሳበ አቡሻኽር እና #ሐሰበ ፈለክ ብለው በ፫ ይከፍሉታል። አንዳንዶች ደግሞ ሐሳበ ፈለክን በአቡሻኽር አስገብተው በ፪ ይከፍሉታል።

፩.መርሐ ዕውር፦ማለት አላዋቂዎችን ከድንቁርና ጨለማ ሰፊ ወደ ሆነው የዕውቀት ብርሃን መርቶ የሚያደርስ ማለት ነው።በውስጡም የበዓላትን እና አፅዋማትን አወጣጥ እንዲሁም ኢየዓርግና እና ኢይወርድን ማለትም ገደባቸው ከዚህ አይወጡም አይወርዱም በዚህ ይመላለሳሉ የሚለውን ያስረዳል።

፪.ሐሳበ አቡሻኽር፦አቡሻኽር የሚለውን መጠሪያ የተወሰደው ከእራሱ ከፀሐፊው ሲሆን ሙሉ ስሙ አቡሻኽር ኢብን ቡትሩስ ራሒብ ሲሆን የኖረው በአሁኗ ግብፅ በድሮው ምስር በምትባል ሀገር በ፲፫ተኛው መቶ ክፍለ ዘመን እንደነበር ይነገራል።በውስጡም ረቂቅ የሆነውን የፀሐይን፣የጨረቃን እና የከዋክብትን እንዲሁም የስነ-ፈለክ ነገርን በጠቅላላ ይናገራል።ሁልሽም #Astrophysics,#Astrology እያልክ ከምትሮጥ ሰከን ብለህ ሀገር በቀል የሆነችውን እውቀት ከአባቶችህ ስር ቁጭ ብለህ ብትማር፣ብትቀስም፣ብትጦምር ዛሬ የት በደረስክ ነበር ለነገሩ አንተ ምን ታረግ #English ስትናገር እና ማንም የነጭ ውርጋጥ የፈለሰፈውን ትምህርት ተንትነህ ስትናገር ሲጨበጨብልህ እና ጎበዝ ጀግና ስትባል አድገህ በተቃራኒው #ዓውደ ነገሥትን ስትቆጥር ተንቋይ #ዕፀ ደብዳቤን ተጠቅመህ ሰው ስትፈውስ ስር ማሽ እየተባለ በማህበረሰቡ ያለ ግብር ስም ሲሰጡህ ይቆዩና #Astrology,#numerology,#Biomedical ብለው ቁንፅል የሆነ እውቀትን ገልብጠው ሲሰጡህ ክብረት ይስጥልኝ ብለህ ትቀበላለህ። በሌላኛው ጎን ግዕዝን አቀላጥፈው ሲናገሩ ኧረወዲያ እየተባሉ እና ቦታ ሳይሰጣቸው የቀሩትን ሊቃውንት ስትመለከት በአንድ በኩል ደግሞ ነጮች ግዕዝን በphd ደረጃ ሲማሩትት ስትመለከት ጀግኖች እያሉ ሲያሞግሱ ስታይ አንተ ምን ታረግ #ሀይማኖትህን፣#ባህልህን፣#ቱፊትህን፣#ወግህን፣#የአኗኗር ስርዓትህን እንዲሁም #ፈሪሀ እግዚአብሔርን የሚያስረሳውን ትምህርት ትከተል ጀመር።እስኪ ሌላው ይቅርና ገና በለጋ እድሜያቸው የ፬ኛ እና ፭ኛ ክፍል ተማሪን ስለ ግብረ ስጋ ግንኙነት ያስተምሩታል ከዛ ምን ያደርጋሉ መተፋፈር የሚባለው ነገር እንዲቀር በቡድን ተወያዩ ይላሉ በኋላ ይሄ ሀገር ይረከባል ተብሎ ተስፋ የተጣለበት ትውልድ ምን አይነት ስነ-ምግባር እንደሚኖረው መገመት አያዳግትም።ኧረ ተው ጎበዝ የምንሄድበትን ጎዳና እናስተውል እስከ ዛሬ በዚህ ጎዳና ሂደን ምንም ለውጥ አላመጣንም ስለዚህ ይሄ መንገድ አዋጭ አለመሆኑን በሚገባ አውቀናል እኔ ግን አንዳንዴ በዚህ ትውልድ ላይ #ተደግሞበት ወይም #መፍዝዝ ተደርጎበት ይሆን እንዴ ብዬ አስባለው ምንም ያህል ያሰብኩት የጅል ሀሳብ ቢሆንም።እና ምን እላችኋለው ወገኖቼ ወዳጆቼ በእነሱ መንገድ እስካሁን ከበቂ በላይ ተጉዘናል አሁን የእነሱን ጎዳና ትተን በራሳችን ጎዳና የምንጓዝበት ጊዜ የደረሰ ይመስለኛል።ከርዕስ ስለወጣው ይቅር በሉኝ ነገሩን በራሴ መያዝ ስለመረረኝ ነው ሀገር ገደል ስትገባ ማየት ስለመረረኝ እና ስለአንገሸገሸኝ ነው ያው የሀገር ስሜት እንደ በፊት አባቶች ስሜት አለኝ ለማለት ባልደፍርም የስንዴ ቅንጣት ታህል አለኝ ብዬ አስባለው።ነገሩ "በእጅ የያዙት ወርቅ እንደ መዳብ ይቆጠራል ይላሉ አበው" የእኛም ሀገር በቀል እውቀት እንደ መዳብ ነው የሆነብን ቆይ ቆይ አኔ የምለው በአንድ ዕለት ተዋነይ 700 መወድስ ዘረፈ ብለህ ስትነግረው ምንም ደንታ የማይሰጠው ሶቅራጠስ እንዲህ አለ ብለህ የእሱን አንድ አባባል ስትነግረው ቆሞ የሚያጨበጭብን ትውልድ እንዴት አድርገህ ትለውጠዋለህ እንዴትስ ብለህ በነጮች የቀኝ አዙር ቀጭ ግዛት የተገዛውን አመለካከቱን በምንስ መልኩ ትቀይረዋለህ እኔ እኮ አላወቅነውም እንጂ በነጮች ቀኝ ግዛት እየተገዛን ነው ምናልባት እያወቅንም ይሆናል ብቻ አንዳንዴ እስቃለው መልሼ ደግሞ አዝናለው ብቻ ተውት ሁሉም በጊዜው ይሆናል።ቅኔ ሲባል እንደ ተራ የሚቆጠርበት philosophy(ፍልስፍና) ሲባል እንደ ትልቅ ነገር የሚቆጠርበት ነገር አይገባኝም እኔ ልንገራችሁ ብታምኑም ባታምኑም የእኛው የእነ #ተዋነይ፣#ክፍለ ዮሐንስ፣#ዮሐንስ ገብላዊ ቅኔ ወይም በዘመኑ አማርኛ ፍልስፍና ከእነ #ዲዮጋን፣#ሶቅራጠስ፣#አርስቶትል በመቶ ሺህ እጅ ይረቃል፣ይደንቃል፣ይልቃልም።

✍🏾."የእራስን ጥሎ የሌሎችን አንጠልጥሎ "የሚለው የአበው ብሂል በእኛ ላይ መሆን የለበትም ባይ ነኝ ለነገሩ ብሂሉ እርግጥ ሆኗል ለማንኛውም ወደ ዕለቱ መርሐ ግብር ልመለስ።

፫.ሐሳበ ፈለክ፦የብርሃናቱን ፀሐይ፣ጨረቃ፣ከዋክብት መመላለሻን ማለትም ሚጠተ ብርሃናትን እንዲሁም የነፋሳትን ነገር በዝርዝር ይናገራል።

✍🏾.በአጠቃላይ እነዚህን ከላይ የተዘረዘሩትን የያዘ መጽሐፍ አንድ አድርገው ባሕረ ሐሳብ ብለው ሊቃውንት ሰይመውታል።አንዳንድ ሊቃውንት ከትምህርቱ ስፋት እና ጥልቀት የተነሳ "ባሕረ ሐሳብን ተምሬ እጨርሳለው ማለት ውቅያኖስን በእንቁላል ቅርፊት እየጨለፍኩ እጨርሰዋለው እንደማለት ነው"ብለው ይመስሉታል።

💪🏾.ክብር ይሄን እውቀት ጠብቀው ለአሁኑ ዘመን ላስተላለፉ አባቶች።

www.tgoop.com/kedmtochu/2978

823 viewsedited  Feb 23, 2023 at 19:14

ክፍል ፩፦

ባሕረ ሐሳብ ማለት ምን ማለት ነው?

✍🏾.ባሕረ ሐሳብ ማለት ቁጥር ያለው ዘመን ማለት ነው።

✍🏾.ባሕርን ዘመን ብሎ የተረጎመው ዕዝራ ሱቱኤል ነው።"እስመ በመዳልው ተደልወ ዓለም ወበመስፈርት ሰፈሮ ለባሕር ወኢያረምምሂ ወኢይነቅህ እስከ ይትፌፀም መስፈርት ዘተውህበ ሎቱ" (ይህ ዓለም በሚዛን ተመዝኗልና ባሕርንም በላዳን ሰፍሮታል የተሰጠው ዘመኑ እስኪፈፀም ድረስ ዝም ይላል አያልፍም ብሏል። ሱቱኤል ዕዝራ (፪፥፴፯)

✍🏾.የኢትዮጵያ መተርጉማንም "ወበመስፈርት ሰፈሮ ለባሕር" የሚለውን ንባብ ዘመኑንም ከ8ሺ ወስኖታልና ብለው ይተረጉሙታል።
✍🏾.ሐሳብንም ቁጥር ብሎ የተረጎመው ነብዩ ዳዊት ነው።"ብፁዓን እለ ተኀድገ ሎሙ ኃጢያቶሙ ወእለ ኢሐሰብ ሎሙ ኩሎ ጌጋዮሙ"(ኃጢአታቸው በንስሐ የተሰረየላቸው በደላቸውም በንስሐ ያልተቆጠረባቸው ሰዎች ንዑዳን ክቡራን ናቸው።መዝ ፴፩፥፩
✍🏾.የኢትዮጵያ ሊቃውንት ባሕረ ሐሳብን #መርሐ ዕውር #ሐሳበ አቡሻኽር እና #ሐሰበ ፈለክ ብለው በ፫ ይከፍሉታል። አንዳንዶች ደግሞ ሐሳበ ፈለክን በአቡሻኽር አስገብተው በ፪ ይከፍሉታል።

፩.መርሐ ዕውር፦ማለት አላዋቂዎችን ከድንቁርና ጨለማ ሰፊ ወደ ሆነው የዕውቀት ብርሃን መርቶ የሚያደርስ ማለት ነው።በውስጡም የበዓላትን እና አፅዋማትን አወጣጥ እንዲሁም ኢየዓርግና እና ኢይወርድን ማለትም ገደባቸው ከዚህ አይወጡም አይወርዱም በዚህ ይመላለሳሉ የሚለውን ያስረዳል።

፪.ሐሳበ አቡሻኽር፦አቡሻኽር የሚለውን መጠሪያ የተወሰደው ከእራሱ ከፀሐፊው ሲሆን ሙሉ ስሙ አቡሻኽር ኢብን ቡትሩስ ራሒብ ሲሆን የኖረው በአሁኗ ግብፅ በድሮው ምስር በምትባል ሀገር በ፲፫ተኛው መቶ ክፍለ ዘመን እንደነበር ይነገራል።በውስጡም ረቂቅ የሆነውን የፀሐይን፣የጨረቃን እና የከዋክብትን እንዲሁም የስነ-ፈለክ ነገርን በጠቅላላ ይናገራል።ሁልሽም #Astrophysics,#Astrology እያልክ ከምትሮጥ ሰከን ብለህ ሀገር በቀል የሆነችውን እውቀት ከአባቶችህ ስር ቁጭ ብለህ ብትማር፣ብትቀስም፣ብትጦምር ዛሬ የት በደረስክ ነበር ለነገሩ አንተ ምን ታረግ #English ስትናገር እና ማንም የነጭ ውርጋጥ የፈለሰፈውን ትምህርት ተንትነህ ስትናገር ሲጨበጨብልህ እና ጎበዝ ጀግና ስትባል አድገህ በተቃራኒው #ዓውደ ነገሥትን ስትቆጥር ተንቋይ #ዕፀ ደብዳቤን ተጠቅመህ ሰው ስትፈውስ ስር ማሽ እየተባለ በማህበረሰቡ ያለ ግብር ስም ሲሰጡህ ይቆዩና #Astrology,#numerology,#Biomedical ብለው ቁንፅል የሆነ እውቀትን ገልብጠው ሲሰጡህ ክብረት ይስጥልኝ ብለህ ትቀበላለህ። በሌላኛው ጎን ግዕዝን አቀላጥፈው ሲናገሩ ኧረወዲያ እየተባሉ እና ቦታ ሳይሰጣቸው የቀሩትን ሊቃውንት ስትመለከት በአንድ በኩል ደግሞ ነጮች ግዕዝን በphd ደረጃ ሲማሩትት ስትመለከት ጀግኖች እያሉ ሲያሞግሱ ስታይ አንተ ምን ታረግ #ሀይማኖትህን፣#ባህልህን፣#ቱፊትህን፣#ወግህን፣#የአኗኗር ስርዓትህን እንዲሁም #ፈሪሀ እግዚአብሔርን የሚያስረሳውን ትምህርት ትከተል ጀመር።እስኪ ሌላው ይቅርና ገና በለጋ እድሜያቸው የ፬ኛ እና ፭ኛ ክፍል ተማሪን ስለ ግብረ ስጋ ግንኙነት ያስተምሩታል ከዛ ምን ያደርጋሉ መተፋፈር የሚባለው ነገር እንዲቀር በቡድን ተወያዩ ይላሉ በኋላ ይሄ ሀገር ይረከባል ተብሎ ተስፋ የተጣለበት ትውልድ ምን አይነት ስነ-ምግባር እንደሚኖረው መገመት አያዳግትም።ኧረ ተው ጎበዝ የምንሄድበትን ጎዳና እናስተውል እስከ ዛሬ በዚህ ጎዳና ሂደን ምንም ለውጥ አላመጣንም ስለዚህ ይሄ መንገድ አዋጭ አለመሆኑን በሚገባ አውቀናል እኔ ግን አንዳንዴ በዚህ ትውልድ ላይ #ተደግሞበት ወይም #መፍዝዝ ተደርጎበት ይሆን እንዴ ብዬ አስባለው ምንም ያህል ያሰብኩት የጅል ሀሳብ ቢሆንም።እና ምን እላችኋለው ወገኖቼ ወዳጆቼ በእነሱ መንገድ እስካሁን ከበቂ በላይ ተጉዘናል አሁን የእነሱን ጎዳና ትተን በራሳችን ጎዳና የምንጓዝበት ጊዜ የደረሰ ይመስለኛል።ከርዕስ ስለወጣው ይቅር በሉኝ ነገሩን በራሴ መያዝ ስለመረረኝ ነው ሀገር ገደል ስትገባ ማየት ስለመረረኝ እና ስለአንገሸገሸኝ ነው ያው የሀገር ስሜት እንደ በፊት አባቶች ስሜት አለኝ ለማለት ባልደፍርም የስንዴ ቅንጣት ታህል አለኝ ብዬ አስባለው።ነገሩ "በእጅ የያዙት ወርቅ እንደ መዳብ ይቆጠራል ይላሉ አበው" የእኛም ሀገር በቀል እውቀት እንደ መዳብ ነው የሆነብን ቆይ ቆይ አኔ የምለው በአንድ ዕለት ተዋነይ 700 መወድስ ዘረፈ ብለህ ስትነግረው ምንም ደንታ የማይሰጠው ሶቅራጠስ እንዲህ አለ ብለህ የእሱን አንድ አባባል ስትነግረው ቆሞ የሚያጨበጭብን ትውልድ እንዴት አድርገህ ትለውጠዋለህ እንዴትስ ብለህ በነጮች የቀኝ አዙር ቀጭ ግዛት የተገዛውን አመለካከቱን በምንስ መልኩ ትቀይረዋለህ እኔ እኮ አላወቅነውም እንጂ በነጮች ቀኝ ግዛት እየተገዛን ነው ምናልባት እያወቅንም ይሆናል ብቻ አንዳንዴ እስቃለው መልሼ ደግሞ አዝናለው ብቻ ተውት ሁሉም በጊዜው ይሆናል።ቅኔ ሲባል እንደ ተራ የሚቆጠርበት philosophy(ፍልስፍና) ሲባል እንደ ትልቅ ነገር የሚቆጠርበት ነገር አይገባኝም እኔ ልንገራችሁ ብታምኑም ባታምኑም የእኛው የእነ #ተዋነይ፣#ክፍለ ዮሐንስ፣#ዮሐንስ ገብላዊ ቅኔ ወይም በዘመኑ አማርኛ ፍልስፍና ከእነ #ዲዮጋን፣#ሶቅራጠስ፣#አርስቶትል በመቶ ሺህ እጅ ይረቃል፣ይደንቃል፣ይልቃልም።

✍🏾."የእራስን ጥሎ የሌሎችን አንጠልጥሎ "የሚለው የአበው ብሂል በእኛ ላይ መሆን የለበትም ባይ ነኝ ለነገሩ ብሂሉ እርግጥ ሆኗል ለማንኛውም ወደ ዕለቱ መርሐ ግብር ልመለስ።

፫.ሐሳበ ፈለክ፦የብርሃናቱን ፀሐይ፣ጨረቃ፣ከዋክብት መመላለሻን ማለትም ሚጠተ ብርሃናትን እንዲሁም የነፋሳትን ነገር በዝርዝር ይናገራል።

✍🏾.በአጠቃላይ እነዚህን ከላይ የተዘረዘሩትን የያዘ መጽሐፍ አንድ አድርገው ባሕረ ሐሳብ ብለው ሊቃውንት ሰይመውታል።አንዳንድ ሊቃውንት ከትምህርቱ ስፋት እና ጥልቀት የተነሳ "ባሕረ ሐሳብን ተምሬ እጨርሳለው ማለት ውቅያኖስን በእንቁላል ቅርፊት እየጨለፍኩ እጨርሰዋለው እንደማለት ነው"ብለው ይመስሉታል።

💪🏾.ክብር ይሄን እውቀት ጠብቀው ለአሁኑ ዘመን ላስተላለፉ አባቶች።

BY የቀደምት ኢትዮጵያውያን ታሪክ እና ጥበብ