tgoop.com/khabarnamehSUT/126
Last Update:
«قرارداد رویتر»
امروز سوم مرداد ماه، سالروز عقد قرارداد رویتر است.
قراردادی که در پی آن یکی از ماندگارترین فعالیت‌های مدنی ایرانیان تا پیش از مشروطه به‌وقوع پیوست.
در تاریخ سوم مرداد سال ۱۲۵۱ شمسی قراردادی میان دولت ایران و بازرگان انگلیسی-آلمانی بارون جولیوس رویتر در ۲۴ بند منعقد شد که به موجب آن امتیاز ساخت راه، راه‌آهن، سد، ایجاد مجاری آبی، قنات و کانال‌ها؛ ایجاد بانک و هرگونه کمپانی صنعتی، حق انحصار کارهای عام‌المنفعه و بهره‌برداری از جنگل‌ها و معادن به مدت هفتاد سال و گمرکات ایران به مدت بیست و پنج سال، با سهم ناچیز ایران از عواید آن و در ازای پرداخت دویست هزار لیره به رويتر واگذار شد.
اوضاع نابسامان فرهنگی و اقتصادی از طرفی و پیشروی روس‌ها در ترکمنستان و ترس درگیری با قشون روس بعد از سال‌ها شکست در دوران فتحعلی شاه از طرف دیگر، میرزا حسین خان سپه‌سالار، صدراعظم ناصرالدین شاه را بر آن داشت تا با عقد این قرارداد با بازرگانی انگلیسی، نظر دولت انگلیس را جلب و حمایت نظامی آن‌ها را درخواست کند. علاوه بر این با تامین هزینه‌های سفر ناصرالدین شاه به اروپا او را با پیشرفت کشورهای اروپایی و ضعف ایران در مقابل آن‌ها رو‌به‌رو کند.
با انتشار خبر این قرارداد اما نظر توده اندیشمند کشور از محصلین دار‌الفنون تا روحانیون آشفته و شب‌نامه‌هایی در محکومیت این قرارداد پنهانی پخش شد. شب‌نامه‌ای که در طول آن دوران نشانه هشدار و سو‌گیری متفکرین و رهبران جنبش‌ها بود.
یکسال بعد در جریان سفر اول ناصرالدین شاه به فرنگ، در مقصد اول سفرش، مسکو، از جانب امپراطور روس به دلیل انعقاد قرارداد رویتر مورد اعتراض قرار گرفت و با وجود کیفیت خاص ادامه سفرش در انگلستان از جمله دریافت نشان بند جوراب، بالاترین نشان افتخار انگلستان و ملازمت ملکه ویکتوریا و تشریفات در سایر کشورهای اروپایی، شاه از سفر خود رضایتی نداشت. [یکی از عمده دلایل این نارضایتی نه عتاب امپراتور روس بلکه مشاهده عقب‌ماندگی ایرانیان بود که البته در سالیان بعد دستاورد‌هایی به ارمغان داشت.]
در راه بازگشت از این سفر مردم تهران شورش کرده و در ارگ شاهی تجمع کردند. درباریان معترض نیز در خانه انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه [که در ابتدای سفر با شاه همراه بود ولی به سبب مشکلاتی که ایجاد کرد به دستور شاه از مسکو به ایران بازگشت] بست نشستند. آن‌ها با فرستادن تلگرافی به شاه در بندر انزلی خواستار عزل صدراعظم شدند. در صدر دلایل آن‌ها برای این درخواست، امتیاز رویتر ذکر شده بود.
در این شرایط پیش از اقدام از سوی ناصرالدین شاه، سپه‌سالار ناچار به استعفا شد ولی درخواست استعفای وی توسط شاه رد شد. در نهایت در پی نامه تند ملا علی کنی و سید صالح عرب از روحانیون بنام آن زمان که صدراعظم را واجب‌القتل دانسته بودند، شاه ناچار به قبول استعفای سپه‌سالار شد. مدتی بعد اما او را به وزارت امور خارجه منصوب و مامور فسخ قرار‌دادش کرد.
تحت قرارداد رویتر کمپانی اختیار داشت برای سرمایه اولیه پروژه‌هایش ۶ میلیون لیره انگلیسی اوراق قرضه صادر نماید ولی به دلیل عدم تضمین دولت ایران با شکست مواجه شد چراکه درآمد سالانه دولت در آن زمان تنها ۳ میلیون لیره بود. در لندن نیز صدراعظم نتوانست تضمینی برای حمایت نظامی از سوی انگلستان بدست بیاورد. به همین جهت سپه‌سالار طی نامه‌ای به رویتر این قرارداد را ملغی اعلام کرد. همچنین بهانه لغو این قرارداد تاخیر در اجرای تعهدات عنوان شد تا غرامتی متوجه دولت ایران نشود.
ایران در سال‌های بعد قرارداد دیگری به عنوان غرامت با شرکت رویتر منعقد کرد ولی به دلیل عقب ننشستن آن شرکت از دعاوی خود، ناگزیر امتیاز تاسیس بانک شاهی و بانک صنایع و معادن ایران را به این شرکت واگذار کرد.
✍ میعاد مهرنیا
🆔@KhabarnamehSUT
BY خبرنامه
Share with your friend now:
tgoop.com/khabarnamehSUT/126