tgoop.com/konashmirrokni/1183
Last Update:
🔺|پژوهش علم‌الرجال پژوهش در قدر سخن است|
[معرفت روات با نظر به قدر مرویات]
✍حمیدرضا میررکنی‌بنادکی
مدت‌ها پیش درباره داوری جالب توجه مرحوم امام خمینی(ره) در خصوص جناب محمد بن اسماعیل (از روات کثیرالروایه در کتاب شریف کافی) نوشته بودم. محمد بن اسماعیل(ره) کسی است که هیچ مدح و ذمی درباره‌اش از سوی رجالیون و محدثین به‌دست ما نرسیده است. در واقع در سنجش و داوری او – به اعتباری- دستمان خالی است. اما مرحوم امام(ره) در خصوص او رای و نظری قاطع ابراز می‌کنند. ایشان در کتاب الطهاره چنین آورده‌اند:
«ولیس فی طریقها من یتأمّل فیه إلاّ محمّد بن إسماعیل النیسابوری الذی لم یرد فیه توثیق ، وإنّما هو راویة الفضل بن شاذان ، لکن من تفحّص روایاته اطمأنّ بوثاقته وإتقانه ؛ فإنّ کثیراً من روایاته ـ لو لم نقل أغلبها ـ منقولة بطریق آخر صحیح أو موثّق أو معتبر طابق ا لنعل با لنعل»( کتاب الطهاره . ج1 : 77)
در نظر ایشان - چنانکه واضح است - مرویات درباره کیستی راوی و حالِ راوی گویاتر است تا رای و نظر رجالیون درباره او(قول رجالی). این مطلب ممکن است اولا عجیب به‌نظر برسد. اما چنانکه می‌بینیم مرحوم امام(ره) با اطمینان به مطلب اتکا فرموده‌اند. اما در مجموع آثار امام توضیحی در خصوص دلیل این اطمینان نمی‌بینیم. اما پیدا است که چنین اطمینانی می‌باید از نقطه توضیح‌پذیری برآمده باشد؛ چنانکه ایشان در قالب یک اصل کلی و یک قاعده رجالی این مطلب را بیان داشته‌اند؛ «الوثوق و الاطمئنان الحاصل من ذلک ، أکثر من الوثوق الذی یحصل بتوثیق الشیخ أو النجاشی أو غیرهما.». مبنای این اطمینان چیست؟
یکی از احادیث پرتکرار در سنت ما، حدیثی است که منزلت شیعه را به «قدر مرویات» او بر می گرداند. تحریرهای مختلفی از این احادیث در دست است. نمونه‌هایی از این تحریرها را ذیلا نقل می‌کنیم:
1. مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الْعِجْلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ اعْرِفُوا مَنَازِلَ النَّاسِ عَلَى قَدْرِ رِوَايَتِهِمْ عَنَّا.( الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج1 ؛ ص50)
2. وَ قَدْ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ ع اعْرِفُوا مَنَازِلَ شِيعَتِنَا عِنْدَنَا عَلَى قَدْرِ رِوَايَتِهِمْ عَنَّا وَ فَهْمِهِمْ مِنَّا. (الغيبة للنعماني ؛ النص ؛ ص22)
3. الخطاب، عن محمد بن سنان، عن حذيفة بن منصور، عن أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: اعرفوا منازل الرجال منا على قدر روايتهم عنا.(رجال الكشي - اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي)، ج1، ص: 5)
4. محمد بن سعيد الكشي ابن مزيد و أبو جعفر محمد بن أبي عوف البخاري قالا: حدثنا أبو علي محمد بن أحمد بن حماد المروزي المحمودي، يرفعه، قال: قال الصادق عليه السّلام اعرفوا منازل شيعتنا بقدر ما يحسنون من رواياتهم عنا(رجال الكشي - اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي)، ج1، ص: 6)
معمولا این احادیث را ذیل مقوله کلی "ضرورت اخذ علم از معصومین" و تاکید بر "تعالیم اهل‌بیت(ع)" به عنوان ملاک شیعه بودن فهم کرده‌ایم. نمونه صریحی از این تفسیر معمول را در شرح مولی صالح مازندرانی(ره) بر کتاب کافی ذیل همین حدیث می‌توانیم ببینیم: «فيه دلالة على أنّه يجب التعلّم منهم و أخذ الأحاديث عنهم لأنّهم عليهم السّلام خزّان الأسرار الإلهيّة و معادن الآثار النبويّة و على أنّه لا قدر للناس برواياتهم عن السارقين اسم العلم و الخلافة و المارقين عن الدّين و الناصبين لآل محمّد عليهم السّلام»(شرح الكافي-الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندراني)؛ ج2 ؛ص244)
اما لحن و سیاق چیز دیگری به ما می‌گوید. احادیث فراوانی در دست است که در آن‌ها سخن از وجوب استفاده علمی از معصومین(ع) آمده است. مروری بر احادیث کتاب الحجه کافی شریف مطلب را روشن خواهدکرد. حدیث مورد بحث ما در تمامی تحریرهای موجود گویای چیزی اخص از این دعوت کلی است. این حدیث در مقام بیان ملاک و مناط منزلت شیعیان و عالمان وارد شده است؛ اگر کسی بخواهد منزلت و مرتبت شیعه(یا بطور کلی انسانی) را بشناسد، باید به چه چیزی توجه کند؟ امام(ع) در چنین پژوهشی (که پژوهش در منزلت کسی است) ما را به «قدر روایات او از اهل‌بیت(ع)» راهنمایی می‌کند. اگر بخواهیم به زبان معمول علوم حدیث و رجال این مقوله را بیان کنیم، عبارت می‌شود از توجه به «مرویات راوی».
BY کُنّاش | حمیدرضا میررکنی
Share with your friend now:
tgoop.com/konashmirrokni/1183