مكتوب

وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ﴿الأنعام: ٥٩﴾
و کلیدهای غیب، تنها نزد اوست. جز او [کسی‌] آن را نمی‌داند، و آنچه در خشکی و دریاست می‌داند، و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر [اینکه‌] آن را می‌داند، و هیچ دانه‌ای در تاریکیهای زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن 
[ثبت ]است.
نکته قابل توجه در به کارگیری واژگان در قرآن مجید در نسبت ظلمات به « الارض» یعنی زمین در این آیه و نسبت ظلمات به «البرّ» یعنی به خشکی در آیات ۶۳ و ۹۷ سوره الانعام و نیز آیه ۶۳ سوره النمل است. در واقع قرآن مجید تاریکی های ژرفای زمین را با تاریکی های سطح زمین از دکدیگر  تفکیک کرده است. جلال الدین بلخی از مضمون همین ایه پیام گرفته است که دانه انسان وقتی سرانجام در خاک نهان می شود. از میان تاریکی و تنگنا می روید و زندگی از نو اغاز می کند:
کدام دانه فرو رفت در زمین که نرُست
چرا به دانه انسانْت این گمان باشد
سوم: تاریکی های سه گانه
مراد از تاریکی های سه گانه، تاریکی هایی ست که جنین در شکم مادر با آن روبروست. ما نمی دانیم که جنین این تاریکی ها را چگونه احساس می کند. کودک در هفته ۲۶ بارداری می تواند چشمانش را در شکم مادر باز کند. می تواند نور و تفاوت ان با تاریکی را ببیند. اما او در تاریکی فضای بسته درون شکم مادر است. چرا قرآن مجید از تاریکی های سه گانه سخن گفته است؟
یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَٰلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّیٰ تُصْرَفُونَ ﴿الزمر: ٦﴾
شما را در شکمهای مادرانتان آفرینشی پس از آفرینشی [دیگر] در تاریکیهای سه گانه: [مَشیمه و رحم و شکم‌] خلق کرد. این است خدا، پروردگار شما، فرمانروایی [و حکومت مطلق‌] از آنِ اوست. خدایی جز او نیست، پس چگونه [و کجا از حق‌] برگردانیده می‌شوید؟
قرآن مجید تاریکی های سه گانه را توضیح نداده است. مترجمان و یا مفسران بر اساس فهم و گاه ذوق خویش ظلمات را تفسیر کرده اند. مثل  فولادوند که در ترجمه خویش در بین دو کمان ( مشیمه و رحم و شکم) را ذکر کرده است. همین نکته در تفسیر جامع البیان طبری آمده است. بیشتر مفسران پس از طبری  مانند زمخشری در تفسیر کشاف همین برداشت را تکرار و یا اقتباس کرده اند. برخی تفاوت ها هم دیده می شود. چنانکه ابی السعود در تفسیر « ارشاد العقل السلیم»  ظلمات سه گانه را به «ظُلمة الصُّلبِ والبطنِ والرَّحِمِ.» نیز تفسیر کرده است. آیا ظلمات سه گانه در همین مصادیق چهارگانه منحصر می شود؟ ظلمات فضای تنگ و تاریک  چیزی بیش از این سه گانه نیست؟ اگر مادر در دوران بارداری اندوهگین و آزرده باشد؟  سخن تلخی بشنود، تنها باشد؟  بیمار شود؟ بر این ظلمات افزوده نمی شود؟ مگر توصیه نشده است که بسیار مراقب بانویی که باردار است بوده باشید. تا آزرده نشود. به او پرخاش نکنید. یا اگر هم دیوانه هستید! و بر سر بانوی بار دار دست بلند می کنید. بیندیشید که ان ضربه بر کودک درون رحم او نیز وارد می شود. می خواهم بگویم ظلمات ثلاث می  تواند پرده های بسیار و بی شماری  داشته باشد. پرده های مادی و معنوی، ظاهری و باطنی. به همین خاطر در تفسیر ابن عربی افق بسیار گسترده  تری برای تبیین تاریکی های سه گانه برگزیده شده است: «من الطبیعة الجسمانیة والنفس النباتیة والحیوانیة» از طبیعت مادی و پیکرمند انسانی، نفس نباتی و نفس حیوانی، تاریکی ها تداوم دارد.  همان سه مرحله ای که در تابلو داستان آفرینش انسان جلال الدین بلخی روایت کرده است:
از جمادی مردم و نامی شدم
و ز نما مردم به حیوان سر زدم
هر مرحله و مرتبتی نشانی از تاریکی را به همراه دارد. از این ظلمات سه گانه انسان عبور می کند تا  به مرحله آدمیت برسد و از مرتبت آدمیت و  مرتبت فرشتگی هم فراتر برود و در وصال محبوب  مست پرتو شعشعه ذات شود.
چهارم: تاریکی شکم نهنگ
یونس پیامبر در شکم نهنگ اسیر شده بود. در درون ظلمات شکم نهنگ خدا را خواند.
وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَیٰ فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَـٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ﴿الأنبیاء: ٨٧﴾
و «ذوالنون» را [یاد کن‌] آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او سخت نمی گیریم، تا در [دل‌] تاریکیها ندا درداد که: «معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم.»

❤2

www.tgoop.com/maktuob/4001

1.45K viewsAug 16 at 22:32

وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ﴿الأنعام: ٥٩﴾
و کلیدهای غیب، تنها نزد اوست. جز او [کسی‌] آن را نمی‌داند، و آنچه در خشکی و دریاست می‌داند، و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر [اینکه‌] آن را می‌داند، و هیچ دانه‌ای در تاریکیهای زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن 
[ثبت ]است.
نکته قابل توجه در به کارگیری واژگان در قرآن مجید در نسبت ظلمات به « الارض» یعنی زمین در این آیه و نسبت ظلمات به «البرّ» یعنی به خشکی در آیات ۶۳ و ۹۷ سوره الانعام و نیز آیه ۶۳ سوره النمل است. در واقع قرآن مجید تاریکی های ژرفای زمین را با تاریکی های سطح زمین از دکدیگر  تفکیک کرده است. جلال الدین بلخی از مضمون همین ایه پیام گرفته است که دانه انسان وقتی سرانجام در خاک نهان می شود. از میان تاریکی و تنگنا می روید و زندگی از نو اغاز می کند:
کدام دانه فرو رفت در زمین که نرُست
چرا به دانه انسانْت این گمان باشد
سوم: تاریکی های سه گانه
مراد از تاریکی های سه گانه، تاریکی هایی ست که جنین در شکم مادر با آن روبروست. ما نمی دانیم که جنین این تاریکی ها را چگونه احساس می کند. کودک در هفته ۲۶ بارداری می تواند چشمانش را در شکم مادر باز کند. می تواند نور و تفاوت ان با تاریکی را ببیند. اما او در تاریکی فضای بسته درون شکم مادر است. چرا قرآن مجید از تاریکی های سه گانه سخن گفته است؟
یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَٰلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّیٰ تُصْرَفُونَ ﴿الزمر: ٦﴾
شما را در شکمهای مادرانتان آفرینشی پس از آفرینشی [دیگر] در تاریکیهای سه گانه: [مَشیمه و رحم و شکم‌] خلق کرد. این است خدا، پروردگار شما، فرمانروایی [و حکومت مطلق‌] از آنِ اوست. خدایی جز او نیست، پس چگونه [و کجا از حق‌] برگردانیده می‌شوید؟
قرآن مجید تاریکی های سه گانه را توضیح نداده است. مترجمان و یا مفسران بر اساس فهم و گاه ذوق خویش ظلمات را تفسیر کرده اند. مثل  فولادوند که در ترجمه خویش در بین دو کمان ( مشیمه و رحم و شکم) را ذکر کرده است. همین نکته در تفسیر جامع البیان طبری آمده است. بیشتر مفسران پس از طبری  مانند زمخشری در تفسیر کشاف همین برداشت را تکرار و یا اقتباس کرده اند. برخی تفاوت ها هم دیده می شود. چنانکه ابی السعود در تفسیر « ارشاد العقل السلیم»  ظلمات سه گانه را به «ظُلمة الصُّلبِ والبطنِ والرَّحِمِ.» نیز تفسیر کرده است. آیا ظلمات سه گانه در همین مصادیق چهارگانه منحصر می شود؟ ظلمات فضای تنگ و تاریک  چیزی بیش از این سه گانه نیست؟ اگر مادر در دوران بارداری اندوهگین و آزرده باشد؟  سخن تلخی بشنود، تنها باشد؟  بیمار شود؟ بر این ظلمات افزوده نمی شود؟ مگر توصیه نشده است که بسیار مراقب بانویی که باردار است بوده باشید. تا آزرده نشود. به او پرخاش نکنید. یا اگر هم دیوانه هستید! و بر سر بانوی بار دار دست بلند می کنید. بیندیشید که ان ضربه بر کودک درون رحم او نیز وارد می شود. می خواهم بگویم ظلمات ثلاث می  تواند پرده های بسیار و بی شماری  داشته باشد. پرده های مادی و معنوی، ظاهری و باطنی. به همین خاطر در تفسیر ابن عربی افق بسیار گسترده  تری برای تبیین تاریکی های سه گانه برگزیده شده است: «من الطبیعة الجسمانیة والنفس النباتیة والحیوانیة» از طبیعت مادی و پیکرمند انسانی، نفس نباتی و نفس حیوانی، تاریکی ها تداوم دارد.  همان سه مرحله ای که در تابلو داستان آفرینش انسان جلال الدین بلخی روایت کرده است:
از جمادی مردم و نامی شدم
و ز نما مردم به حیوان سر زدم
هر مرحله و مرتبتی نشانی از تاریکی را به همراه دارد. از این ظلمات سه گانه انسان عبور می کند تا  به مرحله آدمیت برسد و از مرتبت آدمیت و  مرتبت فرشتگی هم فراتر برود و در وصال محبوب  مست پرتو شعشعه ذات شود.
چهارم: تاریکی شکم نهنگ
یونس پیامبر در شکم نهنگ اسیر شده بود. در درون ظلمات شکم نهنگ خدا را خواند.
وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَیٰ فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَـٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ﴿الأنبیاء: ٨٧﴾
و «ذوالنون» را [یاد کن‌] آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او سخت نمی گیریم، تا در [دل‌] تاریکیها ندا درداد که: «معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم.»

BY مكتوب