مكتوب

میناگری های قرآنی (۶۰)


سیدعطاءالله مهاجرانی
مقدمه پانزدهم:صورتگری قرآن مجید(۱۵)
سیما و وجه انسان
از جمله شگفتی‌های صورتگری قرآن مجید توجه به «وجه» است. واژه «توجه» را با توجه نوشتم! وقتی ما روی‌مان را به سمت چیزی یا کسی قرار می‌دهیم و نگاه می‌کنیم، در واقع به آن پدیده یا شخص توجه می‌کنیم. البته وجه می‌تواند نماد باطن انسان نیز باشد. به تعبیر درخشنده حافظ «چهره جان»:
حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم
بیا و هستی حافظ ز پیش او بردار
که با وجود تو، کس نشنود ز من، که منم
(غزل ۳۴۲)
چهره ظاهری ما که تابلو و معیار شناخت ماست، در حقیقت حجاب چهره جان ماست. هنگامی که در دریای یادها نام و نشان شخصیت کسی را تداعی می‌کنیم، مادر یا پدر یا شهیدی آشنا و یا دوستی و همسایه ای و… نخست چهره و وجه او در ذهنمان بیدار می‌شود. صورت شریفترین بخش پیکر انسان است. نزار قبانی در وصف چهره محبوب سروده است: «وجهک... مثل مطلع القصیده/ یسحبنی.../ یسحبنی.../     کأنّنی شراع/  لیلاً ، إلی شواطئ الإیقاع ./ یفتح لی ، أفقاً من العقیق/  و لحظۀ الإبداع/ وجهک .. وجهٌ مدهشٌ/  و  لوحۀٌ مائیۀٌ/  و رحلۀٌ من أبدع الرحلات/  بین الآس ... والنعناع... 
برگردان: چهره ات همانند مطلع قصیده است!/ مرا به سوی خود می‌کشاند،/ جذبم می‌کند./ شبانه تا ساحل موسیقی شعر/ افقی از عقیق به رویم می‌گشاید/ لحظه آفرینش!/ چهره‌ات… چهره ای با هیبت است/ تابلوی آبرنگ/ و سفری از آفریننده‌ترین سفرها/ بین مورد و نعنا.
پیامبر اکرم(ص) به یاران خود توصیه فرمودند: با بردگان هم‌سفره شوید؛ هیچ‌گاه به صورت خدمتکاران و بردگان مزنید؛ فراتر از آن هنگامِ رویارویی با دشمن، به صورت دشمنان ضربه مزنید: «و لا تضربوا الوجوه». ۱
صورت انسان در حقیقت نشانی از صورت خداست که انسان را بر صورت خویش آفریده است. انسان‌ها که جای خود دارند، امام علی(ع) توصیه کرده‌اند که: «مبادا به صورت حیوانات بزنید یا به آنها ناسزا بگویید!»۲ در روایتی از امام صادق(ع) به تبیین این سخن پرداخته شده است. چرا نبایست به صورت حیوانات ضربه زد؟ زیرا آنان تسبیح‌گوی خداوندند. ۳
در میان چهره، چراغ چشمان انسان می‌درخشد. کلید شناخت و یاد چشمان است. وقتی یاد کسی در ذهن ما زنده می‌شود، نخست برق چشمانش را به یاد می‌آوریم. گویی شناسنامه شناخت، چشم است. آنگاه از پس چراغ چشم و پرده چهره، سخنان او و خاطرات مشترک که نشانه‌هایی از منش و روش و رفتار آن شخص است، در ذهنمان پدیدار و بیدار می‌شود. وجه با همین دو مضمون در قرآن مجید صورتگری شده است. هر یک با وجوه گوناگون و هندسه‌ای شگفت‌انگیز. زبان زبان تصویر است. در کتاب «گفتگو با خدا» به نکته مهمی اشاره می شود: «خداوند از طریق فکر ارتباط برقرار می‌کند... برای ارتباط ذهنی پروردگار اغلب از تصاویر و تصورات استفاده می‌کند.»۴
البته سخن گفتن خدا از طریق فکر و فراتر از آن نجوای خداوند با انسان، مضمونی است که در نهج‌البلاغه (خطبه ۲۲۲) به‌روشنی مطرح شده است. ان‌شاءالله در مقدمه مستقلی که به قرآن کریم به عنوان «کلام الله مجید» اختصاص دارد، به این موضوع اشاره می‌کنم. دونالدواش به دلیل بی‌اطلاعی از معارف اسلامی، نمی‌توانسته است به این نکته توجه کند؛ اما زبان تصویری خداوند، نکته بااهمیتی است. البته این نکته نیز پیشینه‌ای کهن دارد. 
واژه «وجه» و «وجوه» و «سیما» و حتی «جهره» که همان چهره است، در قرآن مجید به شکلهای متمایزی صورتگری و یا صورت‌بندی شده است. این صورتگری را می‌توان در دو قلمرو وجه صوری و ظاهری انسان و نیز وجه باطنی و چهره جان تفسیر کرد. در وجه دوم قرآن مجید از «وجه الله» نیز سخن گفته است. 
یکم: صورتگری در وجه ظاهری و صوری
در قرآن مجید واژه وجه و وجوه درباره انسان، ۷۲ بار و درباره خداوند، ۱۱ بار ذکر شده است. این موارد هر کدام تصویر متفاوتی دارد.
۱ـ شگفت‌انگیزترین صورتگری درباره وجه، این آیه است که درباره روز قیامت است: «أفَمَن یَتَّقِی بِوَجهِهِ سوءَ العَذابِ یَومَ القِیَامۀِ:  آیا آن کس که [به جای دستها] با چهرة خود، گزند عذاب را روز قیامت دفع می‌کند، [مانند کسی است که از عذاب ایمن است؟‌]  و قِیلَ لِلظَّالِمِینَ ذوقوا ما کُنتُم تَکسِبون:  به ستمگران گفته می‌شود: «آنچه دستاوردتان بوده است، بچشید» (الزمر، ٢٤، ترجمه فولادوند).

www.tgoop.com/maktuob/4042

1.38K viewsedited  Sep 12 at 21:14

میناگری های قرآنی (۶۰)


سیدعطاءالله مهاجرانی
مقدمه پانزدهم:صورتگری قرآن مجید(۱۵)
سیما و وجه انسان
از جمله شگفتی‌های صورتگری قرآن مجید توجه به «وجه» است. واژه «توجه» را با توجه نوشتم! وقتی ما روی‌مان را به سمت چیزی یا کسی قرار می‌دهیم و نگاه می‌کنیم، در واقع به آن پدیده یا شخص توجه می‌کنیم. البته وجه می‌تواند نماد باطن انسان نیز باشد. به تعبیر درخشنده حافظ «چهره جان»:
حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم
بیا و هستی حافظ ز پیش او بردار
که با وجود تو، کس نشنود ز من، که منم
(غزل ۳۴۲)
چهره ظاهری ما که تابلو و معیار شناخت ماست، در حقیقت حجاب چهره جان ماست. هنگامی که در دریای یادها نام و نشان شخصیت کسی را تداعی می‌کنیم، مادر یا پدر یا شهیدی آشنا و یا دوستی و همسایه ای و… نخست چهره و وجه او در ذهنمان بیدار می‌شود. صورت شریفترین بخش پیکر انسان است. نزار قبانی در وصف چهره محبوب سروده است: «وجهک... مثل مطلع القصیده/ یسحبنی.../ یسحبنی.../     کأنّنی شراع/  لیلاً ، إلی شواطئ الإیقاع ./ یفتح لی ، أفقاً من العقیق/  و لحظۀ الإبداع/ وجهک .. وجهٌ مدهشٌ/  و  لوحۀٌ مائیۀٌ/  و رحلۀٌ من أبدع الرحلات/  بین الآس ... والنعناع... 
برگردان: چهره ات همانند مطلع قصیده است!/ مرا به سوی خود می‌کشاند،/ جذبم می‌کند./ شبانه تا ساحل موسیقی شعر/ افقی از عقیق به رویم می‌گشاید/ لحظه آفرینش!/ چهره‌ات… چهره ای با هیبت است/ تابلوی آبرنگ/ و سفری از آفریننده‌ترین سفرها/ بین مورد و نعنا.
پیامبر اکرم(ص) به یاران خود توصیه فرمودند: با بردگان هم‌سفره شوید؛ هیچ‌گاه به صورت خدمتکاران و بردگان مزنید؛ فراتر از آن هنگامِ رویارویی با دشمن، به صورت دشمنان ضربه مزنید: «و لا تضربوا الوجوه». ۱
صورت انسان در حقیقت نشانی از صورت خداست که انسان را بر صورت خویش آفریده است. انسان‌ها که جای خود دارند، امام علی(ع) توصیه کرده‌اند که: «مبادا به صورت حیوانات بزنید یا به آنها ناسزا بگویید!»۲ در روایتی از امام صادق(ع) به تبیین این سخن پرداخته شده است. چرا نبایست به صورت حیوانات ضربه زد؟ زیرا آنان تسبیح‌گوی خداوندند. ۳
در میان چهره، چراغ چشمان انسان می‌درخشد. کلید شناخت و یاد چشمان است. وقتی یاد کسی در ذهن ما زنده می‌شود، نخست برق چشمانش را به یاد می‌آوریم. گویی شناسنامه شناخت، چشم است. آنگاه از پس چراغ چشم و پرده چهره، سخنان او و خاطرات مشترک که نشانه‌هایی از منش و روش و رفتار آن شخص است، در ذهنمان پدیدار و بیدار می‌شود. وجه با همین دو مضمون در قرآن مجید صورتگری شده است. هر یک با وجوه گوناگون و هندسه‌ای شگفت‌انگیز. زبان زبان تصویر است. در کتاب «گفتگو با خدا» به نکته مهمی اشاره می شود: «خداوند از طریق فکر ارتباط برقرار می‌کند... برای ارتباط ذهنی پروردگار اغلب از تصاویر و تصورات استفاده می‌کند.»۴
البته سخن گفتن خدا از طریق فکر و فراتر از آن نجوای خداوند با انسان، مضمونی است که در نهج‌البلاغه (خطبه ۲۲۲) به‌روشنی مطرح شده است. ان‌شاءالله در مقدمه مستقلی که به قرآن کریم به عنوان «کلام الله مجید» اختصاص دارد، به این موضوع اشاره می‌کنم. دونالدواش به دلیل بی‌اطلاعی از معارف اسلامی، نمی‌توانسته است به این نکته توجه کند؛ اما زبان تصویری خداوند، نکته بااهمیتی است. البته این نکته نیز پیشینه‌ای کهن دارد. 
واژه «وجه» و «وجوه» و «سیما» و حتی «جهره» که همان چهره است، در قرآن مجید به شکلهای متمایزی صورتگری و یا صورت‌بندی شده است. این صورتگری را می‌توان در دو قلمرو وجه صوری و ظاهری انسان و نیز وجه باطنی و چهره جان تفسیر کرد. در وجه دوم قرآن مجید از «وجه الله» نیز سخن گفته است. 
یکم: صورتگری در وجه ظاهری و صوری
در قرآن مجید واژه وجه و وجوه درباره انسان، ۷۲ بار و درباره خداوند، ۱۱ بار ذکر شده است. این موارد هر کدام تصویر متفاوتی دارد.
۱ـ شگفت‌انگیزترین صورتگری درباره وجه، این آیه است که درباره روز قیامت است: «أفَمَن یَتَّقِی بِوَجهِهِ سوءَ العَذابِ یَومَ القِیَامۀِ:  آیا آن کس که [به جای دستها] با چهرة خود، گزند عذاب را روز قیامت دفع می‌کند، [مانند کسی است که از عذاب ایمن است؟‌]  و قِیلَ لِلظَّالِمِینَ ذوقوا ما کُنتُم تَکسِبون:  به ستمگران گفته می‌شود: «آنچه دستاوردتان بوده است، بچشید» (الزمر، ٢٤، ترجمه فولادوند).

BY مكتوب