tgoop.com/mghlte/435
Last Update:
مغالطه شماره ۱
کتاب مغالطات
علی اضغر خندان
فصل اول
تبین های مغالطی
💠اشتراک لفظ💠
زمینه ارتکاب مغالطه اشتراک لفظ این حقیقت است که در تمام زبان ها ، بیشتر الفاظ و کلمات بیش از یک معنا دارند و می‌توان هر کلمه را به معانی گوناگونی به کار برد.
البته این حقیقت فی‌نفسه موجب بروز هیچ اشکالی نمی شود ، چنانکه استعمال جداگانه و مستقل هر یک از معانی در متون مختلف کاملا طبیعی است.
اما هنگامی که در یک متن به تعدد معانی یک لفظ توجه نشود و در یک جمله ، آن لغت به معنایی و در جمله دیگر ، به معنای دیگر به کار برده شود و شواهد و قرائنی وجود نداشته باشد که ما را از اختلاف معنای یک لفظ آگاه کند، خواه ناخواه مرتکب مغالطه اشتراک لفظ شده ایم .قیدوجود شواهد و قرائن را ، از آن رو اضافه کرده ایم که اگر ما به اختلاف معنای یک لفظ در موارد گوناگون استعمال آن آگاه باشیم ، مرتکب مغالطه نشده ایم .
مثلاً وقتی از دوست خود می‌پرسیم ساعت چند است ؟ و اومی گوید:" من ساعت ندارم" ، شواهد و قرائن دلالت می‌کند لفظ ساعت در جمله ی اول به معنای زمان باشد و در جمله دوم به معنای وسیله ای که زمان را نشان می دهد ، در واقع پرسیده ایم " ساعت شما چه زمانی را نشان می‌دهد؟"
حال اگر این سوال را در مغازه ی ساعت فروشی بپرسیم ، شواهد و قرائن باعث می شود ، معنای لفظ ساعت و معنای لفظ 'چند' تغییر کند و در آنجا معنای جمله ما این خواهد بود:" قیمت آن وسیله زمان سنج چه مقدار است؟"
بنابراین تعریف دقیق مغالطه اشتراک لفظ چنین خواهد بود:
'استعمال یک لفظ در یک متن ، با معانی گوناگون بدون توجه به تعدد معانی آن بطوری که این امرموجب یک استنتاج خطا شود'
یکی ازمثالهای قدیمی ومشهور برای مغالطه اشتراک لفظ چنین است:
سعادت غایت زندگی انسانست.
غایت زندگی انسان مرگ ست.
بنابراین سعادت انسان همان مرگ اوست.
آیاسعادت یعنی مردن؟!
مسلما نه
اما ازاستدلال فوق چنین استفاده می‌شودو به نظر می‌رسد در این میان اشکالی وجود دارد .
این اشکال ناشی از دو مغالطه ی اشتراک لفظ در استدلال فوق است .
کلمه ی غایت در مقدمه اول به معنای هدف و در مقدمه دوم به معنای آخرین رویداد است.
همچنین کلمه زندگی در مقدمه دوم به معنای زندگی این جهانی و در مقدمه اول اعم از آن است.
در واقع از مقدمات استدلال فوق فهمیده می شود هر انسانی سعی می کند در زندگی خود به سعادت برسد و دیگر این که آخرین رویدادی که برای هر کس در زندگی این جهانی به وقوع می‌پیوندد مرگ اوست.
از این دو مقدمه پس از تفکیک معانی الفاظ آن هرگز نتیجه فوق حاصل نمی‌شود
به جرات می توان گفت که مغالطه اشتراک لفظ ، مغالطه ایست که بیش از هر یک از انواع دیگر مغالطه شایع و متداول است و به علت محدودیت زبانی ، مردم خواه ناخواه گرفتار این مغالطه می شوند.
به قول مولوی:
اشتراک لفظ دائم رهزن است.
در اینجا تذکر این نکته لازم است که در کتاب‌های قدیمی منطق نام تعریف و مثال های ارائه شده برای این مغالطه به گونه ای است که معمولاً خواننده به اهمیت این مغالطه بین می برد.
زیرا قدما این مغالطه را منحصر به قیاس می کردند و آن را فقط در اشتراک لفظی حد وسط یک قیاس در نظر می‌گرفتند. مانند مثال فوق
در ضمن مثال های ارائه شده در کتاب‌های قدما یا تکراری است یا چنان بدیهی و آشکار است که بیشتر به یک شوخی یا لطیفه شبیه است.
انگورشیرین است
شیرین معشوق فرهاد است
پس انگور معشوق فرهاد است
او سیر است
سیر بو می دهد
پس او بو می‌دهد
مثالهای جدی تری برای مغالطه اشتراک لفظ ، چه در شکل قیاسی و چه غیر آن وجود دارد که می‌تواند ما را به ظرافت و اهمیت فوق‌العاده این مغالطه آگاه کند.
خانه ارزان کمیاب است
هر چیز کمیاب گران است
پس خانه ارزان گران است
این تناقض گویی که ارزان گران است چگونه قابل توجیه است ؟
به نظر می‌رسد مقدمات از صحت و استحکام کامل برخوردارند و هیچ اشکالی به استدلال وارد نیست ، اما نتیجه آن تناقض آمیز است .
علیرغم اینکه این استدلال در اینجا صراحتاً به عنوان نمونه و مثالی برای مغالطه اشتراک لفظ مطرح شده و در عین حال بسیاری از افراد نمی‌توانند اختلاف بسیار دقیق دو معنای کمیاب در مقدمه اول و دوم را تشخیص دهند.
همان طور که ذکر شد مغالطه اشتراک لفظ ، منحصر به شکل قیاسی نیست بلکه مثالهای زیادی در اشکال دیگر برای این مغالطه وجود دارد.
ادامه
BY مجله‌ی اینترنتی عصر روشنگری
Share with your friend now:
tgoop.com/mghlte/435