tgoop.com/mghlte/762
Last Update:
💠تمثیل💠
بعنوان نوعی از استدلال
تمثیل یکی از مباحث منطقی است و نوعی استدلال و استنتاج به حساب می‌آید.
منطق دانان اقسام استدلال را که در آن انسان از قضایای معلوم به قضایای مجهول می رسد به حصر عقلی به سه قسم دانسته اند.
در تمثیل ذهن انسان
نه از کلی به جزئی (قیاس)
و نه از جزئی به کلی (استقرا)
بلکه از حکم یک امر جزئی به علت مشابهت ، حکم امر جزئی دیگر را استنتاج می‌کند.
مثل این که بگوییم:
آن دو نفر دارای روحیات مشابهی هستند.
یکی از آنها ، از این غذاخوشش میاید.
پس دیگری هم این غذا را دوست دارد.
منطق دانان گفته اند :
تنها استدلالی که نتیجه آن قطعی و یقینی است قیاس است.
اما استقرا تنها مفید ظن قوی است.
اما تمثیل از لحاظ استنتاجی بسیار ضعیف است و احتمال را می‌رساند.
البته استدلال تمثیلی تحت شرایطی میتواند صحیح و معتبر نیز باشد.
کاربرد بسیار مهم تمثیل در شعر ،خطابه و مسائل ادبی ست.
مخصوصا شاعران برای انتقال مفاهیم مورد نظر و تاثیرگذاری بیشتر ، استفاده زیادی از تمثیل می‌کنند.
برخی صناعات ادبی و تشبیه و استعاره و بسیاری از کاربردهای مجازی مبتنی بر تمثیل است.
مثال:
عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی
عشق داند که در این دایره سرگردانند
https://www.tgoop.com/mghlte
استدلال زیر مبتنی بر تمثیل است:
استدلال الف:
اسب قهوه ای رنگ است، خرس هم قهوه ای رنگ است
اسب پستاندار است، خرس هم پستاندار است
اسب برای زنده ماندن به غذا احتیاج دارد
پس خرس هم احتمالاً برای زنده ماندن به غذا احتیاج دارد
در فرض 1 و 2 به تشابهاتی میان دو چیز (اسب و خرس) اشاره شده است و این دو ادعا بعنوان واقعیت پذیرفته شده اند.
در فرض سوم واقعیت جدیدی در مورد یک چیز (اسب) آورده شده است (نیاز به غذا) و به دلیل اینکه شباهتهای دیگری هم بین این دو موجود قابل تصور است (1 و 2)،نتیجه غیر قطعی گرفته شده است که احتمالاً شباهت های بیشتری هم بین آندو وجود دارند، که یکی از آنها ممکن است نیاز به غذا باشد.
نتیجه این استدلال از قضا درست است، حال به تمثیلی با نتیجه غلط توجه کنید:
استدلال ب:
اسب قهوه ای رنگ است، خرس هم قهوه ای رنگ است
اسب پستاندار است، خرس هم پستاندار است
اسب فقط گیاه میخورد و گوشت نمیخورد
پس خرس هم احتمالاً فقط گیاه میخورد و گوشت نمیخورد
هردو استدلال از نگر ساختاری مشابه یکدیگر هستند و منطقاً با نادیده گرفتن تفاوتهای اساسی بین خرس و اسب هم ارزش هستند ، ولی استدلال ب نتیجه درستی ندارد و حدسی که در آن زده شده است حدس درستی نبوده است.
از همین روست که تمثیل مفید یقین نیست، اگر همه چیز آن درست باشد گاهی نتیجه درستی میدهد و گاهی نمیدهد.
🔰برخی جای استفاده از واژه تمثیل از واژه «قیاس تمثیلی» استفاده کرده اند.
در فقه اساساً به تمثیل «قیاس» گفته میشود و دلیل اینکه واژه "قیاس در «قیاس مع الفارق» گنجانده شده است.
افزون بر این کاری که در تمثیل صورت میگیرد ، در واقع نوعی مقایسه کردن است و واژه «قیاس» در «قیاس مع الفارق» از همین ریشه است.
همانطور که گفتیم در منطق یک راه استدلال کردن «قیاس» است که برای خلط نشدن آن قیاس با این قیاس، نخستین را #قیاس_تمثیلی و دومی را #قیاس_منطقی میتوان نامید.
پس روشن شد مغلطه #قیاس_مع_الفارق مربوط به قیاس تمثیلی است نه قیاس منطقی.
هر تمثیلی دارای ارکانی است.
این ارکان با نامهای مختلف شناخته شده اند، از جمله:
🔶حد اصغر یا اصل
چیزی است که حکمی را در موردش میدانیم.
در مثال الف و ب «اسب» حداصغر است.
🔶حد شبیه یا فرع:
چیز دوم است که میخواهیم حکم را در موردش اثبات کنیم.
در مثال الف و ب «خرس» حد شبیه است.
🔶حد اکبر یا حکم:
خود حکم است که درستی آن برای چیز نخست میدانیم و میخواهیم درستی آنرا برای چیز دوم نیز بدانیم.
در این مثال
الف «نیاز به تغذیه»
و در مثال ب
«گوشتخوار نبودن خرس».
🔶حد اوسط وجه شبه یا جامع: شباهتی که بین حد اصغر و حد اکبر وجود دارد.
در مثال الف و ب
«قهوه ای بودن»
و «پستاندار بودن».
🔶فارق:
رکنی است که معمولاً رکن دانسته نمیشود، ولی به هر روی فارق شامل تفاوتهای حد اصغر و حد شبیه است که معمولاً در تمثیل اشاره ای به آن نمیشود. و ممکن است گاهی بسیار ناچیز و کم اهمیت باشد.
با این تجزیه تمثیل به ارکان مختلف، میتوان گفت :
🔴قدرت یک تمثیل رابطه مستقیم با میزان چشمگیر بودن حد اوسط آن تمثیل دارد.🔴
هرچه حد اوسط چشمگیر تر باشد تمثیل قوی تر است و برعکس.
توضیح ساختار تمثیل و مقدمه ای بر اینکه اساساً تمثیل ، گرچه طولانی است و از حوصله بسیاری خارج است ولی میتواند در بالا بردن فهم طرف مغالط مفید واقع شود، لذا با توجه به زمان و فهم طرف مغالط شاید بتوان برای او مطالب همین برگ را تشریح کرد.
مطالب مربوط:
انواع استدلال
استقرا
مناقشه در مثال
مغالطه تمثیل
BY مجله‌ی اینترنتی عصر روشنگری
Share with your friend now:
tgoop.com/mghlte/762