νοῦς

تصوف و فتوت.(عرفا و عارفین)

در این آغاز نمط فی مقامات العارفین ابن سینا برای تبیین عارف، نخستین کاری که انجام میدهد آن را از دو مفهوم رقیب جدا میکند. عارف و صوفی در نخستین مراحل تاریخ خود نزد حسن بصری و ابراهيم ادهم و شقیق بلخی، با اصل "کنارگیری از دنیا و زهد" گره خورده بود. ابن سینا در همین آغاز قصد تطهیر عارف از این مشخصه مهم تصوف را دارد، اما پارسایی و پیروی از فرامین شریعت خود امری نیست که اولا ابن سینا قصد تمییز آن از عرفان و اجتناب از خلط آن دو را کرده باشد. تصوف از آغاز عبور از ظاهر شریعت بود و عبادت را در آن اهمیت ذاتی نبود بر عکس زهد.


آنچه ابن سینا اکیدا نفی میکند مدخلیت و اهمیت زندگی اخروی و نظام جزا و پاداش است در عمل و انگیزه عمل عارف. اما میدانیم این خصایص از خصایص نظام تصوف نبوده است و تصوف در اولین مراحل خود حقیقتا چیزی جز زهد و عبادت و تخلق به آداب شریعت نبوده است و در دوران تثبیت نیز جز این نبوده است. پس آنچه در اینجا تشریح میشود در حقیقت نظام اخلاقی فتوت است نه تصوف (این دو با هژمونی تصوف و تحریف فتوت از ابتدا با هم خلط شده و از قرن چهارم به بعد حتی نام فتوت و جوانمردی نیز توسط مکتب تصوف دگرگون و مصادره شد).

من پیش از این به تمایز عارف با جمع مکسر عرفا و عارف با جمع سالم عارفیین اشاره کرده بودم که ابن سینا این روش را معیاری برای تمایز معانی متفاوت یک واژه واحد در نظر میگیرد.(مثلاً در لسان العرب ابن سینا میگوید نبی دارای دو معنی است یک معنا به صورت انبیاء جمع بسته میشود که همان انبیای ابراهیمی هستند، و معنای دیگر به صورت نبیین جمع بسته میشود که مقصود انبیاء عجم مانند مانی و زرتشت و بودا است.) این مطلب درباره لغت عارف نیز صادق است زیرا جمع مشهور و مستعمل این لغت در سنت عُرفا است اما ابن سینا نگفت «فی مقامات العرفاء» بلکه خلاف مشهور گفت مقامات العارفین. و اینکه من گفتم این عارف در اینجا با فتی و جوانمرد یکسان است نیازمند استدلالهای مجزای دیگری است خصوصا استدلالی که مبتنی بر بند نخستین این نمط یعنی اشاره به داستان سلامان و ابسال باید بحث شود. ابسال در روایتی سینوی این داستان دقیقا مصداق جوانمرد در معنای بارز کلمه است. ابن سینا عارف را معادل فتی و آن را در تقابل با حکیم عملی یا فرونیموس در تفکر یونانی قرار میدهد که مشخصه اصلی آن ذکاوت در معامله و اکتساب منفعت است که ابن سینا این خصلت را در همین آغاز نفی میکند و زاهد و عابد را انسانی اهل معامله میداند بر خلاف عارف.

.

www.tgoop.com/nouspoetikos/5134

671 viewsHamed Roshani Rad, edited  Sep 26 at 14:58

تصوف و فتوت.(عرفا و عارفین)

در این آغاز نمط فی مقامات العارفین ابن سینا برای تبیین عارف، نخستین کاری که انجام میدهد آن را از دو مفهوم رقیب جدا میکند. عارف و صوفی در نخستین مراحل تاریخ خود نزد حسن بصری و ابراهيم ادهم و شقیق بلخی، با اصل "کنارگیری از دنیا و زهد" گره خورده بود. ابن سینا در همین آغاز قصد تطهیر عارف از این مشخصه مهم تصوف را دارد، اما پارسایی و پیروی از فرامین شریعت خود امری نیست که اولا ابن سینا قصد تمییز آن از عرفان و اجتناب از خلط آن دو را کرده باشد. تصوف از آغاز عبور از ظاهر شریعت بود و عبادت را در آن اهمیت ذاتی نبود بر عکس زهد.


آنچه ابن سینا اکیدا نفی میکند مدخلیت و اهمیت زندگی اخروی و نظام جزا و پاداش است در عمل و انگیزه عمل عارف. اما میدانیم این خصایص از خصایص نظام تصوف نبوده است و تصوف در اولین مراحل خود حقیقتا چیزی جز زهد و عبادت و تخلق به آداب شریعت نبوده است و در دوران تثبیت نیز جز این نبوده است. پس آنچه در اینجا تشریح میشود در حقیقت نظام اخلاقی فتوت است نه تصوف (این دو با هژمونی تصوف و تحریف فتوت از ابتدا با هم خلط شده و از قرن چهارم به بعد حتی نام فتوت و جوانمردی نیز توسط مکتب تصوف دگرگون و مصادره شد).

من پیش از این به تمایز عارف با جمع مکسر عرفا و عارف با جمع سالم عارفیین اشاره کرده بودم که ابن سینا این روش را معیاری برای تمایز معانی متفاوت یک واژه واحد در نظر میگیرد.(مثلاً در لسان العرب ابن سینا میگوید نبی دارای دو معنی است یک معنا به صورت انبیاء جمع بسته میشود که همان انبیای ابراهیمی هستند، و معنای دیگر به صورت نبیین جمع بسته میشود که مقصود انبیاء عجم مانند مانی و زرتشت و بودا است.) این مطلب درباره لغت عارف نیز صادق است زیرا جمع مشهور و مستعمل این لغت در سنت عُرفا است اما ابن سینا نگفت «فی مقامات العرفاء» بلکه خلاف مشهور گفت مقامات العارفین. و اینکه من گفتم این عارف در اینجا با فتی و جوانمرد یکسان است نیازمند استدلالهای مجزای دیگری است خصوصا استدلالی که مبتنی بر بند نخستین این نمط یعنی اشاره به داستان سلامان و ابسال باید بحث شود. ابسال در روایتی سینوی این داستان دقیقا مصداق جوانمرد در معنای بارز کلمه است. ابن سینا عارف را معادل فتی و آن را در تقابل با حکیم عملی یا فرونیموس در تفکر یونانی قرار میدهد که مشخصه اصلی آن ذکاوت در معامله و اکتساب منفعت است که ابن سینا این خصلت را در همین آغاز نفی میکند و زاهد و عابد را انسانی اهل معامله میداند بر خلاف عارف.

.

BY νοῦς