#alala_alala
Два фотаздымкі Бехістунскага надпісу, малюнак і схема размяшчэння розных моў.
Крыніца 1, Крыніца 2, Крыніца 3, Крыніца 4
Два фотаздымкі Бехістунскага надпісу, малюнак і схема размяшчэння розных моў.
Крыніца 1, Крыніца 2, Крыніца 3, Крыніца 4
#alala_alala
З новым годам! Зноўку хочацца пажадаць, каб надыходзячы год быў лепш за мінулы, каб прынёс мір, святло, радасныя і яскравыя моманты. Беражыце сябе, сваіх родных і блізкіх. І самі не хварэйце!
У якасці «вынікаў году» — сёе-тое з баек, якія выходзілі ў 2024 годзе:
* пра прамову Лілі Гладстан на мове блэкфут падчас цырымоніі ўручэння «Залатога глобуса»;
* пра мазурэнне, кашубенне і ябланкаванне;
* пра сувязь паміж гукамі /в/, /ф/ і сельскай гаспадаркай;
* пра «дыван» і шумерскія гліняныя таблічкі;
* пра артыкул «Белоруссия» у рускай Вікіпедыі (дарэчы, зараз па тэме адбываецца варушняк, імаверна адносна хутка будзе апублікаваны нейкі вынік);
* пра новы артэфакт Філалоша;
* пра пераклад «Jabberwocky» на амерыканскую жэставую мову
Да сустрэчы ў Новым годзе!
З новым годам! Зноўку хочацца пажадаць, каб надыходзячы год быў лепш за мінулы, каб прынёс мір, святло, радасныя і яскравыя моманты. Беражыце сябе, сваіх родных і блізкіх. І самі не хварэйце!
У якасці «вынікаў году» — сёе-тое з баек, якія выходзілі ў 2024 годзе:
* пра прамову Лілі Гладстан на мове блэкфут падчас цырымоніі ўручэння «Залатога глобуса»;
* пра мазурэнне, кашубенне і ябланкаванне;
* пра сувязь паміж гукамі /в/, /ф/ і сельскай гаспадаркай;
* пра «дыван» і шумерскія гліняныя таблічкі;
* пра артыкул «Белоруссия» у рускай Вікіпедыі (дарэчы, зараз па тэме адбываецца варушняк, імаверна адносна хутка будзе апублікаваны нейкі вынік);
* пра новы артэфакт Філалоша;
* пра пераклад «Jabberwocky» на амерыканскую жэставую мову
Да сустрэчы ў Новым годзе!
#alala_байка
Дарый запісаў свой маніфест на велічэзнай Бехістунскай скале на трох розных мовах, каб нават праз стагоддзі людзі маглі прачытаць, як файна ён перамагаў ворагаў з дапамогай Ахура-Мазды. Але ж склалася трохі інакш: праз 600 год зніклі і ўсе выкарыстаныя мовы, і сістэма пісьменнасці, і нават сама Персідская дзяржава, і ніхто ўвогуле і не ведаў, што на той скале намалявана.
***
Атамная энергія вырашае адныя праблемы, але стварае новыя. Чалавецтву трэба прыдумаць, што рабіць з радыеактыўнымі адходамі, і сучаснае рашэнне — закапваць іх глыбей у моцных доўгатэрміновых бункерах. Складана сказаць, наколькі такія сховішча надзейныя: захаванне Waste Isolation Pilot Plant у Нью-Мексіка разлічана на дзесяць тысяч год, але першыя праблемы ўзніклі ўжо праз 15 год эксплуатацыі.
Але нават самыя якасныя інжынерныя збудаванні наўрад ці выстаяць супраць чалавечай цікаўнасці. Трэба паслаць паведамленне ў далёкую будучыню і папярэдзіць нашчадкаў, што месца захавання радыеактыўных адходаў нясе небяспеку, але не змяшчае нічога вартага ўвагі. Як гэта зрабіць?
Праблемы, па сутнасці, дзве. Першая: зменлівасць мовы, якая не дазваляе абысціся таблічкамі з папярэджаннямі. За дзесяць тысяч год мова прайшла шлях ад ранняй праіндаеўрапейскай да сучаснай беларускай. Яшчэ праз дзесяць тысяч год навык чытання сённяшніх тэкстаў можа быць цалкам страчаны — як былі страчаны веды пра мовы Бехістунскага надпісу. Другая праблема: пераканаўчасць. Старажытныя егіпцяне раілі не парушаць спакой фараонаў, але атрымалася не надта дзейсна.
Даследаванні магчымых шляхоў захавання ведаў пра небяспечнасць ядзерных могільнікаў называюць ядзернай семіётыкай.
Замест тэкстаў магчыма было б выкарыстоўваць нейкія піктаграмы ці малюнкі. Але тут таксама праблема: смерць — абстрактнае паняцце, і любая яе графічная выява вельмі ўмоўная. Нельга быць упэўненым, што гэтую ўмоўнасць правільна вытлумачаць праз некалькі стагоддзяў. Зараз смяртэльную небяспеку сімвалізуюць чэрап і косткі. Але ў хрысціянстве той жа знак мае сэнс перамогі над смерцю, а ў забаўляльнай індустрыі з яго дапамогай паказваюць піратаў. Нават зараз гэты сімвал неадназначны, што ўжо казаць пра далёкую будучыню.
Больш падрабязна пра захаванне можна расказаць з дапамогай малюнкаў-коміксаў. Але і тут могуць чакаць складанасці, напрыклад, парадак перагляду кадраў. У Інтэрнэце ходзіць байка пра памылку маркетолагаў «Кока-Колы» у Саудаўскай Аравіі. Яны размясцілі рэкламу з трох малюнкаў: спачатку чалавек знемагае ад смагі, потым чалавек п'е «Кока-Колу» і, нарэшце, чалавек бадзёры і поўны сіл. Піяр-ход праваліўся, бо мясцовыя жыхары чытаюць па-арабску справа налева і, адпаведна, карцінкі пераглядаюць справа налева — для іх атрымалася апавяданне пра пакуты пасля глытка напою. Гісторыя пра няўдалых маркетолагаў выдуманая, але нешта падобнае можа здарыцца і насамрэч: хтосьці прачытае комікс пра радыяцыю задам наперад, як пра «жывую ваду», якая ажыўляе мёртвых, і, імаверна, паспрабуе здабыць цудадзейнае рэчыва — з трагічнымі наступствамі.
У межах ядзернай семіётыкі высоўваюцца і больш грандыёзныя ідэі. Досвед нашай культуры паказвае, што лепш за ўсё праз стагоддзі захоўваюцца рэлігійныя тэксты і вераванні. Таму можна паспрабаваць сакралізаваць памяць пра ядзерныя могільнікі. Напрыклад, стварыць «атамны ордэн», гэтакую рэлігійную плынь, якая праз рытуалы і міфы будзе перадаваць веды пра небяспечныя кропкі планеты з пакалення ў пакаленне. Іншая думка — вывесці пароду катоў, у якіх поўсць зелянее ва ўмовах павышанага радыяцыйнага фону, і распаўсюдзіць казку пра ката, які змяняе свой колер падчас смяртэльнай небяспекі. Праз тысячу год сустрэча з зялёным катом са старажытнай легенды мусіць выклікаць у чалавека жаданне як мага хутчэй пакінуць страшнае месца.
Дарый запісаў свой маніфест на велічэзнай Бехістунскай скале на трох розных мовах, каб нават праз стагоддзі людзі маглі прачытаць, як файна ён перамагаў ворагаў з дапамогай Ахура-Мазды. Але ж склалася трохі інакш: праз 600 год зніклі і ўсе выкарыстаныя мовы, і сістэма пісьменнасці, і нават сама Персідская дзяржава, і ніхто ўвогуле і не ведаў, што на той скале намалявана.
***
Атамная энергія вырашае адныя праблемы, але стварае новыя. Чалавецтву трэба прыдумаць, што рабіць з радыеактыўнымі адходамі, і сучаснае рашэнне — закапваць іх глыбей у моцных доўгатэрміновых бункерах. Складана сказаць, наколькі такія сховішча надзейныя: захаванне Waste Isolation Pilot Plant у Нью-Мексіка разлічана на дзесяць тысяч год, але першыя праблемы ўзніклі ўжо праз 15 год эксплуатацыі.
Але нават самыя якасныя інжынерныя збудаванні наўрад ці выстаяць супраць чалавечай цікаўнасці. Трэба паслаць паведамленне ў далёкую будучыню і папярэдзіць нашчадкаў, што месца захавання радыеактыўных адходаў нясе небяспеку, але не змяшчае нічога вартага ўвагі. Як гэта зрабіць?
Праблемы, па сутнасці, дзве. Першая: зменлівасць мовы, якая не дазваляе абысціся таблічкамі з папярэджаннямі. За дзесяць тысяч год мова прайшла шлях ад ранняй праіндаеўрапейскай да сучаснай беларускай. Яшчэ праз дзесяць тысяч год навык чытання сённяшніх тэкстаў можа быць цалкам страчаны — як былі страчаны веды пра мовы Бехістунскага надпісу. Другая праблема: пераканаўчасць. Старажытныя егіпцяне раілі не парушаць спакой фараонаў, але атрымалася не надта дзейсна.
Даследаванні магчымых шляхоў захавання ведаў пра небяспечнасць ядзерных могільнікаў называюць ядзернай семіётыкай.
Замест тэкстаў магчыма было б выкарыстоўваць нейкія піктаграмы ці малюнкі. Але тут таксама праблема: смерць — абстрактнае паняцце, і любая яе графічная выява вельмі ўмоўная. Нельга быць упэўненым, што гэтую ўмоўнасць правільна вытлумачаць праз некалькі стагоддзяў. Зараз смяртэльную небяспеку сімвалізуюць чэрап і косткі. Але ў хрысціянстве той жа знак мае сэнс перамогі над смерцю, а ў забаўляльнай індустрыі з яго дапамогай паказваюць піратаў. Нават зараз гэты сімвал неадназначны, што ўжо казаць пра далёкую будучыню.
Больш падрабязна пра захаванне можна расказаць з дапамогай малюнкаў-коміксаў. Але і тут могуць чакаць складанасці, напрыклад, парадак перагляду кадраў. У Інтэрнэце ходзіць байка пра памылку маркетолагаў «Кока-Колы» у Саудаўскай Аравіі. Яны размясцілі рэкламу з трох малюнкаў: спачатку чалавек знемагае ад смагі, потым чалавек п'е «Кока-Колу» і, нарэшце, чалавек бадзёры і поўны сіл. Піяр-ход праваліўся, бо мясцовыя жыхары чытаюць па-арабску справа налева і, адпаведна, карцінкі пераглядаюць справа налева — для іх атрымалася апавяданне пра пакуты пасля глытка напою. Гісторыя пра няўдалых маркетолагаў выдуманая, але нешта падобнае можа здарыцца і насамрэч: хтосьці прачытае комікс пра радыяцыю задам наперад, як пра «жывую ваду», якая ажыўляе мёртвых, і, імаверна, паспрабуе здабыць цудадзейнае рэчыва — з трагічнымі наступствамі.
У межах ядзернай семіётыкі высоўваюцца і больш грандыёзныя ідэі. Досвед нашай культуры паказвае, што лепш за ўсё праз стагоддзі захоўваюцца рэлігійныя тэксты і вераванні. Таму можна паспрабаваць сакралізаваць памяць пра ядзерныя могільнікі. Напрыклад, стварыць «атамны ордэн», гэтакую рэлігійную плынь, якая праз рытуалы і міфы будзе перадаваць веды пра небяспечныя кропкі планеты з пакалення ў пакаленне. Іншая думка — вывесці пароду катоў, у якіх поўсць зелянее ва ўмовах павышанага радыяцыйнага фону, і распаўсюдзіць казку пра ката, які змяняе свой колер падчас смяртэльнай небяспекі. Праз тысячу год сустрэча з зялёным катом са старажытнай легенды мусіць выклікаць у чалавека жаданне як мага хутчэй пакінуць страшнае месца.
#alala_факт
Гісторыя пра няўдалую рэкламу «Кока-Колы» прыдуманая, але арабскія коміксы сапраўды разгортваюцца справа налева — як і арабскі тэкст ідзе справа налева. Таму падчас лакалізацыі замежных коміксаў, дзе карцінкі ўпарадкаваны злева направа, перакладчыкі на арабскую мову часта змяняюць іх размяшчэнне. І самая распаўсюджаная стратэгія — адлюстраваць усю старонку па вертыкалі. Тады не толькі кадры пераязджаюць з аднаго боку старонкі на другі, але і сцэна ўнутры кожнага кадра таксама разварочваецца.
Гэта лёгка зрабіць, але такі падыход мае свае праблемы. Напрыклад, усе праўшы на малюнках пераўтвараюцца ў ляўшэй і наадварот. У ісламскай культуры гэта можа быць значна, бо правая рука лічыцца чыстай і прыдатнай для добрапрыстойных спраў, а левая — больш бруднай, для ўсялякай фізіялогіі.
Здараюцца і больш простыя памылкі. Вось на малюнках выпадак, калі перакладчык на арабскую не заўважыў зніжку 30% на сукенку ў першым кадры — таму ў арабскім варыянце мы бачым тыя ж 30%, але ззаду наперад.
Крыніцы:
* Walt Disney's Uncle Scrooge, #332 (1953)
* Mickey, #306 (2001) (ميكي)
Гісторыя пра няўдалую рэкламу «Кока-Колы» прыдуманая, але арабскія коміксы сапраўды разгортваюцца справа налева — як і арабскі тэкст ідзе справа налева. Таму падчас лакалізацыі замежных коміксаў, дзе карцінкі ўпарадкаваны злева направа, перакладчыкі на арабскую мову часта змяняюць іх размяшчэнне. І самая распаўсюджаная стратэгія — адлюстраваць усю старонку па вертыкалі. Тады не толькі кадры пераязджаюць з аднаго боку старонкі на другі, але і сцэна ўнутры кожнага кадра таксама разварочваецца.
Гэта лёгка зрабіць, але такі падыход мае свае праблемы. Напрыклад, усе праўшы на малюнках пераўтвараюцца ў ляўшэй і наадварот. У ісламскай культуры гэта можа быць значна, бо правая рука лічыцца чыстай і прыдатнай для добрапрыстойных спраў, а левая — больш бруднай, для ўсялякай фізіялогіі.
Здараюцца і больш простыя памылкі. Вось на малюнках выпадак, калі перакладчык на арабскую не заўважыў зніжку 30% на сукенку ў першым кадры — таму ў арабскім варыянце мы бачым тыя ж 30%, але ззаду наперад.
Крыніцы:
* Walt Disney's Uncle Scrooge, #332 (1953)
* Mickey, #306 (2001) (ميكي)
#alala_факт
У рускай Вікіпедыі апублікаваны вынік аналізу працоўнай групы, якая абмяркоўвала магчымасць перайменавання артыкула Белоруссия у Беларусь. Працоўная група прапанавала выканаць перайменаванне.
Варта адзначыць, што гэта праект рашэння, які пакуль не падпісаны і не дзейнічае. Артыкул на дадзены момант захоўвае назву Белоруссия.
(Больш інфармацыі пра працоўную групу і працэсы прыняцця рашэнняў у Вікіпедыі было ў гэтай байцы).
У рускай Вікіпедыі апублікаваны вынік аналізу працоўнай групы, якая абмяркоўвала магчымасць перайменавання артыкула Белоруссия у Беларусь. Працоўная група прапанавала выканаць перайменаванне.
Варта адзначыць, што гэта праект рашэння, які пакуль не падпісаны і не дзейнічае. Артыкул на дадзены момант захоўвае назву Белоруссия.
(Больш інфармацыі пра працоўную групу і працэсы прыняцця рашэнняў у Вікіпедыі было ў гэтай байцы).
#alala_факт
Яшчэ адна навіна пра Вікіпедыю, але гэтым разам пра беларускую: раздзел афіцыйным правапісам цяпер налічвае больш за 250000 артыкулаў! Юбілейная старонка — «Легендарыум Толкіна».
Яшчэ адна навіна пра Вікіпедыю, але гэтым разам пра беларускую: раздзел афіцыйным правапісам цяпер налічвае больш за 250000 артыкулаў! Юбілейная старонка — «Легендарыум Толкіна».
#alala_байка
Дзве тысячы год ніхто не ведаў, пра што распавядае Бехістунскі надпіс, але сітуацыя змянілася ў XIX стагоддзі. Маніфестам Дарыя зацікавіўся афіцэр Брытанскай Ост-Індскай кампаніі Генры Роўлінсан. У 1836 годзе ён здолеў дабрацца да персідскай часткі надпісу, якая змяшчаецца проста пад выявай Дарыя і яго палонных. Роўлінсан стаяў на апошняй прыступцы драбін, што абапіраліся на вузкі карніз, і, рызыкуючы жыццём, перапісаў клінапісныя значкі. Але гэта была самая простая частка. Да эламскага тэксту Роўлінсан трапіў пазней: яму спатрэбіўся надзейны мост, які можна было б перакінуць над безданню паміж дзвюма часткамі карнізу. Але самай складанай задачай быў акадскі надпіс: ён знаходзіўся злева ад выявы, на выступу скалы. Сам Роўлінсан туды ўвогуле не дабраўся, але гэта здолеў зрабіць нейкі курдскі хлопчык, які скапіяваў акадскі клінапіс пад кіраўніцтвам брытанскага даследчыка.
Запісаўшы персідскі тэкст, Роўлінсан пачаў свае спробы дэшыфроўкі. Адначасова з ім старажытнаперсідскі клінапіс вывучалі і іншыя даследчыкі: напрыклад, французскі ўсходазнаўца Эжэн Бюрнуф і нямецкі даследчык Крысціян Ласэн шукалі імёны ў надпісах з археалагічнага комплексу Накш-і-Рустам. Ласэн высветліў, што старажытнаперсідскае пісьмо, нягледзячы на маленькую колькасць значкоў, усё ж такі не зусім алфавітнае. Некаторыя з зычных літар будаваліся па правілах складовай пісьменнасці: прымалі розную форму ў залежнасці ад таго, якая галосная ідзе наступнай. Сама галосная пры гэтым таксама звычайна пішацца, але не заўсёды. Роўлінсан перапісваўся з імі, а таксама ведаў дасягненні Гротэфенда і Раска, так што яму было з чаго пачынаць.
Вельмі пашанцавала, што Бехістунскі надпіс пачынаецца з пераліку радаводу Дарыя і тых тэрыторый, якімі ён кіруе — то-бок змяшчае вялікую колькасць уласных імёнаў, якія дапамагалі атрымаць чытанне новых значкоў клінапісу. У 1838 годзе Роўлінсан прадставіў пераклад двух першых параграфаў Бехістунскага надпісу, а ў 1845 — змест усяго маніфеста Дарыя.
Дэшыфроўка старажытнаперсідскага клінапісу не дазваляла адразу чытаць астатнія мовы Месапатаміі. Калі шумерская, акадская, эламская, хецкая пісьменнасці маюць агульнае паходжанне, персідскі клінапіс — асобны. Лічыцца, што яго распрацавалі падчас праўлення Дарыя, менавіта для таго, каб рабіць велічэзныя надпісы. Тым не менш, у вучоных цяпер былі шматмоўныя надпісы, змест якіх быў вядомы — бо яго прачыталі па-старажытнаперсідску. Гэта дапамагала чытаць і іншыя старажытныя мовы, патрохі рухацца ў кірунку іх дэшыфроўкі.
Дзве тысячы год ніхто не ведаў, пра што распавядае Бехістунскі надпіс, але сітуацыя змянілася ў XIX стагоддзі. Маніфестам Дарыя зацікавіўся афіцэр Брытанскай Ост-Індскай кампаніі Генры Роўлінсан. У 1836 годзе ён здолеў дабрацца да персідскай часткі надпісу, якая змяшчаецца проста пад выявай Дарыя і яго палонных. Роўлінсан стаяў на апошняй прыступцы драбін, што абапіраліся на вузкі карніз, і, рызыкуючы жыццём, перапісаў клінапісныя значкі. Але гэта была самая простая частка. Да эламскага тэксту Роўлінсан трапіў пазней: яму спатрэбіўся надзейны мост, які можна было б перакінуць над безданню паміж дзвюма часткамі карнізу. Але самай складанай задачай быў акадскі надпіс: ён знаходзіўся злева ад выявы, на выступу скалы. Сам Роўлінсан туды ўвогуле не дабраўся, але гэта здолеў зрабіць нейкі курдскі хлопчык, які скапіяваў акадскі клінапіс пад кіраўніцтвам брытанскага даследчыка.
Запісаўшы персідскі тэкст, Роўлінсан пачаў свае спробы дэшыфроўкі. Адначасова з ім старажытнаперсідскі клінапіс вывучалі і іншыя даследчыкі: напрыклад, французскі ўсходазнаўца Эжэн Бюрнуф і нямецкі даследчык Крысціян Ласэн шукалі імёны ў надпісах з археалагічнага комплексу Накш-і-Рустам. Ласэн высветліў, што старажытнаперсідскае пісьмо, нягледзячы на маленькую колькасць значкоў, усё ж такі не зусім алфавітнае. Некаторыя з зычных літар будаваліся па правілах складовай пісьменнасці: прымалі розную форму ў залежнасці ад таго, якая галосная ідзе наступнай. Сама галосная пры гэтым таксама звычайна пішацца, але не заўсёды. Роўлінсан перапісваўся з імі, а таксама ведаў дасягненні Гротэфенда і Раска, так што яму было з чаго пачынаць.
Вельмі пашанцавала, што Бехістунскі надпіс пачынаецца з пераліку радаводу Дарыя і тых тэрыторый, якімі ён кіруе — то-бок змяшчае вялікую колькасць уласных імёнаў, якія дапамагалі атрымаць чытанне новых значкоў клінапісу. У 1838 годзе Роўлінсан прадставіў пераклад двух першых параграфаў Бехістунскага надпісу, а ў 1845 — змест усяго маніфеста Дарыя.
Дэшыфроўка старажытнаперсідскага клінапісу не дазваляла адразу чытаць астатнія мовы Месапатаміі. Калі шумерская, акадская, эламская, хецкая пісьменнасці маюць агульнае паходжанне, персідскі клінапіс — асобны. Лічыцца, што яго распрацавалі падчас праўлення Дарыя, менавіта для таго, каб рабіць велічэзныя надпісы. Тым не менш, у вучоных цяпер былі шматмоўныя надпісы, змест якіх быў вядомы — бо яго прачыталі па-старажытнаперсідску. Гэта дапамагала чытаць і іншыя старажытныя мовы, патрохі рухацца ў кірунку іх дэшыфроўкі.
#alala_alala
У рускамоўнай Вікіпедыі перайменавалі артыкул «Белоруссия» у «Беларусь». І з гэтай нагоды сябры з лінгвістычнага тэлеграм-канала «Lingulinks» узялі ў Філалоша — удзельніка працоўнай групы — інтэрв'ю!
Арыгінал размовы можна пабачыць па спасылцы, а тут — яе пераклад на беларускую мову:
https://telegra.ph/YAk-F%D1%96lalosh-Belarus-perajmenava%D1%9E-01-23
У рускамоўнай Вікіпедыі перайменавалі артыкул «Белоруссия» у «Беларусь». І з гэтай нагоды сябры з лінгвістычнага тэлеграм-канала «Lingulinks» узялі ў Філалоша — удзельніка працоўнай групы — інтэрв'ю!
Арыгінал размовы можна пабачыць па спасылцы, а тут — яе пераклад на беларускую мову:
https://telegra.ph/YAk-F%D1%96lalosh-Belarus-perajmenava%D1%9E-01-23
#alala_байка
Старажытную гісторыю Шумера мы ведаем непасрэдна з шумерскіх дакументаў. Напрыклад, прызма Вельд-Бландэла — керамічны паралелепіпед, з усіх бакоў пакрыты клінапісам — пералічвае цароў Шумера, пачынаючы з таго моманту, калі царская ўлада спусцілася з нябёсаў у горад Эрыду. Першым зямным уладаром быў Алулім, які правіў 28800 год. Яго змяніў Алалгар, які трымаў уладу 36 тысяч год. Наступным царом стаў Эн-Менлуана, і яго цараванне цягнулася 43200 год. Далей былі Эн-Менгалана, Думузі, Эн-Сіпадзідана, Эн-Мендурана, Убар-Туту і, нарэшце, Зіўсудра — кожны з іх правіў не менш за 18 тысяч год.
А потым здарыўся Вялікі патоп.
***
Байка не прысвечана прэзідэнцкім выбарам у Беларусі, усе супадзенні выпадковыя.
***
Цікава, што змест спісу шумерскіх цароў структурна вельмі нагадвае пятую главу старазапаветнай кнігі Быцця, у якой пералічваецца радавод Адама. Нашчадкі першага мужчыны жылі не дзясяткі тысяч год, але ўсё роўна фантастычна доўга. Сам Адам пражыў 930 год і нарадзіў сыноў і дачок, у тым ліку Сіфа. Сіф пражыў 912 год, і быў у яго старэйшы сын Энос. Энос пражыў 905 год, і быў у яго старэйшы сын Каінан... Далей былі Малелэіл, Ярэд, Энох, Мафусал (які пражыў больш за ўсіх — 969 год), Ламэх і, нарэшце, Ной і яго сыны: Сім, Хам і Яфет.
А потым здарыўся Вялікі патоп.
***
У нас не вельмі шмат інфармацыі пра тое, як шумерскі цар Зіўсудра перажываў Вялікі патоп: захавалася адна толькі таблічка, да і тая вельмі пашкоджаная. З яе вядома, што Зіўсудра падслухаў рашэнне савета багоў зладзіць Вялікі патоп. Потым шмат тэксту немагчыма прачытаць, а далей паведамляецца, што сем дзён і сем начэй быў моцны шторм, магутныя хвалі кідалі вялікі карабель, але потым узышло сонца, Зіўсудра адчыніў акно на сваім караблі і ахвяраваў богу сонца быка і авечку.
Паралелі паміж шумерскімі міфамі і Бібліяй не з'яўляюцца выпадковымі. Імаверна, яўрэйская культура запазычыла шумера-акадскія матывы падчас Вавілонскага палону — гістарычнага перыяду, калі вавілонскі цар Навухаданосар II захапіў Ерусалім, разбурыў Першы храм і гвалтоўна перасяліў значную колькасць яўрэяў у Вавілон.
***
Гісторыкі і археолагі не надта сур'ёзна ставяцца да 200 тысяч год гісторыі дапатопнай шумерскай дзяржавы.
Даныя раскопак паказваюць, што на тэрыторыі Месапатаміі да шумерскай цывілізацыі існавала іншая культура, убейдская. Убейдскі перыяд цягнуўся прыкладна з сярэдзіны 6 тысячагоддзя да нашай эры да першай паловы чацвёртага тысячагоддзя. Носьбіты ўбейдскай культуры рабілі размалёваны керамічны посуд, стваралі ўласныя пячаткі, будавалі сістэмы арашэння палёў і вялікія пасяленні з храмамі (у тым ліку Эрыду), развівалі рамесную вытворчасць і знешнеэканамічныя сувязі. Дасягненні ўбейдаў былі той глебай, на якой расквітнела шумерская цывілізацыя.
Мы не ведаем дакладна, хто былі тыя ўбейды. Этнічны склад носьбітаў гэтай культуры быў вельмі разнастайны. Можа быць, сярод іх таксама былі продкі шумераў, але можа быць, што шумеры прыйшлі пазней і асімілявалі ўбейдскую культуру. Прынамсі, скульптура шумераў і ўбейдаў значна адрозніваецца. Шумеры рабілі даволі простыя фігуры з вялікімі вачыма. Убейды ж знакаміты зграбнымі чалавечымі фігурамі з галовамі яшчарак. Шмат якія прыхільнікі альтэрнатыўных поглядаў на гісторыю лічаць убейдаў тымі самымі рэптылоідамі, што і дагэтуль таемна кіруюць светам.
На якой мове размаўлялі падчас убейдскага перыяду, мы таксама не ведаем, бо гэта былі непісьменныя народы. Тым не менш, існуе прынамсі адна цікавая гіпотэза. Даследчыкі звярнулі ўвагу на шэраг герояў шумерскай міфалогіі, імёны якіх маюць аднолькавы від: тры склады, прычым апошнія два аднолькавыя: Інана, Забаба, Хувава, Пазузу, Бунене... Згодна з меркаваннем, усе гэтыя імёны былі запазычаны шумерскай мовай з іншай мовы ўбейдскага перыяду, для якой была характэрна марфалагічная рэдуплікацыя. Гіпатэтычную мову празвалі «banana language» — бо слова «banana» пабудавана так сама. Але варта адзначыць, што гэта не агульнапрынятая гіпотэза, крытыкі прапануюць і іншыя этымалогіі для трохскладовых шумерскіх імён.
Старажытную гісторыю Шумера мы ведаем непасрэдна з шумерскіх дакументаў. Напрыклад, прызма Вельд-Бландэла — керамічны паралелепіпед, з усіх бакоў пакрыты клінапісам — пералічвае цароў Шумера, пачынаючы з таго моманту, калі царская ўлада спусцілася з нябёсаў у горад Эрыду. Першым зямным уладаром быў Алулім, які правіў 28800 год. Яго змяніў Алалгар, які трымаў уладу 36 тысяч год. Наступным царом стаў Эн-Менлуана, і яго цараванне цягнулася 43200 год. Далей былі Эн-Менгалана, Думузі, Эн-Сіпадзідана, Эн-Мендурана, Убар-Туту і, нарэшце, Зіўсудра — кожны з іх правіў не менш за 18 тысяч год.
А потым здарыўся Вялікі патоп.
***
Байка не прысвечана прэзідэнцкім выбарам у Беларусі, усе супадзенні выпадковыя.
***
Цікава, што змест спісу шумерскіх цароў структурна вельмі нагадвае пятую главу старазапаветнай кнігі Быцця, у якой пералічваецца радавод Адама. Нашчадкі першага мужчыны жылі не дзясяткі тысяч год, але ўсё роўна фантастычна доўга. Сам Адам пражыў 930 год і нарадзіў сыноў і дачок, у тым ліку Сіфа. Сіф пражыў 912 год, і быў у яго старэйшы сын Энос. Энос пражыў 905 год, і быў у яго старэйшы сын Каінан... Далей былі Малелэіл, Ярэд, Энох, Мафусал (які пражыў больш за ўсіх — 969 год), Ламэх і, нарэшце, Ной і яго сыны: Сім, Хам і Яфет.
А потым здарыўся Вялікі патоп.
***
У нас не вельмі шмат інфармацыі пра тое, як шумерскі цар Зіўсудра перажываў Вялікі патоп: захавалася адна толькі таблічка, да і тая вельмі пашкоджаная. З яе вядома, што Зіўсудра падслухаў рашэнне савета багоў зладзіць Вялікі патоп. Потым шмат тэксту немагчыма прачытаць, а далей паведамляецца, што сем дзён і сем начэй быў моцны шторм, магутныя хвалі кідалі вялікі карабель, але потым узышло сонца, Зіўсудра адчыніў акно на сваім караблі і ахвяраваў богу сонца быка і авечку.
Паралелі паміж шумерскімі міфамі і Бібліяй не з'яўляюцца выпадковымі. Імаверна, яўрэйская культура запазычыла шумера-акадскія матывы падчас Вавілонскага палону — гістарычнага перыяду, калі вавілонскі цар Навухаданосар II захапіў Ерусалім, разбурыў Першы храм і гвалтоўна перасяліў значную колькасць яўрэяў у Вавілон.
***
Гісторыкі і археолагі не надта сур'ёзна ставяцца да 200 тысяч год гісторыі дапатопнай шумерскай дзяржавы.
Даныя раскопак паказваюць, што на тэрыторыі Месапатаміі да шумерскай цывілізацыі існавала іншая культура, убейдская. Убейдскі перыяд цягнуўся прыкладна з сярэдзіны 6 тысячагоддзя да нашай эры да першай паловы чацвёртага тысячагоддзя. Носьбіты ўбейдскай культуры рабілі размалёваны керамічны посуд, стваралі ўласныя пячаткі, будавалі сістэмы арашэння палёў і вялікія пасяленні з храмамі (у тым ліку Эрыду), развівалі рамесную вытворчасць і знешнеэканамічныя сувязі. Дасягненні ўбейдаў былі той глебай, на якой расквітнела шумерская цывілізацыя.
Мы не ведаем дакладна, хто былі тыя ўбейды. Этнічны склад носьбітаў гэтай культуры быў вельмі разнастайны. Можа быць, сярод іх таксама былі продкі шумераў, але можа быць, што шумеры прыйшлі пазней і асімілявалі ўбейдскую культуру. Прынамсі, скульптура шумераў і ўбейдаў значна адрозніваецца. Шумеры рабілі даволі простыя фігуры з вялікімі вачыма. Убейды ж знакаміты зграбнымі чалавечымі фігурамі з галовамі яшчарак. Шмат якія прыхільнікі альтэрнатыўных поглядаў на гісторыю лічаць убейдаў тымі самымі рэптылоідамі, што і дагэтуль таемна кіруюць светам.
На якой мове размаўлялі падчас убейдскага перыяду, мы таксама не ведаем, бо гэта былі непісьменныя народы. Тым не менш, існуе прынамсі адна цікавая гіпотэза. Даследчыкі звярнулі ўвагу на шэраг герояў шумерскай міфалогіі, імёны якіх маюць аднолькавы від: тры склады, прычым апошнія два аднолькавыя: Інана, Забаба, Хувава, Пазузу, Бунене... Згодна з меркаваннем, усе гэтыя імёны былі запазычаны шумерскай мовай з іншай мовы ўбейдскага перыяду, для якой была характэрна марфалагічная рэдуплікацыя. Гіпатэтычную мову празвалі «banana language» — бо слова «banana» пабудавана так сама. Але варта адзначыць, што гэта не агульнапрынятая гіпотэза, крытыкі прапануюць і іншыя этымалогіі для трохскладовых шумерскіх імён.
#alala_alala
Злева — дзве жанчыны з яшчарападобнымі галовамі часоў убейдскай культуры (крыніца).
Справа — шумерская скульптура чалавека з вялікімі вачыма, які моліцца (крыніца).
Злева — дзве жанчыны з яшчарападобнымі галовамі часоў убейдскай культуры (крыніца).
Справа — шумерская скульптура чалавека з вялікімі вачыма, які моліцца (крыніца).
#alala_байка
Аб'ектыўна, усіх гэтых склонаў, часоў дзеяслова, спражэнняў і іншых граматычных рыс не існуе. Гэта ўсяго толькі тэарэтычныя канструкты, спробы сістэматызаваць факты жывога маўлення і пабудаваць мадэль мовы. Даследчык абірае, на якія прынцыпы ён абапіраецца, якой тэрміналогіяй карыстаецца, на што звяртае ўвагу, як змагаецца з выключэннямі. У залежнасці ад выбару ў яго атрымліваецца тая і іншая мадэль, якая нейкім чынам характарызуе канкрэтную мову. І, канешне, для адной і той жа мовы можна пабудаваць розныя мадэлі.
Вось некалькі прыкладаў.
***
Міхаіл Ламаносаў у працы «Россїйская грамматика» (1755) пералічвае дзесяць часоў рускага дзеяслова, сярод іх адзін цяперашні, тры будучых, тры мінулых і тры даўномінулых.
Таксама ў XVIII стагоддзі граматыку рускай мовы склаў Антон Барсаў, настаўнік Карамзіна. У свае ранішнія граматычныя нарысы ён цалкам запазычваў сістэму Ламаносава, але ў гэтай граматыцы абраў іншы падыход. Барсаў налічыў шэсць розных часоў дзеяслова: цяперашні, будучы, мінулы, даўно мінулы, будучы нявызначаны і мінучы («преходящий», «Imperfectum»). Асобна ён адзначыў пачынальныя («белею», «теплею») і ўчашчальныя («читаю», «летаю») дзеясловы, то-бок намеціў катэгорыю трывання дзеяслова, але не развіў яе больш глыбока.
«Российская грамматика, сочинённая императорскою Российскою Академиею» 1802 года паўтарае сістэму Ламаносава, але выключае два даўномінулых часу — засталіся восем элементаў.
«Практическая русская грамматика» Мікалая Грэча (1827 года) нагадвае сучасную школьную граматыку: будучы, цяперашні і мінулы час, а таксама сістэма трыванняў дзеяслова. Праўда, трыванняў шмат: вызначанае, нявызначанае, мнагакратнае, аднакратнае, закончанае, незакончанае...
А ў 1855 годзе славянафіл Канстанцін Аксакаў напісаў працу «О русских глаголах», дзе прыйшоў да высновы, што катэгорыя часу рускаму дзеяслову ўвогуле не ўласцівая!
На малюнку фрагмент граматыкі Ламаносава. Крыніца.
>>>>
Аб'ектыўна, усіх гэтых склонаў, часоў дзеяслова, спражэнняў і іншых граматычных рыс не існуе. Гэта ўсяго толькі тэарэтычныя канструкты, спробы сістэматызаваць факты жывога маўлення і пабудаваць мадэль мовы. Даследчык абірае, на якія прынцыпы ён абапіраецца, якой тэрміналогіяй карыстаецца, на што звяртае ўвагу, як змагаецца з выключэннямі. У залежнасці ад выбару ў яго атрымліваецца тая і іншая мадэль, якая нейкім чынам характарызуе канкрэтную мову. І, канешне, для адной і той жа мовы можна пабудаваць розныя мадэлі.
Вось некалькі прыкладаў.
***
Міхаіл Ламаносаў у працы «Россїйская грамматика» (1755) пералічвае дзесяць часоў рускага дзеяслова, сярод іх адзін цяперашні, тры будучых, тры мінулых і тры даўномінулых.
Таксама ў XVIII стагоддзі граматыку рускай мовы склаў Антон Барсаў, настаўнік Карамзіна. У свае ранішнія граматычныя нарысы ён цалкам запазычваў сістэму Ламаносава, але ў гэтай граматыцы абраў іншы падыход. Барсаў налічыў шэсць розных часоў дзеяслова: цяперашні, будучы, мінулы, даўно мінулы, будучы нявызначаны і мінучы («преходящий», «Imperfectum»). Асобна ён адзначыў пачынальныя («белею», «теплею») і ўчашчальныя («читаю», «летаю») дзеясловы, то-бок намеціў катэгорыю трывання дзеяслова, але не развіў яе больш глыбока.
«Российская грамматика, сочинённая императорскою Российскою Академиею» 1802 года паўтарае сістэму Ламаносава, але выключае два даўномінулых часу — засталіся восем элементаў.
«Практическая русская грамматика» Мікалая Грэча (1827 года) нагадвае сучасную школьную граматыку: будучы, цяперашні і мінулы час, а таксама сістэма трыванняў дзеяслова. Праўда, трыванняў шмат: вызначанае, нявызначанае, мнагакратнае, аднакратнае, закончанае, незакончанае...
А ў 1855 годзе славянафіл Канстанцін Аксакаў напісаў працу «О русских глаголах», дзе прыйшоў да высновы, што катэгорыя часу рускаму дзеяслову ўвогуле не ўласцівая!
На малюнку фрагмент граматыкі Ламаносава. Крыніца.
>>>>
<<<<
Кніга M. A. K. Halliday «Introduction to Functional Grammar» апісвае 36 часоў англійскага дзеяслова. Прапанаваная сістэма ўвогуле не карыстаецца тэрміналогіяй Simple / Perfect / Continious, але імкнецца дасканала абазначыць, дзе на стужцы часу знаходзіцца падзея адносна часу маўлення і іншых абставін. Апошнія тры кампаненты сістэмы выглядаюць так:
* present in past in future in past in past — had been going to have been taking
* present in past in future in past in present — has been going to have been taking
* present in past in future in past in future — will have been going to have been taking
А L. A. Hill у працы «The Sequence of Tenses with "If"-clauses» даследуе колькасць магчымых умоўных сказаў у англійскай мове. Тыя, хто вучыў англійскую ў школе, мусяць помніць тыя Conditionals. Ён узяў усе часы англійскага дзеяслова — гэтым разам 18 — і адзначыў, што кожны з іх можа быць як у адной, так і ў другой частцы ўмоўнага сказу. Такім чынам, атрымалася 324 conditionals. «If the party will have been going an hour by the time we can get there, you'd have been showing more consideration for our hosts by warning them» і ўсялякае такое.
>>>>
Кніга M. A. K. Halliday «Introduction to Functional Grammar» апісвае 36 часоў англійскага дзеяслова. Прапанаваная сістэма ўвогуле не карыстаецца тэрміналогіяй Simple / Perfect / Continious, але імкнецца дасканала абазначыць, дзе на стужцы часу знаходзіцца падзея адносна часу маўлення і іншых абставін. Апошнія тры кампаненты сістэмы выглядаюць так:
* present in past in future in past in past — had been going to have been taking
* present in past in future in past in present — has been going to have been taking
* present in past in future in past in future — will have been going to have been taking
А L. A. Hill у працы «The Sequence of Tenses with "If"-clauses» даследуе колькасць магчымых умоўных сказаў у англійскай мове. Тыя, хто вучыў англійскую ў школе, мусяць помніць тыя Conditionals. Ён узяў усе часы англійскага дзеяслова — гэтым разам 18 — і адзначыў, што кожны з іх можа быць як у адной, так і ў другой частцы ўмоўнага сказу. Такім чынам, атрымалася 324 conditionals. «If the party will have been going an hour by the time we can get there, you'd have been showing more consideration for our hosts by warning them» і ўсялякае такое.
>>>>
<<<<
У нахска-дагестанскіх мовах на Каўказе традыцыйна вызначаюць вялікую колькасць месных склонаў. У арчынскай, напрыклад, каля 40. А табасаранская мова ўвогуле некаторы час знаходзілася ў Кнізе рэкордаў Гінэса як самая складаная мова ў свеце — мова з самай вялікай колькасцю склонаў. Праўда, чамусьці ў ранейшых версіях кнігі напісана пра 35 склонаў, а ў больш позніх — пра 48.
Справа ў тым, што месныя кампаненты нахска-дагестанскіх моў складаюцца з некалькіх часцін. У табасаранскай мове ёсць:
* катэгорыя лакалізацыі, якая ўдакладняе месца адносна аб'екта (напрыклад, «цалиъ» — унутры сцяны, «цалихъ» — за сцяной, «цалиин» — на сцяне);
* месны склон. У беларускай мове месны склон звычайна апісвае месца дзеяння: у лесе, у снезе. Табасаранскія месныя склоны таксама маюць гэта значэнне, але таксама дазваляюць апісаць кірунак дзеяння: яно накіравана ў гэтае месца ці ад яго. Трошкі падобна на тое, як беларускае «ісці дадому» абазначае месца назначэння. «Цалихъ» — гэта проста за сцяной, «цалихъан» — з-за сцяны (выйсці), «цалихъна» — за сцяну (прыйсці).
* накіраванасць. Месныя склоны называюць месца, дзе дзеянне пачалося, адбываецца ці мусіць скончыцца. Накіраванасць дазваляе падкрэсліць, што названы аб'ект можа проста ляжаць на траекторыі дзеяння, але не быць значнай кропкай для яго. «Цалихъна» — за сцяну (ісці, каб там спыніцца), «цалихънади» — за сцяну (ісці ў тым кірунку, але, можа, не дайсці да сцяны ці перайсці яе).
Восем значэнняў лакалізацыі, тры месных склоны і наяўнасць/адсутнасць накіраванасці дае 48 склонаў. І гэта яшчэ не ўлічваючы астатнія склоны, тыпу назоўнага!
Але справа ў тым, што гэтыя серыі склонаў не надта добра адпавядаюць звычайнаму азначэнню слова «склон». Таму, не гледзячы на традыцыю, у сучасных граматыках лакалізацыю разглядаюць як асобную граматычную катэгорыю, а -ди- як асобны мадыфікатар. Тады замест 48 склонаў застаюцца толькі тры, а гэта ўжо не надта падобна на рэкорд.
На малюнку фрагмент выдання Кнігі рэкордаў 1975 года, дзе ў табасаранскай «яшчэ» 35 склонаў. Крыніца.
>>>>
У нахска-дагестанскіх мовах на Каўказе традыцыйна вызначаюць вялікую колькасць месных склонаў. У арчынскай, напрыклад, каля 40. А табасаранская мова ўвогуле некаторы час знаходзілася ў Кнізе рэкордаў Гінэса як самая складаная мова ў свеце — мова з самай вялікай колькасцю склонаў. Праўда, чамусьці ў ранейшых версіях кнігі напісана пра 35 склонаў, а ў больш позніх — пра 48.
Справа ў тым, што месныя кампаненты нахска-дагестанскіх моў складаюцца з некалькіх часцін. У табасаранскай мове ёсць:
* катэгорыя лакалізацыі, якая ўдакладняе месца адносна аб'екта (напрыклад, «цалиъ» — унутры сцяны, «цалихъ» — за сцяной, «цалиин» — на сцяне);
* месны склон. У беларускай мове месны склон звычайна апісвае месца дзеяння: у лесе, у снезе. Табасаранскія месныя склоны таксама маюць гэта значэнне, але таксама дазваляюць апісаць кірунак дзеяння: яно накіравана ў гэтае месца ці ад яго. Трошкі падобна на тое, як беларускае «ісці дадому» абазначае месца назначэння. «Цалихъ» — гэта проста за сцяной, «цалихъан» — з-за сцяны (выйсці), «цалихъна» — за сцяну (прыйсці).
* накіраванасць. Месныя склоны называюць месца, дзе дзеянне пачалося, адбываецца ці мусіць скончыцца. Накіраванасць дазваляе падкрэсліць, што названы аб'ект можа проста ляжаць на траекторыі дзеяння, але не быць значнай кропкай для яго. «Цалихъна» — за сцяну (ісці, каб там спыніцца), «цалихънади» — за сцяну (ісці ў тым кірунку, але, можа, не дайсці да сцяны ці перайсці яе).
Восем значэнняў лакалізацыі, тры месных склоны і наяўнасць/адсутнасць накіраванасці дае 48 склонаў. І гэта яшчэ не ўлічваючы астатнія склоны, тыпу назоўнага!
Але справа ў тым, што гэтыя серыі склонаў не надта добра адпавядаюць звычайнаму азначэнню слова «склон». Таму, не гледзячы на традыцыю, у сучасных граматыках лакалізацыю разглядаюць як асобную граматычную катэгорыю, а -ди- як асобны мадыфікатар. Тады замест 48 склонаў застаюцца толькі тры, а гэта ўжо не надта падобна на рэкорд.
На малюнку фрагмент выдання Кнігі рэкордаў 1975 года, дзе ў табасаранскай «яшчэ» 35 склонаў. Крыніца.
>>>>
<<<<
А гэта роды назоўніка ў царкоўнаславянскай мове. Фрагмент з «Грамматики славенской» іпадыякана Фёдара Максімава, які запазычыў сістэму родаў у Мялеція Сматрыцкага.
Tag yourself, як кажуць.
А гэта роды назоўніка ў царкоўнаславянскай мове. Фрагмент з «Грамматики славенской» іпадыякана Фёдара Максімава, які запазычыў сістэму родаў у Мялеція Сматрыцкага.
Tag yourself, як кажуць.