▫️یادداشت بیست و پنجم

🔻«شفافیت» و «مشارکت» برای
کارآمدی ارزیابی محیط زیستی پروژه‌ها
 
▫️توجه به محیط‌زیست از دهه ۱۳۵۰ و با تصویب قوانین پیشرویی مانند قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست آغاز شد، اما اشاره دقیق به مفهوم ارزیابی اثرات محیط‌زیستی از دهه ۱۳۷۰ و با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست شکل گرفت. براساس این مصوبه، هفت نوع پروژه بزرگ عمرانی، از جمله سدها، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، مشمول ارزیابی محیط‌زیستی شدند. متعاقباً، قوانین و آیین‌نامه‌هایی با فرآیندهای مشخص برای ارزیابی پروژه‌های بزرگ عمرانی تصویب شد و سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان نهاد نظارتی انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، در تمام مراحل اجرا، بهره‌برداری، پس از اتمام بهره‌برداری، پایش و نظارت بر این پروژه‌ها معرفی گردید.

▫️در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ و با افزایش آگاهی عمومی، ارزیابی اثرات محیط‌زیستی نیز در ایران گسترش یافت. آخرین بازنگری آیین‌نامه در سال ۱۳۹۰ انجام شد و الحاقات و اصلاحات بعدی آن نیز در سال ۱۳۹۵ به‌ تصویب رسید. در حال حاضر، ۵۵ نوع پروژه در کشور مشمول انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی هستند. با این حال، به دلایل مختلف، این فرآیند نتوانسته است کارکردهای اصلی خود را در کشور به‌طور کامل محقق سازد.

▫️یکی از مهم‌ترین عوامل، عدم تحقق مشارکتی شدن آن است، چرا که بخش عمده‌ای از کارکرد ارزیابی به میزان مشارکت مردم در مراحل مختلف آن وابسته است و این مشارکت تاکنون محقق نشده است.

▫️سازمان براساس بند الف ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم مکلف به تهیه آیین‌نامه ارزیابی اثرات محیط‌زیستی شده‌ است. در این راستا، و با هدف افزایش کارآمدی فرایند ارزیابی در کشور تلاش شده است تا دو اصل اساسی حکمرانی خوب محیط‌زیستی، یعنی شفافیت و مشارکت، در تدوین آیین‌نامه و همچنین در مواد و بندهای پیشنهادی آن، از مرحله شکل‌گیری ایده طرح تا نظارت و پایش در دوران بهره‌برداری و اتمام طرح مورد توجه قرار گیرد.

▫️باید اذعان کنم که روند تهیه این آیین‌نامه توسط همکارانم در معاونت محیط زیست انسانی و دفتر ارزیابی به‌صورتی مشارکتی و کم‌نظیر انجام شده است. به‌گونه‌ای که متن آیین‌نامه پیشنهادی و پیوست‌های آن برای اطلاع و دریافت نظرات مردمی بر روی سایت سازمان قرار گرفت و نظراتی حتی از اقصی نقاط جهان دریافت شد. این گستره نظرات، از گروه‌های مختلف شامل اساتید و دانشجویان (۵۶ درصد)، دوستداران و فعالان محیط‌زیست (۱۷ درصد) تا صاحبان صنایع و بخش خصوصی از سراسر جهان، نشان‌دهنده اهمیت موضوع از یک سو و هشیاری و آگاهی مردم از سوی دیگر است.

▫️براساس آیین‌نامه پیشنهادی، دستگاه‌های متولی مکلف به اطلاع‌رسانی عمومی در خصوص طرح‌های عمرانی در هر نقطه از کشور در مرحله پیدایش طرح هستند، به‌گونه‌ای که همه مردم بتوانند از ابعاد مختلف اجرا و بهره‌برداری مطلع شوند. بدیهی است که سازمان این روند شفاف و مشارکت‌جویانه را حتی پیش از تصویب آیین‌نامه نیز مدنظر خواهد داشت و گزارش‌های ارزیابی مربوط به طرح‌های در دست بررسی را جهت اطلاع عموم منتشر خواهد کرد.

▫️همچنین، در این آیین‌نامه، ایجاد الزام قانونی با در نظر گرفتن اسناد بالادستی توسعه، مانند اسناد آمایش ملی و استانی و مطالعات ارزیابی راهبرد محیط‌زیستی پیش‌بینی شده است.

▫️این فرآیند باعث کاهش تعارضات اجتماعی، ایجاد توازن منطقه‌ای، کاهش اثرات منفی محیط‌زیستی و در نهایت، نزدیکی به عدالت سرزمینی خواهد شد. همچنین، با توجه به چالش‌های جدید محیط‌زیستی مانند  تغییر اقلیم و کاهش تنوع زیستی، آیین‌نامه جدید ارزیابی اثرات محیط‌زیستی این مسائل را نیز به‌عنوان شاخص‌ها و ضوابط در بررسی گزارش های ارزیابی مدنظر قرار داده است. (پیش‌نویس این آیین‌نامه هم‌اکنون نیز برای نظرخواهی روی سایت سازمان قرار دارد.)

▫️با وجود همه موارد باید به خاطر داشت که ارزیابی اثرات محیط‌زیستی یک ابزار است، نه یک راه‌حل جادویی. انتظار غیرواقعی از این فرآیند می‌تواند کارکرد آن را دچار اختلال کند. در حقیقت، EIA نمی‌تواند همه مشکلات محیط‌زیستی را حل کند، اما می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیریم و از بروز بحران های محیط‌زیستی جلوگیری نماییم و در این راه مشارکت فعالانه همه دوست‌داران طبیعت این سرزمین بسیار ارزشمند خواهد بود و سازمان از این مشارکت و همکاری استقبال می‌کند.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت بیست‌وششم

🔻سیلاب افغانستان و لزوم بهره‌گیری
از دیپلماسی آب

▫️ورود سیلاب از کشور افغانستان به ایران از طریق دو مسیر «جاریکه» و «فراه‌رود»، باعث شد تا مقداری آب به بستر خشک پهنه‌های آبی استان سیستان‌ و بلوچستان، همچون مجموعه تالاب‌های بین‌المللی هامون (در این خصوص هامون صابوری) وارد شود. خبر ورود این سیلاب‌ها به تالاب هامون تا حدی خوشایند بود، اگرچه مطلع شدم برادران و خواهران افغانستانی در غرب این کشور به‌دلیل جاری‌شدن سیل متحمل خسارات مالی و جانی شده‌اند که به ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

▫️اما بحث بر سر سهم ایران و پهنه‌های طبیعی از آب رودخانه‌های هیرمند، هریرود، فراه‌رود و خاشرود در چند سال گذشته همواره مطرح بوده است. منطقهٔ سیستان در ایران، در پایین دست این رودخانه‌ها واقع شده است و حیات و توسعهٔ این منطقه، تحت تأثیر آب‌های ورودی از خارج از مرزهای کشور است.

▫️اگرچه در دهه‌های گذشته، یک معاهدهٔ آبی بین ایران و افغانستان دربارهٔ حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند به امضای طرفین رسیده است اما متأسفانه اجرای این معاهده، همواره با مشکل همراه بوده است. چرا که هیئت‌های حاکم بر افغانستان در این سال‌ها معمولاً نظرات متفاوتی داشته‌اند و همین موضوع باعث شده تا کمتر به موضوع حقابهٔ ایران، آنطور که در معاهده آمده است، پرداخته شود.

▫️از سوی دیگر این نکته را نباید از نظر دور داشت که آنچه در معاهده آمده است، حقابهٔ ایران از آب رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی است، نه حقابهٔ طبیعت. درواقع، با توجه به اینکه مجموعهٔ تالاب‌های هامون در فهرست تالاب‌های بین‌المللی سایت رامسر به‌ثبت رسیده‌اند، حقابهٔ محیط‌‌زیستی این تالاب‌ها، چیزی جدا از حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند است.

▫️به بیان دیگر، ایران بر اساس معاهدهٔ امضا شده، سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب سهم آب از رودخانه هیرمند دارد اما این سهم آب یکی از مطالبات ایران از افغانستان است. مطالبهٔ مهم دیگر، تخصیص حقابهٔ محیط‌زیستی پایین‌دست رودخانه‌های منتهی به ایران است که مهمترین آن، حقابهٔ محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون در منطقهٔ سیستان است.

▫️آنچه طی دو روز گذشته به پهنه‌های آبی سیستان وارد شده است، سیلاب‌هایی بوده که جزء میزان حقابهٔ مندرج در معاهده نیست و سهم طبیعی ایران از رودخانه‌های مشترک با افغانستان است. به‌همین دلیل آب ورودی در این دو روز را نمی‌توان جزء تعهدات کشور افغانستان در نظر گرفت.

▫️خوشبختانه وزارت امور خارجه حضور فعالانه‌ای در موضوع دیپلماسی آب دارد و شخص آقای دکتر عراقچی نیز تخصص ویژه‌ای در این موضوع دارد. تا پیش از بازگشت طالبان نیز، دولت جمهوری اسلامی ایران مذاکرات گسترده‌ای در چند محور، از جمله آب را با دولت وقت افغانستان آغاز کرده بود که تحولات این کشور، مانع از اجرای آن شد. با این‌حال امیدواریم کشور و هیئت حاکم در افغانستان، بر اساس حسن همجواری و همکاری دو کشور، در موضوع تخصیص حقابه‌های مربوط به ایران عمل کند تا مردم دو سوی مرز که پیشینه‌ عمیق و مشترک فرهنگی دارند از نعمت آب به‌طور عادلانه‌ای بهره برند.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت بیست و هفتم

🔻 ارزشگذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی

▫️وقتی از ارزش جنگل حرف می‌زنیم، معمولا منافع اقتصادی حاصل از مبادله چوب درختان که یک خدمت اکوسیستمی بازاری است به ذهن می‌رسد. اما سایر خدمات (غیربازاری) بی‌شماری که یک جنگل فراهم می کند به فراموشی سپرده می‌شود. به عنوان مثال خدمتی که جنگل در رابطه با مهیا کردن زیستگاه با کیفیت برای رشد و تولیدمثل گونه های گیاهی و جانوری ارایه می‌کند واقعا چقدر ارزش دارد؟ و یا خدمات نگهداشت خاک، ترسیب کربن و تنظیم آب و هوای یک جنگل چقدر ارزش دارند؟

▫️درباره سایر اکوسیستم ها هم معمولا ارزش کالاها و خدمات آنها نادیده گرفته می‌شود. مثلا میانگین ارزش پولی تولید آب در هر هکتار از جنگل‌های استوایی و جنگل‌های مانگرو در جهان، به ترتیب، بیش از ۴۷ و ۱۰ هزار دلار در سال است. میانگین جهانی ارزش اقتصادی که هر هکتار از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و جنگل‌های استوایی، برای تفریح وگردشگری ایجاد می‌کنند، به ترتیب، بیش از ۱۳ و ۵۲ هزار دلار در سال است. همچنین میانگین ارزش کالاها و خدمات اکوسیستمی تولید شده توسط هر هکتار از تالاب‌های داخلی، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، جنگل‌های معتدله، جنگل‌های استوایی و مراتع در جهان، به ترتیب، بیش از ۴۸، ۱۰۸، ۵ ، ۱۱۹ و یک هزار دلار در سال است. اما ما این سرمایه‌های طبیعی را نعمت‌های رایگان، همیشگی و  بی‌انتها می‌دانیم.

▫️به همین دلیل در قضاوت و تصمیم‌گیری میان دو کفه ترازوی «نیاز به تولید و توسعه اقتصادی» از یک طرف و «نبود ارزش ریالی به روز منابع محیط زیست» از طرف دیگر، «کفه توسعه» سنگین‌تر بنظر می‌رسد. تحلیل هزینه – فایده اجرای طرح های توسعه، بدون‌ در نظر گرفتن ارزش منابع محیط زیستی، باعث ارجحیت اهداف توسعه بر منافع محیط زیست می‌شود. در بسیاری از موارد اگر هزینه‌هایی که یک طرح توسعه ای بر محیط زیست تحمیل می‌کند را برآورد و از منافع اقتصادی آن کم کنیم، آن وقت می‌بینیم که اغلب طرح‌های توسعه‌ای هیچ‌گونه توجیه محیط زیستی و حتی اقتصادی برای اجرا ندارد! 

▫️ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و برآورد هزینه‌های محیط زیستی ناشی از اجرای طرح‌های توسعه، از سال ۱۳۸۶ بر اساس ماده ۵۹ قانون برنامه چهارم توسعه و آیین‌نامه اجرایی آن در سازمان حفاظت محیط زیست آغاز و در قانون برنامه پنجم توسعه (تبصره‌های ۱ و ۲ ماده ۱۹۲) تنفیذ شد و هم اکنون در قالب جز یک بند ث ماده ۲۲ قانون هفتم پیشرفت کشور ادامه دارد.

▫️از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۹، خدمات اکوسیستمی ۲۵ اکوسیستم خشکی و آبی کشور ارزش‌گذاری شدند. از سال ۱۳۹۹ ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستمی، به صورت مکان‌محور، در ۳۰ درصد از مساحت کشور برآورد شد. نقشه ارزش خدمات اکوسیستمی، علاوه بر تسهیل تصمیم‌گیری‌های اصولی در تقابل محیط زیست و توسعه که پیشتر به آن اشاره شد کارکردهای دیگری در حوزه‌هایی چون تصمیم‌گیری‌های مکانی سرزمین، حسابداری سبز، شناسایی مناطق با ارزش حفاظتی بالا و بازنگری محدوده مناطق تحت مدیریت سازمان، تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حفاظت و مدیریت منابع، توسعه سیاست‌های مالی و اقتصادی پایدار و تخصیص بهینه منابع، تامین معیشت پایدار و تقویت ارتباط میان سه رکن جامعه، کسب و کار دارد.

▫️آنچه بیش از تعیین ارزش پولی خدمات اکوسیستمی اهمیت دارد، تقویت جایگاه ارزش‌ها و هزینه‌های محیط زیستی در نظام برنامه‌ریزی کشور و لحاظ نتایج به دست آمده در برنامه‌های توسعه ملی و استانی است که می‌تواند پایداری اکوسیستم های حساس و شکننده کشور را تضمین کند.

▫️در حال حاضر ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی در ۶۴ درصد از مساحت کشور در حال انجام است. با تکمیل مطالعات در سطح ملی، تا پایان سال ۱۴۰۴، اطلس ارزش ملی خدمات اکوسیستمی با قابلیت به روزرسانی تهیه می‌شود. تلاش سازمان این است که از این ابزار برای توسعه ظرفیت‌ها و دانش فنی و ارتقای اثربخشی سیاست‌گذاری‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، و کیفی‌سازی فرایند نظارت و اجرا بهره کافی و وافی را ببرد.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت بیست و هشتم؛

🔻پس از دویست روز

▫️دویست روز از مسئولیت در سازمان حفاظت محیط زیست سپری شده است، و لازم می دانم در این یادداشت اجمالا به رویکردهای تیم مدیریتی سازمان در طول این دوصد روز گذشته و سال پیش رو اشاره کنم.

▫️چالش های محیط زیستی که کشور ما امروز با آن روبه روست بر کسی پوشیده نیست، چالش هایی که حاصل بی توجهی به موضوع مهم «محیط زیست» در سیاست گذاری های کلان توسعه ای کشور بوده است و ما امروز آن را بصورت جدی در کمبود منابع آب و ناترازی انرژی شاهد هستیم.

▫️گذر از این چالش ها نیازمند درک عمیق مسائل محیط زیست کشور و باور به درهم تنیدگی آن با موضوعات اقتصادی، سیاسی، امنیتی و سلامت است. در طول این مدت، تلاش من و همکارانم معطوف به در اولویت قرار گرفتن و تقویت «گفتمان محیط زیست» در سطح حاکمیت بود. بطور مشخص چهار گزارش وضعیت پسماند در کشور، آلودگی هوا، بحران فرونشست و الزامات محیط زیستی توسعه دریامحور برای رئیس جمهور و هیئت دولت ارائه شد. علاوه برآن، طی جلسات متعددی با قوه قضاییه(دادستان کل، بازرسی کل کشور، دیوانعالی کشور، و معاونتها) و کمیسیون های مجلس،انتظارات سازمان طرح گردید.

▫️آیین نامه های تکلیفی قانون برنامه هفتم در زمان مقرر تهیه شد و در کمیسیون های دولت در دست رسیدگی است. در حوزه تقویت دیپلماسی محیط زیست تلاش شد از ظرفیت نهادهای بین المللی برای دو حوزه تالاب و آلودگی هوا حمایت هایی اخذ شود. کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا با حضور معاون اجرایی رییس جمهور و در بالاترین سطح اعضا فعال گردید و مصوبات آن بالاخص بهبود کیفیت سوخت، اسقاط خودروهای فرسوده و برقی کردن ناوگان حمل و نقل عمومی با اولویت در دستور کار قرار دارد. برای توسعه نیروگاههای تجدیدپذیر به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست، مصوبه ای در دولت برای تسهیل فرایند صدور مجوزها اخذ گردید و روند توسعه این نیروگاهها با پیگیری های آقای رییس جمهور با سرعت در دست اقدام است. همچنین مصوبه ای از دولت برای تعیین تکلیف پروژه های فاقد مجوز محیط زیست و احاله مسئولیت از کارگروه پنج نفره به سازمان حفاظت محیط زیست دریافت گردید.

▫️پیگیری مجدانه موضوعات محیط زیستی از وزارتخانه های نفت، صمت، نیرو، جهادکشاورزی، راه و شهرسازی و تفاهمات با وزارت دفاع و همچنین ستاد نیروهای مسلح جهت بهره مندی از ظرفیت های تخصصی برای ارتقای پایش مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست از جمله فعالیت های انجام شده طی این مدت بود.

▫️عضویت سازمان حفاظت محیط زیست در کمیسیون فرهنگی اجتماعی دولت و مشارکت در تدوین آیین نامه مسئولیت اجتماعی از فعالیت های در دست اقدام برای پررنگ نمودن ردپای محیط زیست در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاههای اقتصادی است. در حیطه فعالیت های آموزشی و ترویجی محیط زیست با وزارت آموزش و پرورش و فراجا اقدامات خوبی انجام شده است که البته در آغاز راه است. ارتباط با شبکه تشکل های محیط زیستی به عنوان یکی از مهمترین رویکردها برای «تقویت گفتمان محیط زیستی در سطح حاکمیت و جامعه» طی چند نشست شروع شده و ضرورت دارد بیش از پیش تقویت شود.

▫️در احکام بودجه ای محیط زیست گرچه چند حکم موثر محیط زیستی به تصویب مجلس نرسید، ولی قرار گرفتن سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاه کمک گیرنده از اشخاص حقیقی و حقوقی؛ و معافیت محیط زیست از پرداخت هزینه‌های دادرسی -که بعضا بدلیل محدودیت منابع موجب عدم پیگیری پرونده های حقوقی می شد- در قانون بودجه ۱۴۰۴ قرار گرفت. رشد ۴۷ درصدی اعتبارات سازمان حفاظت محیط زیست برای سال آتی، و برنامه ریزی برای بهبود وضعیت فعالیتی و معیشتی محیطبانان، خرید خودروی عملیاتی، تجهیزات فردی و همچنین جذب نیروی انسانی انجام شده است.

▫️علاوه بر موارد گفته شده، اقدامات متعددی در حوزه فعالیت شورایعالی محیط زیست، کارگروه آلودگی پلاستیک، تنوع زیستی، بازار کربن، ارزشگذاری خدمات اکوسیستمیَ، اصلاح فرایند ارزیابی پروژه ها، واریز بخشی از عوارض آلایندگی به صندوق ملی محیط زیست، و .... طی این مدت انجام شده است که شرح تفصیلی آنها در این نوشتار نمی گنجد.

▫️آنچه لازم می دانم در پایان این یادداشت تاکید کنم این است که در ۲۰۴ روز گذشته، من و همکارانم همه تلاش خود را برای تغییر جهت گیری ها و بهبود روندها انجام داده ایم. قطعا کاستی هایی هم داشته ایم. متاسفانه مشکلات در حوزه محیط زیست کشور پیچیده و عمیق شده اند. مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که کشور در حال حاضر با آن روبه روست، بدون شک در اصلاح روندها و دستیابی به اهداف محیط زیستی بسیار تاثیر گذار هستند.

▫️اما این همه نافی مسئولیت ما برای ارتقای شاخص های محیط زیستی کشور و تلاش هر چه بیشتر برای جبران عقب ماندگی ها نیست. همکاری دستگاهها، و مشارکت همه ذی مدخلان حوزه محیط زیست از متخصصان تا کنشگران می تواند طی این مسیر سخت و ناهموار را ممکن کند.

🔻یادداشت بیست‌ونهم

▫️در جست‌وجوی خیر جمعی برای محیط زیست

▫️در ضمير ناخودآگاه مردمان ایران زمین، همزمانی و پيوند ناگسستنی «شروع سال نو» و «نوروز» از خلال طبيعی‌ترين امور يعنی حال و هوای گیاهان و پرندگان و خورشيد و... آغاز می‌شود. نوروز، جشن طبیعت و یادآور همزیستی و پیوند عمیق نیاکان ما با طبیعت است.

▫️نوروز پرورنده صلح و آشتی است. نماد نو شدن، و دور كردن پلشتی و آلودگی از آشيانه و از خويشتن است. نوروز ما را به تماشای طبيعت فرا می‌خواند. از چیرگی سبزینگی و نشاط بر رخوت سنگین برف، و از غلبه هیاهوی پرستوها بر سکوت آسمان خاکستری، شاهد می‌آورد و تذكار می‌دهد كه بدون سخت‌جانی و بردباری اجزای طبیعت، سرسبزی و طراوت پیش روی ما نخواهد بود، و زينهار می‌دهد كه تغییر و تحول آدمی نيز بی‌صبر و تدبير حاصل نمی‌شود.

▫️شاید بتوان یکی از مهمترین مظاهر نوروز را در تقویت رابطه میان انسان و طبیعت با تمركز بر اخلاق محیط زیستی و دگرخواهی و خیرخواهی برای انسان‌ها و مخلوقات خدا جست‌وجو کرد.

▫️سفره هفت‌سین، خانه‌تکانی، جشن‌های نیکوکاری، چهارشنبه سوری، سیزده به در و... ریشه در پیوند دیرینه میان سنت و طبیعت دارد. در واقع مجموعه مناسک آیینی سال نو، علاوه بر نقش بارز و برجسته‌ای که در تقویت هویت جمعی ایرانیان دارد، می‌تواند بهترین زمان برای ترویج رفتارهای محیط‌زیستی و فرصتی منحصربه‌فرد برای بازنگری رابطه انسان با محیط‌ زیست باشد. تعطیلات نوروزی که میلیون‌ها نفر را به دل طبیعت می‌کشاند، می‌تواند به‌جای تبدیل‌شدن به چالشی برای محیط‌ زیست، بستری برای آموزش و ترویج رفتارهای پایدار شود.  

▫️نوروز را باید یک بسته یکپارچه و منسجم فرهنگی دانست که مشتمل بر عناصر متعددی است و یکی از بنیادی ترین عناصر آن، پیوند نوروز با طبیعت است. پیوندی که در دهه‌های اخیر بدلیل بی‌توجهی انسان شهرنشین، تغییرات در سبک زندگی، مصرف‌گرایی و زندگی ماشینی سست شده و سرزمین را تخریب کرده است.

▫️به عنوان مثال سور و حلاوت جشن چهارشنبه‌سوری با ابزار محترقه و آتش‌زا به سوز ترسناك معركه جنگ با انتشار انواع آلاینده‌ها و مرگ و میر موجودات زنده بدل شده است، یا مصرف بیش از اندازه آب و شوینده ها به وقت خانه‌تکانی و استفاده نامتعارف محصولات پلاستیکی یکبار مصرف در سفرها و رها کردن پسماندها در طبیعت، اسراف و هدررفت مواد غذایی و ترويج تجمل‌گرایی در دیدوبازدیدها، حاصلش نابودی هرچه بیشتر منابع طبيعی و ايجاد آلودگی‌های عديده محيط‌زیستی است.

▫️در سالی که از سوی مقام معظم رهبری به نام «سرمایه‌گذاری برای تولید» مزین شده؛ توجه به فعالیت‌های سازگار با محیط زیست، گذار به اقتصاد چرخشی به عنوان محرک توسعه صنعتی پایدار و سرمایه‌گذاری برای افزایش مشاغل و کسب و کارهای سبز می‌تواند در کاهش معضلات محیط زیستی موثر باشد.

▫️بی‌شک برخی مسایل و مشکلات محیط زیست کشور بسیار بزرگ و عمیق هستند و شاید اقدامات کوچک ما، ناچیز و بی‌اثر به‌نظر برسند در حالیکه چنین نیست. هر تغییر بزرگی با گام های کوچک آغاز می‌شود. از این رو می‌توانیم در آغاز سال و در تقارن فرخنده جشن طبیعت با تغییر سال، این فرصت «نوشدن» را مغتنم بشماریم و هریک از ما در هر جایگاهی هستیم برای بهبود وضعیت محیط زیست از «گام‌هایی کوچک» شروع کنیم؛ گام‌هایی کوچک و پیوسته برای گذر از منفعت «من» به منافع «ما»، بازگشت به زندگی سازگار با طبیعت و دستیابی به خیر جمعی برای محیط‌زیست!

@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی‌ام

▫️زخم گردشگری ناپایدار بر پیکره طبیعت

▫️در نوروز امسال، گردشگری ناپایدار موجب آسیب جدی به جزیره هرمز شد. مسافران نوروزی با چمدان‌هایشان نه سوغات و یادگاری، که بخشی از طبیعت ایران را بردند. آنچه این گردشگران نمی‌دانند این واقعیت است که خاک خوش رنگ جزیره، بخشی از طبیعت و تاریخ زمین‌شناسی این سرزمین است، خاکی که میلیون‌ها سال طول کشیده تا در یک فرایند پیچیده طبیعی به این شکل درآید و تخریب و نابودی آن هرگز براحتی قابل ترمیم نیست.

▫️باید اذعان کنم پرسش‌هایی که درباره بی‌دفاع شدن این میراث ارزشمند، و نقش نهادهای نظارتی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شد به حق و قابل تأمل است.

▫️«آموزش» و «اطلاع رسانی» از موضوعات مهمی است که در تورهای گردشگری‌ طبیعی مورد غفلت قرار گرفته است. بی‌تردید اگر بخش زیادی از گردشگران، از عوارض غیرقابل جبران برداشت خاک به عنوان سوغات مطلع بودند؛ آیا باز هم با طبیعت رنجور جزیره چنین رفتار می‌کردند؟ به‌نظر می‌رسد ضعف آموزش و نظارت این وضعیت را تشدید کرده است.


▫️مشکل دیگر بی‌توجهی به «ظرفیت بُرد» در گردشگری‌های طبیعی امروز ما در کشور به‌خصوص در ایام تعطیل سال مانند نوروز است. مقصود از ظرفیت برد حداکثر افرادی هستند که می‌توانند از یک مقصد گردشگری بازدید و یا در آنجا اقامت کنند بدون آنکه موجب تخریب شوند. وقتی میزان تقاضا از ظرفیت برد یک منطقه طبیعی فراتر می‌رود،  باعث ایجاد فشار و شکنندگی در آن منطقه می‌شود. 

▫️متاسفانه نظام برنامه‌ریزی ما در حوزه گردشگری طبیعی دچار عقب‌ماندگی است. خلأ الزامات قانونی از یک سو و نبود نظارت جدی دستگاه‌های متولی استانی و محلی از سوی دیگر موجب آسیب‌های اساسی به پیکره طبیعت سرزمین شده است.

▫️توجه به گردشگری پایدار در شرايط فعلی محیط زیست کشور نه یک انتخاب، که یک ضرورت اجتناب‌ناپذير است. چرا که مباحث مرتبط با پايداری در گردشگری آن‌طور كه بايد، تبیین نشده و الزامات و مبانی قانونی لازم كه بخش گردشگری را ملزم كند تا به سمت روندهای پايدار حركت كند، در كشور ما وجود ندارد. به همین دلیل در بسياری از مقاصد گردشگری كشور، از سواحل گرفته تا جنگل‌ها، دشت‌ها، مناطق روستایی و جزاير، شاهد گردشگری كنترل‌نشده‌ هستيم. اگرچه ممكن است برخی از اين مقاصد، زيرساخت‌هایی برای جذب گردشگر ايجاد كرده باشند اما آنچه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، ميزان سازگاری و پايداری اين زيرساخت‌ها با محيط‌زيست و جوامع محلی است.

▫️يكی از راه‌هایی كه می توان موضوع گردشگری پايدار را در کشور تقویت کرد، فراهم كردن زمينه مشاركت بخش‌های غيردولتی و جوامع محلی در حفاظت، مديريت و بهره‌برداری پايدار از منابع طبيعی است، تا مشابه بسياری از كشورها به جاي تمركز صرف بر حفاظت فيزيکی، به دنبال راهكارهایی باشيم كه مردم و بخش‌های غيردولتی نقش بيشتری در حفاظت ايفا كنند.

▫️در کشور ما با توجه به تبعات گردشگری ناپایدار، گردشگری بايد به سمت راهكارهایی حركت كند كه استفاده بهينه از منابع را با مسووليت‌پذيری اجتماعی و محيطی تلفيق كند. بر این اساس، توسعه پايدار گردشگری نيازمند نگرشی فراتر از آمار و ارقام كوتاه‌مدت است. بنحوی که به جای نگاه به «ضوابط محیط زیست» به عنوان یک الزام يا محدوديت، آن را به عنوان یک فرصت ببیند که در آن توسعه گردشگری، و حفاظت از محيط‌زيست در كنار هم پيش می‌روند.

▫️ما به زودی با همکاری وزارت میراث فرهنگی گردشگری  و صنایع دستی درباره چارچوب‌های گردشگری پایدار ضوابط مشترکی را تدوین و ابلاغ خواهیم کرد. جلوگیری از مشکلاتی که گردشگری ناپایدار بر عرصه‌های طبیعی کشور بر جای می‌گذارد نیازمند همکاری تنگاتنگ این دو دستگاه است تا با همکاری نهادهای ملی و استانی و البته مشارکت جوامع محلی و نهادهای مردمی بتوانیم در مسیر پایداری گردشگری حرکت کنیم.


@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی‌ویکم

▫️تالاب انزلی؛ کارخانه‌ای طبیعی با مشکلات قابل حل


▫️تالاب انزلی یکی از مشهورترین تالاب‌های ایران است که بسیاری از ایرانیان، خاطره‌‌ای شیرین از گردش در این تالاب را دارند. تالابی که از نخستین سایت‌های ایرانی ثبت‌شده در فهرست رامسر است اما امروز با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند.

▫️کاهش میزان آب، ورود فاضلاب و آلاینده‌ها به آن، کاهش عمق و ورود گونه‌های غیربومی گیاهی و جانوری از جمله تهدیدهای این تالاب هستند.

▫️در سال‌های گذشته همکارانم برنامه‌ جامع هفت‌ساله‌ای برای مدیریت این تالاب ارزشمند تهیه کرده و به‌اجرا گذاشته‌اند. برنامه‌ای چند وجهی که برای دستگاه‌های متعددی همچون وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و... وظایفی درنظر گرفته شده است.

▫️در سفر اخیرم به استان گیلان نیز جلسه کارگروه تالاب انزلی را در «قلم‌گوده» در قلب این تالاب با حضور استاندار محترم گیلان و مسئولان استان و شهرستان برگزار کردیم.

▫️آنچه وضعیت نامطلوب امروز تالاب انزلی را رقم زده، اتفاقاتی است که در سال‌های گذشته و برای طولانی‌مدت در بیرون از تالاب رخ داده و اثرات آن در داخل تالاب نمود پیدا کرده است. تکمیل نشدن طرح مدیریت فاضلاب شهرها و روستاهای اطراف، مدیریت نادرست پسماند، اجرا نشدن کامل طرح‌های آبخیزداری در بالا دست تالاب، ناکافی بودن اقدامات برای مدیریت گونه‌های مهاجم و غیربومی در تالاب و از همه مهمتر، اجرایی نشدن کامل وظایف دستگاه‌ها در اجرای برنامه جامع مدیریت تالاب این وضعیت را رقم زده است.


▫️در واقع برای بهبود وضعیت تالاب، نیازمند آن هستیم تا علت‌هایی که بیرون از تالاب چنین وضعی را درون تالاب رقم زده‌اند را حل کنیم. این علت‌ها، محصول نگاه بخشی و غیرجامعی است که هنوز هم وجود دارد. به بیان دیگر، باید قبول کنیم آنچه امروز در تالاب انزلی می‌بینیم نوعی از «اثرِ تجمعی» است. وقتی دستگاه‌های مختلف طی سال‌های طولانی در انجام وظایف خود کم‌توجهی‌هایی را (هرچند کوچک) داشته‌اند، تمام کوتاهی‌ها و کم‌توجهی‌ها در یک‌جا نمود پیدا کرده‌اند و امروز می‌بینیم اکوسیستم منحصر به‌فردی همچون تالاب انزلی پویایی و طراوت سابق را ندارد و جامعه را نگران خود کرده است.

▫️با این‌حال هنوز هم می‌توان اقدامات تأثیرگذاری در جهت احیای تالاب برداشت و با پیگیری و مداومت، امید به احیای تالاب در سال‌های آینده داشت. در جلسه کارگروه تالاب نیز همین موضوع را مطرح کردم و امیدوارم مقامات محترم استان نیز اهتمام ویژه‌ای به موضوع مدیریت صحیح و اصولی تالاب انزلی داشته باشند. چرا که برنامه جامع تالاب، تنها برنامه‌ای برای احیای تالاب نیست، بلکه برنامه‌ای برای تصحیح اشتباهات و رفع کمبودهایی در فعالیت‌های بیرون تالاب است که بخشی از اثرات آن در تالاب دیده می‌شود اما بخش مهم دیگر، اثراتی در معیشت مردم، اقتصاد و فعالیت‌های ناپایدار توسعه در حوضهٔ تالاب است.

▫️نکتهٔ دیگر دربارهٔ برنامهٔ جامع مدیریت تالاب انزلی آن است که صرف وقت، انرژی و هزینه برای مدیریت پایدار و احیای تالاب نوعی سرمایه‌گذاری است. شعار امسال نیز «سرمایه‌گذاری برای تولید» تعیین شده است. چیزی که در کتاب‌ها و متون بوم‌شناسی جهان نوشته شده این است که تالاب‌ها جزء پرتولیدترین زیست بوم‌های جهان هستند و خدمات گسترده‌ای برای حاشیه‌نشینان آن ارائه می‌دهند. در واقع هرچه بیشتر برای احیای این کارخانه‌های طبیعی هزینه و انرژی صرف کنیم، برای پایداری و رفاه جامعه سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. این موضوعی است که همواره تلاش دارم تا در گفت‌وگوها با همکارانم در دولت و سایر دستگاه‌های کشور آن را بیان و تشریح کنم. موضوعی که اگر همه تصمیم‌گیران به آن واقف شوند، شرایط محیط زیست کشور تحولی بزرگ را به‌خود خواهد دید.


@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی‌ودوم

▫️گزارشی از اقدامات برای مقابله با آلودگی خاک

🔹 «فرسایش» و «آلودگی» دو عامل اصلی تخریب خاک به شمار می‌روند

▫️یکی از نگرانی‌های امروز جهان و بخصوص کشور ما «خاک» است. خاک‌ از منابع تجديدپذير به شمار می‌رود، اما تشكيل هر سانتيمتر خاک در شرايط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می‌كشد.

▫️«فرسایش» و «آلودگی» دو عامل اصلی تخریب خاک است، تخریب خاک با شوری، کاهش مواد آلی، کاهش حاصلخیزی و تغییر کاربری تشدید می‌شود.

▫️خاک در زنجيره غذایی انسان و ساير حيوانات نقشی اساسی دارد. به همين دليل هرگونه آلودگی موجود در خاک می تواند در طی زنجيره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال يافته و در نهايت وارد بدن انسان شود.

▫️عدم استفاده مناسب و متناسب سموم و کودهای شیمیایی (از عوامل مؤثر در آلودگی خاک های کشاورزی)، انواع فاضلاب های صنعتی، معدنی، خدماتی و...، و مراکز دفن غیربهداشتی پسماند از علل آلودگی خاک محسوب می‌شوند.

▫️در سال‌های گذشته همکارانم نسبت به سیاستگذاری درباره خاک اقدام نمودند که اهم آن قانون حفاظت از خاک (مصوب ۱۳۹۸)، حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن برای کاربری‌های مختلف خاک  (ابلاغ ۱۳۹۹)، خط‌مشی‌های مدیریت، حفاظت و بهره‌برداری پایداری از خاک کشور موضوع ماده (2) قانون حفاظت از خاک (مصوب ۱۴۰۰) و آیین نامه اجرایی قانون  (مصوب ۱۴۰۲) است.

▫️مطابق مصوبات اشاره شده، موضوعات آلودگی در حیطه اختیارات اجرایی و نظارتی سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و موضوعات تخریب در حدود وظایف وزارت جهاد کشاورزی تعیین شده است. اجرای این مصوبات مورد پیگیری و اقدام است و گزارشات بصورت فصلی تهیه و به نهادهای قضایی و اجرایی ارایه می‌شود.

▫️خاک قدرت فیلتر کردن و جداسازی آلاینده‌ها را دارد و مدیریت پایدار آن راهکار مناسبی برای حل بحران مدیریت منابع آب و مدیریت پسماند است. استفاده از آب‌های نامتعارف بجای آبیاری با آب شرب با رعایت استانداردها و ضوابط محیط زیستی و سلامت، از موضوعاتی است که در مصوبات بر آن تاکید شده است.

▫️در همین ارتباط مطابق تبصره ۲ ماده ۱۹ آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت از خاک، دستورالعمل و ضوابط فنی استفاده از پساب در خاك در تطبيق با اسناد بالادستی توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دستگاههای اجرایی تنظیم و در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۴۰۴ ابلاغ شد و متعاقبا دادستانی كل كشور به دادستان‌های عمومی و انقلاب سراسر كشور در اجرای ماده ۲۲ «قانون آيين دادرسی کیفری» و «دستورالعمل نظارت و پيگيری حقوق عامه» آن را ابلاغ کرده است که باید ملاک عمل تمامی دستگاه‌های اجرایی باشد.

▫️همچنین در حالی که بسیاری از مناطق کشور با بحران مدیریت پسماند مواجه است و خاک‌های کشور نیز با کمبود شدید مواد آلی و به خطر افتادن تنوع زیستی خاک و عملکرد آنها روبرو است، فرایند تولید کمپوست استاندارد مورد غفلت قرار گرفته است. در صورتی که با تفکیک در مبدأ می توان کود سالم آلی تهیه نمود و همزمان بخش بزرگی از بحران پسماند و کمبود مواد آلی خاک‌های کشور را مرتفع کرد که باید در اولویت‌های برنامه‌ریزی و اقدام در مدیریت پسماند عادی توسط شهرداری و دهیاری‌ها و جایگزینی کودهای آلی با کودهای شیمیایی توسط وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد.

▫️با توجه به شعار سال جاری که «سرمایه‌گذاری برای تولید» است، سرمایه گذاری در تولید کمپوست استاندارد منجر به تأمین مواد آلی خاک، افزایش توان تولید مواد غذایی در خاک و تضمین امنیت غذایی و حل بخش اعظمی از بحران فعلی پسماند خواهد شد.

▫️لازم می‌دانم به بخشی از اقدامات همکارانم در سازمان حفاظت محیط زیست برای اجرای قانون حفاظت از خاک از سال ۱۳۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۳ شامل شناسایی واحدهای آلاینده، مواد آلاینده، صدور اخطاریه و نظارت بر حذف و رفع منشأ آلودگی، بازسازی و جبران خسارت خاک اشاره کنم.
« تاکنون ۵۸۱۶ پایش آلودگی خاک انجام، که منجر به شناسایی ۵۰۴۰ آلوده کننده خاک شده است. در این ارتباط ۵۹۱۰ اخطاریه صادر شده که ۱۳۲۰ مورد تحت نظارت برای بازسازی خاک قرار دارد و ۱۶۹۳ مورد به مرجع قضایی ارجاع گردید که در حال بررسی بوده و یا منجر به صدور رأی قطعی شده است.»

@payeshemohitzist

بدرود قهرمان جاودانه گلستان

▫️امروز، هشتم اردیبهشت، صبحی که با غم و اندوه آغاز شده است. من در راه استان گلستان هستم تا در مراسم سوگواری محیط‌بان شهید کاظم مصدق، شرکت کنم. مردی که جانش را برای حفاظت از پارک ملی گلستان فدا کرد. طبیعتی که زیستگاه پلنگ‌ها، مرال ها، شوکاها، آهوها، قوچ و میش‌ها، کل‌ها، بزها و پرندگان بی شمار است؛ میراثی که باید برای آیندگان حفظ شود.

▫️کاظم (یاسر) مصدق محیط‌بانی جوان و وظیفه‌شناس بود. او دو دختر زیبا به نام های نهال و نارگل داشت و همسرش، همیشه دل نگران او بود. اما شنبه‌ای که گذشت، انتظارش به کابوسی تلخ بدل شد. قانون‌شکنان سنگدل، با شلیک گلوله‌ای بی‌رحمانه، او را از خانواده‌اش، از پارک ملی گلستان، و از زندگی جدا کردند.

▫️در لحظات تلخ پس از این حادثه، نیروهای امدادی و انتظامی به منطقه صعب‌العبور شتافتند تا موقعیت محیط‌بانان را پیدا کنند. شب سختی بود، و روز بعد دو مظنون دستگیر شدند. شاید این دستگیری کمی آرامش به دل‌های داغ‌دیده بدهد، اما زخم این فقدان هرگز التیام نخواهد یافت.

▫️امروز، پیکر شهید مصدق با افتخار بر دوش همکارانش در شهر گرگان تشییع شد و سپس در زادگاهش، کردکوی، با احترام به خاک سپرده می‌شود. مراسم ختم او، از ساعت ۱۵ تا ۱۷، فرصتی برای مردم و مسئولین است تا به خانواده و همکارانش تسلیت بگویند.

▫️این روایت تلخ تلنگرهایی برای ما مسئولین هم دارد؛ برای عدم تکرار از دست دادن یاسر مصدق ها- محیط بانان برومندی که مخلصانه جانشان را برای حفظ طبیعت این سرزمین فدا کرده اند- با سرعت گرفتن اقدامات برای اصلاح قوانین، با بهبود وضعیت پایش مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، با افزایش نیروی انسانی و امکانات و فناوری ها، با ساماندهی سلاح های غیرمجاز، با برنامه ریزی کاهش تعارضات و با آموزش و آموزش و آموزش …..

🌱یاسرجان امروز دختران نازنینت پدر قهرمان شان را به خانه ابدی اش بدرقه می کنند، در دیدگان آنان و در تاریخ محیط زیست ایران، نامت برای همیشه زنده و جاودان است.

🔻یادداشت سی‌و‌سوم

▫️خلیج فارس؛ زیست بومی یکتا و شکننده

▫️ هفته گذشته برای مردم ایران بسیار تلخ بود. حادثه انفجار در شهر بندرعباس و جان باختن شماری از هموطنان عزیز در بندر شهید رجایی را تسلیت می‌گویم. دهم اردیبهشت در تقویم ملی ایران به نام روز ملی خلیج فارس نام‌گذاری شده است. این روز یادآور اخراج نیروهای استعماری پرتغال از تنگه هرمز در سال ۱۶۲۲ میلادی به دست ایرانیان در دوران صفوی است؛ اما فراتر از یک پیروزی تاریخی، امروز این نام به نماد مقاومت، میراث فرهنگی، و ضرورت حفاظت از یک زیست‌بوم یکتا تبدیل شده است.

▫️خلیج فارس و دریای عمان، با بیش از ۴۹۰۰ کیلومتر خط ساحلی در ایران، یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های دریایی جهان را در خود جای داده و هزاران سال است که در همزیستی با تمدن، فرهنگ، تجارت و حیات، تنفس می‌کنند. این روز، دیگر فقط یادآور نامی بر نقشه نیست؛ بلکه روز پاسداشت زیستگاهی است که اقتصاد، امنیت غذایی، میراث ژنتیکی و پایداری اقلیمی کشور ایران به آن وابسته است.

▫️سازمان حفاظت محیط زیست با تدوین مجموعه‌ای از ابزارهای اطلاعاتی و برنامه‌ریزی، بنیان تصمیم‌گیری در حفاظت را علمی و داده‌محور کرده است. پهنه‌بندی محیط‌زیستی مناطق ساحلی جنوب کشور، به‌ویژه سواحل مکران در استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان، نقشی کلیدی در مدیریت مکان‌یابی صنایع سنگین، آب‌شیرین‌کن‌ها و تاسیسات پتروشیمی دارد. این پهنه‌بندی نه‌تنها خطر تخریب زیستگاه‌ها را کاهش می‌دهد بلکه با شناسایی ظرفیت‌های زیست‌محیطی، مسیر توسعه را به‌سمت پایداری هدایت می‌کند.

▫️در کنار آن، تهیه بانک داده‌ای از بیش از ۵۰۰۰ گونه دریایی خلیج فارس و دریای عمان، بستری منطقه‌ای و حتی بین‌المللی برای حفاظت از تنوع زیستی ایجاد کرده است. این اقدام در تکمیل اقداماتی همانند تدوین اطلس زیست‌بوم‌های حساس دریایی و شناسایی زیستگاه‌های ناشناخته آبسنگ‌های مرجانی مانند منطقه شاه‌اعلم در مرز آبی با قطر، بوده است و امکان مداخله مؤثر و هدفمند در سطح کلان را فراهم می‌کند.
▫️شناخت بدون اجرا، حفاظت بدون احیا، و برنامه بدون مشارکت، در عمل ثمربخش نخواهد بود. سازمان این واقعیت را با اجرای پروژه‌هایی در حوزه احیای زیستگاه‌ها و حفاظت از گونه‌ها به اثبات رسانده است. اجرای برنامه‌های اقدام ملی حفاظت از لاک‌پشتان دریایی، پستانداران دریایی و کوسه‌ ماهیان و سفره‌ماهی‌ها، نمونه‌ای از حرکت کشور به‌سوی سیاست‌های گونه‌محور است که با مطالعات جمعیتی و زیستگاهی پشتیبانی می‌شود.

▫️از سوی دیگر، پروژه‌های احیای جنگل‌های مانگرو با مشارکت صنایع نفتی، الگویی از زیست‌سپاری مسئولانه است. در دو سال اخیر، نزدیک به یک میلیون اصله نهال حرا با همراهی وزارت نفت در مناطق ساحلی کاشته شده‌اند. همچنین اقدامات در زمینه پایش و احیای آبسنگ‌های مرجانی در جزایر کیش، خارگ و چابهار، نقش کلیدی در حفاظت از منابع ژنتیکی، تنوع زیستی، و پایداری معیشتی جوامع محلی ایفا کرده‌اند.

▫️تکمیل این زنجیره با تصویب پارک ملی دریایی دارا و پناهگاه حیات وحش ساحلی به وسعت ۱۶۶ هزار هکتار، نمونه‌ای است از گذار از حفاظت موضعی به حفاظت قانونی-ساختاری که در آینده می‌تواند مدل مدیریت مشترک میان دولت، جوامع محلی و بخش خصوصی را نیز فعال کند.

▫️هرگونه اقدام حفاظتی بدون پشتوانه حقوقی و سازوکار کنترلی، در معرض استهلاک سریع خواهد بود. سازمان حفاظت محیط زیست در راستای تقویت بسترهای نظارتی و حقوقی، استاندارد کیفیت آب دریاها، ضوابط تخلیه در دریا، دستورالعمل لایروبی، ضابطه دفع مواد زائد، و دستورالعمل برآورد خسارت آلودگی نفتی را تدوین و ابلاغ کرده است.

▫️در همین راستا، اصلاح آیین‌نامه جلوگیری از تخریب تالاب‌ها نیز با درک پیوستگی عملکردی اکوسیستم‌های تالابی و دریایی انجام شده است. چرا که خورها و مصب‌ها – که در مرز بین خشکی و دریا قرار دارند – به‌مثابه ریه‌های اکوسیستم دریایی، نقش کلیدی در تعادل اکولوژیک ایفا می‌کنند. تعیین حریم اکولوژیک آن‌ها، در فهرست اقدامات آتی سازمان جای دارد.

▫️سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌های دیگری مانند احیای مرجان‌ها، ثبت تالاب‌های ساحلی در کنوانسیون رامسر، تدوین برنامه اقدام ملی حفاظت از مانگروها، پایش محیط زیست دریایی و... را در دست اقدام دارد.

▫️گزارش روز ملی خلیج فارس، صرفاً گزارشی از فعالیت‌های یک نهاد دولتی نیست؛ بلکه سندی است از شکل‌گیری تدریجی یک نظام حکمرانی محیط‌زیستی در قلمرو دریا. پیوند میان داده و تصمیم، قانون و اجرا، مشارکت و احیا، حلقه‌هایی است که به‌درستی در سیاست‌گذاری جدید محیط‌زیست دریایی ایران به هم متصل شده‌اند. آنچه امروز برای حفاظت از آن انجام می‌دهیم، نه فقط میراثی برای آیندگان، بلکه بخشی از هویت امروز ماست.

@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی و چهارم

▫️یوز؛ دویدن در مرز بودن و نبودن!

▫️استان سمنان؛ جایی که هنوز می‌توان صدای یوز را در سکوت دشت شنید. امید و نگرانی به زنده ماندن یوز در طبیعت ایران، و نگرانی از اینکه تا چه حد بر لبه‌ی انقراض آن پیش رفته‌ایم. انقراض نادرترین گربه‌سان وحشی دنیا، که بیش از هر زمان دیگر، به نماد چالش‌ها و مسئولیت‌های ما در برابر طبیعت ایران تبدیل شده است. یوز آسیایی که زمانی در دشت‌های وسیعی از غرب آسیا تا هند می‌دوید، امروز فقط در ایران باقی مانده و جمعیت آن در طبیعت، کمتر از ۳۰ فرد تخمین زده می‌شود. عمده این جمعیت در استان سمنان، منطقه توران، و بخش‌هایی از خراسان شمالی حضور دارند. مناطقی که به واسطه زادآوری‌های اخیر و ثبت نسل جدید از ماده‌هایی چون «تلخاب» و «هرب»، آخرین کورسوی امید برای بقای این گونه ارزشمند را زنده نگه داشته‌اند.

▫️اما از همین جمعیت محدود، ۱۳ یوز در سال‌های اخیر، فقط بر اثر تصادف جاده‌ای از بین رفته‌اند. تهدیدهای یوز اما متاسفانه متنوع و زیادند: کمبود نیروی انسانی و تجهیزات حفاظت، کاهش جمعیت طعمه‌های طبیعی، تصادف در جاده‌ها، حضور دام و شتر و سگ‌های گله، کمبود منابع آبی، و پروژه‌هایی که بدون ارزیابی محیط زیستی اجرا می‌شوند و در نهایت گستره زیستی یوز را چندپاره می‌کنند.

▫️از سال ۱۳۸۰ تاکنون، ۶۸ یوز تلف شده‌اند که ۸۵٪ آن ناشی از عوامل انسانی بوده است؛ یعنی بیشتر از طبیعت، ما عامل خطر شده‌ایم...
در سال‌های اخیر، اقدامات ارزشمندی انجام شده؛ از بازسازی پاسگاه‌های محیط‌بانی و احیای منابع آبی، تا نصب تابلوهای هشداردهنده و محدودیت سرعت تردد در جاده شاهرود به سبزوار.

▫️هنوز امید داریم؛ محیط‌بانان در شرایط سخت، اما با دلِ پر از عشق، شب و روز در تلاشند. مرکز تکثیر در اسارت هم با همه محدودیت‌ها فعال است. پایش زیستگاه، و فنس‌کشی در بخش محدودی از جاده انجام شده، ولی باید با خودمان صادق باشیم: همه این‌ها هنوز کافی نیست. هنوز فاصله داریم. فاصله بین حفاظت نمادین و حفاظت درخور!

▫️آیا می‌توانیم برای مردم و ذینفعانی که سال‌ها در این سرزمین زیسته‌اند، راه‌حل‌هایی مشارکتی و منصفانه بیابیم؟ آیا می‌خواهیم با رفع تعارض دام و شتر در زیستگاه‌ها، گوشه‌ای را برای یوز و همزیستانش ایمن کنیم؟ آیا می‌توانیم از همین حالا، حداقل ۷۵ کیلومتر جاده را با فنس‌کشی، روشنایی و گذرگاه‌ها در جاده شاهرود به سبزوار برایش ایمن کنیم؟ یا اینکه میتوانیم منابع اولیه از آب و طعمه‌های طبیعی را که در طول سالیان از بین برده‌ایم دوباره تامین کنیم؟

▫️عزم جدی در افزایش تعداد، و توسعه توان محیط‌بانان برای حفاظت از زیستگاه‌های یوز را داریم؟ آیا آمادگی داریم بخشی از توسعه‌مان را با قوانین طبیعت تنظیم کنیم؟همه این‌ها اقداماتی فوری‌اند که زمان برای آن‌ها اندک است.

▫️ما در سازمان حفاظت محیط زیست ایستاده‌ایم؛ نه با شعار، که با برنامه و تلاش شبانه‌روزی همکارانی که بعضاً تنها، در دل دشت و کوه، پاسدار این میراث گرانقدرند. اما این مسیر، فقط با مشارکت مردم، رسانه‌ها، نهادهای مسئول، و دلسوزان طبیعت، به سرانجام خواهد رسید.

▫️در معاونت طبیعی سازمان، بعد از وقفه چندساله، حفاظت از یوز را در سطح ملی مطرح، و با مشارکت صاحبان تخصص و تجربه و با تلاش کم‌نظیر، طرح ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست بوم‌های مرتبط را تدوین کرده‌ایم. طرحی جامع که قصد دارد در اقدامات فوری و میان‌مدت، طی پنج سال ضمن مقابله با تهدیدات جدی یوز، ابتدا ریسک اثرگذاری منفی آنها بر جمعیت شکننده یوز را کنترل کرده، و همزمان با بهبود شرایط زیستگاهی و اقدامات درون‌زیستگاهی (In-situ) و حفاظت برون‌زیستگاهی (Ex-situ) مانند تکثیر در اسارت یوز و طعمه‌های آن، به افزایش جمعیت و احیای گستره زیستی آن بپردازد.

▫️حفاظت از یوز، صرفاً دغدغه محیط زیستی نیست؛ بلکه بیانگر نوع نگاه ما به توسعه، آینده‌نگری و مسئولیت‌پذیری ملی است. نماد سلامت زیست‌بوم‌های ما، حافظ توازن حیات، و در نهایت آیینه‌ای است از شیوه توسعه ما. حفظ یوز، یعنی تامین حق حیات برای مردم و طبیعت.

▫️امروز، یوز آسیایی در مرز میان بودن و نبودن می‌دود. این‌که به کدام‌سو برود، شاید آزمونی است برای ما…

@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی‌و‌پنجم

▫️حفظ تنوع‌زیستی؛ رمز توسعهٔ پایدار

▫️ سی‌ونهمین جلسهٔ شورای عالی محیط زیست هفته گذشته تشکیل شد. این جلسه، نخستین جلسهٔ شورای عالی در دولت چهاردهم بود که با حضور فعال ریاست محترم جمهوری همراه بود. آقای دکتر پزشکیان در این جلسه رهنمودهایی درباره برنامه‌ریزی برای حفاظت از گونه‌های وحشی و زیستگاه‌ها ارائه کرد. ایشان همچنین به سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد، برنامه‌ای جامع برای حفاظت تنوع‌زیستی کشور تهیه کند.

▫️رئیس جمهوری در این جلسه تاکید کرد که هر زمان نیاز به تشکیل جلسه در مورد برنامه حفاظت از تنوع‌زیستی بود، بدون درنگ حضور می‌یابد و حتی اگر لازم باشد، یک روز کامل برای این‌کار نیز وقت می‌گذارد.

▫️با توجه به مشکلات کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی و مسایل دیگر، اینکه رئیس‌جمهوری از اهمیت حفظ تنوع‌زیستی آگاهی کاملی دارد و حاضر است برای این‌کار وقت زیادی بگذارد برای ما بسیار ارزشمند است. این فرصتی بسیار مغتنم و تاریخی است که بتوانیم با کمک تمامی متخصصان کشور و حتی استفاده از فرصت‌های دیپلماتیک، اقدامات ماندگاری برای تنوع‌زیستی کشور انجام دهیم.

▫️ در همین جلسه آقای دکتر دانه‌کار، استاد دانشگاه و عضو حقیقی شورای عالی محیط زیست، موضوع انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع‌زیستی از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان حفاظت محیط زیست را مطرح کرد. این موضوع در آغاز به‌کار دولت و در نامه‌ای به امضای ۱۶۰ نفر از استادان دانشگاه‌ها و متخصصان خطاب به رئیس جمهوری مطرح شده بود و در چند ماه اخیر با پیگیری‌های همکارانم در معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، در کمیسیون‌های تخصصی و فرعی دولت دربارهٔ آن گفت‌وگو شده بود. اخیرا نیز موضوع در کمیسیون زیربنایی دولت بررسی شده بود و رویکرد کلی، انتقال مرجعیت ملی این کنوانسیون به سازمان حفاظت محیط زیست بود و در جلسه روز چهارشنبه هیئت دولت، با رأی اعضای دولت مرجعیت ملی کنوانسیون به سازمان حفاظت محیط زیست منتقل شد.

▫️ کنوانسیون تنوع زیستی، ماهیتی حفاظتی-حمایتی دارد که ۲۳ هدف مهم را برای کشورهای عضو مشخص کرده است. اهدافی که به‌طور کلی، منطبق بر ماموریت‌های ذاتی سازمان حفاظت محیط زیست هست و از سال ۱۳۷۵ که دولت جمهوری اسلامی ایران به‌طور رسمی عضو کنوانسیون شده است، سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌ها و بخش‌های خود را طی حدود سی سال بر اهداف این کنوانسیون منطبق کرده است تا جایی که یکی از معاونت‌ها «محیط زیست طبیعی و تنوع‌زیستی» نام‌گذاری شده است.

▫️سازمان همواره اصل مشارکت در حفاظت را دنبال کرده و در این دوره نیز تأکید بیشتری برای جلب مشارکت و همکاری تمامی ذی‌نفعان دارد. فعالیت در زمینه امور مربوط به تنوع زیستی نیز به‌دور از این اصل اساسی نیست.

▫️سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان مرجع ملی کنوانسیون تنوع‌زیستی، به مشارکت طلبیدن مراجع علمی، دستگاه‌های دولتی، متخصصان، سازمان‌های مردم‌نهاد و تمامی ذینفعان در پیشبرد اهداف والای این کنوانسیون را وظیفهٔ خود می‌داند چرا که مشارکت جزء جدایی‌ناپذیر حفاظت از تنوع‌زیستی است.

▫️هفت ‌دهه تجربهٔ حفاظت از طبیعت در سازمان حفاظت محیط زیست، در کنار دانش مراکز علمی و تحقیقاتی کشور و دانش بومی و تجربیات سازمان‌های مردم‌نهاد، مسیر نیل به اهداف کنوانسیون را هموار می‌سازد.

▫️حفظ تنوع‌زیستی، رمز پایداری توسعه و حیات جامعه انسانی است؛ یعنی همان چیزی که اصل پنجاهم قانون اساسی بر آن تأکید دارد و سازمان حفاظت محیط زیست تلاش دارد تا با مشارکت تمامی ذینفعان آن را محقق کند.


@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی و ششم

▫️دشواری حفاظت تنوع‌زیستی

▫️این هفته پایان خوشایندی داشت. سه جوجه میش‌مرغ در مرکز تحقیقات میش‌مرغ شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی در شرایط اسارات و خارج از زیستگاه متولد شدند. عکس‌ها و ویدئوهای بامزه‌شان بسیار منتشر شد و بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هم مانند همکاران سازمان، بسیار از دیدن این جوجه‌ها خوشحال شدند.

▫️میش‌مرغ یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض در کشور است که تنها کمتر از ۲۰ فرد از آن در محدوده‌ای کوچک در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان باقی مانده است. همکاران معاونت محیط طبیعی، با مشارکت دانشگاه شهید بهشتی برنامه بومی‌سازی تکثیر میش‌مرغ خارج از زیستگاه را با موفقیت انجام دادند و تا اینجا سه جوجه میش‌مرغ، حاصل این برنامه علمی-اجرایی بوده است.

▫️اما موضوع احیای میش‌مرغ قطعا در این نقطه به پایان نمی‌رسد. باید همزمان دو کار جدی به انجام برسد. نخست زیستگاه‌ها از حیث تعارض‌هایی که برای این گونه وجود دارد، ایمن‌تر شود و همزمان، جمعیتی پایدار از میش‌مرغ در شرایط اسارت ایجاد شود که در وقت مقتضی، به جمعیت وحشی این گونه در زیستگاه‌های اصلی معرفی شود. دو کار زمان‌بر، دشوار و پیچیده که اجرای آنها برای حفظ نسل میش‌مرغ در طبیعت ایران ضروری و حیاتی است.

▫️در واقع تمام بخش‌های حفاظت از تنوع‌زیستی پیچیدگی‌های خود را دارد. موضوع حفاظت از تنوع‌زیستی، تنها یک موضوع زیست‌شناختی نیست، بلکه موضوعی چند وجهی است که علاوه بر زیست‌شناسی و بوم‌شناسی، موضوعات گسترده‌ای همچون اقتصاد، جامعه‌شناسی، امور فرهنگی و مسایل دیگر را در خود دارد.

▫️نیاز به تکرار نیست که تنوع‌زیستی، شبکه‌ای پیچیده است که بقا و رفاه انسان با آن گره خورده است. این شبکهٔ عظیم، طی میلیون‌ها سال دائما در حال تغییر و ایجاد تعادل است و هرگاه آسیبی به آن وارد شده (مانند عصر یخبندان) بار دیگر خود را بازسازی کرده است. متأسفانه در عصر حاضر، عامل تهدید ما انسان‌ها هستیم چرا که گستره و تأثیرات فعالیت‌هایمان روی کره زمین به گونه‌ای بوده که تنوع‌زیستی در سراسر کره زمین را تحت تأثیر قرار داده است. بدتر آنکه سرعت تخریب و تغییر توسط ما آنقدر زیاد بوده که طبیعت مانند گذشته، فرصت بازسازی را نمی‌یابد. آسیب، نه فقط برای زیستگاه‌ها و گونه‌های زنده، بلکه برای خود ما نیز وجود دارد. شیوع بیماری‌های جدید، گرم‌شدن زمین، از دست رفتن زیستگاه‌های دارای تولید بالا مانند جنگل‌های بارانی و تالاب‌ها و تأثیرات آن بر سلامتی و معیشت انسان‌ها، نمونهٔ همین آسیب‌هایی هستند که امروزه با آنها روبه‌روییم.

▫️امروزه کمتر کسی را می‌توان یافت که از ارزش تنوع‌زیستی آگاه نباشد. اما آنچه به‌نظر می‌رسد چه در جامعهٔ ما و چه در بسیاری از جوامع مغفول مانده، درک این موضوع است که طبیعت تا چه میزان قادر به تحمل تغییرات انسان‌ساخت و بازسازی خود است. کم نیستند طرح‌ها و پروژه‌هایی که آثار تخریبی خود را «کوچک» و «ناچیز» می‌دانند در حالی که به بخش‌هایی از شبکهٔ تنوع‌زیستی آسیبی جبران‌ناپذیر وارد می‌کنند؛ و می‌دانیم که هر آسیبی به شبکهٔ تنوع‌زیستی، به‌معنای تضعیف کل شبکه است.

▫️گاهی اوقات چانه‌زنی برای حفظ تنوع‌زیستی دشوار است. به نظر می‌رسد انسان مدرن گاهی فراموش می‌کند که بستری که در آن توسعه یافته و رشد کرده، بستر طبیعت است که خدمات آن هیچ‌گاه قابل جایگزینی نبوده است. هنوز هیچ بدیلی برای آب، اکسیژن، هوای پاک و... وجود ندارد و با وجود فناوری‌های نوین و دانش وسیعی که به‌دست آورده‌ایم، هنوز هیچ جایگزینی برای آنها نیافته‌ایم و نمی‌توانیم همین خدمات را برای میلیاردها انسان به‌صورت مصنوعی ارائه دهیم!

▫️شاید زیباترین، ساده‌ترین و عمیق‌‌ترین جمله در این باره، همان جملهٔ منسوب به رئیس یکی از قبایل سرخپوست قاره امریکا در قرن نوزدهم میلادی خطاب به رئیس جمهوری ایالات متحده باشد: «وقتی‌که آخرین رودخانه مسموم شد و آخرین ماهی به دام افتاد، و زمانی که آخرین درخت قطع شد، آن‌گاه خواهیم دانست که پول را نمی‌توان خورد.»

▫️بار دیگر به عکس جوجه میش‌مرغ‌ها نگاه می‌کنم. جوجه‌هایی که هزاران سال، بدون هزینه و دخالت انسان در پناه طبیعت پا به جهان می‌گذاشته‌اند و حالا مجبوریم برای حفظ خودمان، دست به‌کار انجام اقداماتی برای این گونه و صدها گونهٔ دیگر و زیستگاهشان شویم. راه دشواری در پیش داریم، اما خوشحالم که تلاشگران حفاظت تنوع‌زیستی از پا ننشسته‌اند و تلاش می‌کنند.

@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی و هفتم

▫️آموزش؛ کلید تغییر
 
▫️«طرح محیطیار» که در اسفند ماه سال گذشته با حضور وزیر آموزش و پرورش در سطح ملی رونمایی شد، هفته گذشته با حمایت دفتر یونسکو در شهر تهران وارد فاز اجرایی شد. همزمان آموزش طرح برای حدود ۶۰۰۰ نفر مراقبین سلامت و نیز مدیران مدارس ابتدایی در سطح کشور آغاز شد تا با شروع سال تحصیلی در مهرماه این طرح به طور جدی دنبال شود.

▫️معاونت آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان، برنامه های خود را در این دوره با شعار محوری «آموزش کلید تغییر» بنا نهاده است. شعاری که ریشه در مفاهیم اصلی آموزش دارد و تغییر یا نهادینه کردن رفتار محیط زیستی در جامعه را به عنوان هدف غایی تبیین می کند.

▫️در این راستا برنامه ریزی و اجرای آموزش در سطوح پایین تحصیلی برای کودکان و نوجوانان بسیار ضروری است که هم شامل آموزشهای رسمی و هم غیر رسمی است. برای آموزش های رسمی تدوین یک برنامه جامع درسی محیط زیست برای کلیه مقاطع و پایه های تحصیلی ضروری است که در دستورکار سازمان قرار دارد. اما اهمیت آموزشهای غیررسمی اگر بیشتر از آموزش های رسمی نباشد کمتر نیست. در این دسته از آموزش هاست که در کنار افزایش آگاهی و دانش مخاطبان، تبدیل آن به رفتارهای همسو با هنجارهای مورد نظر اتفاق می افتد.

▫️«طرح محیطیار» با هدف احیا و با هماهنگی کلان ستادی با وزارت آموزش و پرورش ذیل طرح سفیران سلامت در دستورکار جدی هر دو دستگاه قرار گرفته است و این امیدواری را ایجاد کرده تا به صورت منسجم و نظام مند اجرا و پیگیری شود.
 
▫️هدف کلان این طرح ارتقای سواد محیط زیستی و نهادینه سازی فرهنگ محیط زیست در بین دانش آموزان است. در کنار آن مواردی از قبیل: افزایش سطح سواد و انتقال دانش محیط زیستی دانش آموزان با استفاده از ظرفیت آموزش گروه سنی هم‌سال و سفیران سلامت دانش‌آموزی، تغییر نگرش و ایجاد حس مسئولیت پذیری اجتماعی نسبت به اصول محیطزیستی در دانش آموزان، آشنایی دانش آموزان با ویژگیهای بومی، اقلیمی و محلی، همکاری و مشارکت دانش آموزان سفیر محیط زیست (محیطیار) در نشر آگاهیهای محیطزیستی در مدرسه، خانه و محیط پیرامون از اهداف دیگر طرح است که امیدواریم با رویکرد جدید معاونت آموزش سازمان و همکاری جدی وزارت آموزش و پرورش نتایج خوب و ملموسی را در تربیت نسلِ با دانش و اخلاق محیط زیستی بالا در پی داشته باشد.

▫️علاوه بر طرح محیطیار، راهبری رشته محیطبانی در مقطع دیپلم در هنرستانهای کاردانش از برنامه های دیگر مشترک در حوزه آموزش و پرورش است.

▫️در سفر اخیرم‌ به استان فارس با تعدادی از هنرجویان این رشته ملاقات کردم. مهارتهای علمی، اجرایی و حتی جسمی این عزیزان که سه سال آموزشهای عمومی و تخصصی را در حوزه محیطبانی گذرانده اند بالا است. انگیزه و علاقه آنان برای ورود هرچه زودتر به عرصه شغلی حفاظت از تنوع زیستی و مناطق تحت مدیریت سازمان، قابل توجه است. بی شک فارغ التحصیلان این رشته ظرفیت بالایی برای ارتقای سطح نیروهای اجرایی سازمان در آینده دارند و پس از رفع مشکلات پیش رو در خصوص خدمت نظام وظیفه و سپس جذب و اشتغال آنان، ادامه طرح در دستورکار سازمان قرار خواهد داشت.
 
@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی و هشتم

▫️دیده‌بانی که جایگزین نداشت

▫️هفته محیط زیست امسال با شهادت یکی از محیط‌بانان پرتلاش، شایسته و دلسوز محیط زیست شهید «هدایت‌الله دیده‌بان» همراه شد. شهید دیده‌بان یکی از بهترین نیروهای اجرایی سازمان حفاظت محیط زیست بود که برای سال‌ها چشمان بیدار منطقه حفاظت شده «خاییز» بود. شهادت او ضایعه‌ای بزرگ و غیرقابل جبران برای جامعه محیط زیست کشور است.

▫️ویديوهایی که استاد «هوشنگ ضیایی» از شهید دیده‌بان برای من ارسال کردند و صحبت‌های شهید در این ویدئوها، گواهی است بر عشق بی‌انتهای این محیط‌بان شریف به حیات‌وحش و تنوع زیستی منطقه که چون جان عزیزشان می‌داشت و از آنها حفاظت می‌کرد.

▫️امروز در مراسم تشییع پیکر پاکش در جمع کثیری از دوستداران او در بهبهان حضور یافتم. به منزلش رفتم و با همسر گرانقدر و خانواده محترمش دیدار کردم. برای این مصیبت عمیق واژگانی پیدا نمی‌کردم تا تقدیم همسر داغدارش کنم. همسر بردبارش از احساس مسئولیت و تعهدش گفت، از زحمات بی‌شمارش برای حیات‌وحش و تیمار حیوانات آسیب‌دیده، از دلبستگی‌اش به شغل محیط‌بانی گفت. از این حسرت گفت که سیزدهم خرداد وقتی افراد مطلع او را از حضور متخلفان شکار و صید مطلع کرده بودند؛ کاش هرگز نمی‌رفت. همسر شهید دیده‌بان یادآوری کرد همسرش همیشه به عشق محیط زیست و کوتاه کردن دست متخلفان به منطقه می‌رفت!

▫️آنچه داغ شهادت «دیده‌بان» را بر شانه‌هایمان سنگین‌تر می‌کند، این است که دیده‌بان کمتر از چهل روز پس از شهادت محیط‌بان «یاسر مصدق»، به شهادت رسید و این مصیبت تلخ بر سرمان آوار شد.

▫️بی‌شک حفاظت از محیط زیست نباید این‌گونه موجب شهادت محیطبانان شود. ما به‌زودی با کمک کارشناسان و پیشکسوتان محیط زیست اقدامات عملیاتی اولویت‌دار برای حمایت از وضعیت محیط‌بانان عزیزمان را در دستور کار قرار خواهیم داد.

▫️با وجود مشکلات و عقب‌ماندگی‌های انباشت‌شده طی سال‌ها، نباید بگذاریم جان همکاران عزیزمان بیش از این در معرض خطر قرار بگیرد. باید با نگاه جامع ساختاری و بین‌رشته‌ای موضوع از ابعاد مختلف حقوقی، فنی و زیرساختی آسیب‌شناسی شود. بر این باورم که راهکارهای علمی مؤثر و پایدار برای کاهش تعارض میان محیط‌بانان و متخلفان وجود دارد.

▫️ناگفته پیداست که باید تعداد محیط‌بانانمان افزایش یابد و از فناوری‌های جدید نیز استفاده کنیم. افزایش حمایت‌های قضایی از محیط‌بانان یک ضرورت است. شاه‌کلید تمام این اقدامات نیز آگاهی‌رسانی و آموزش عمومی است که باید آن را جدی‌تر دنبال کنیم.

▫️هر چند راهکارها مشخص هستند ولی اجرا و به‌ نتیجه رساندن بیشتر آنها نیازمند مشارکت تمامی بخش‌های حاکمیت و جامعه است.

▫️معمولا در کتاب‌ها می‌نویسند که هدف علم حفاظت از طبیعت، رفاه و زندگی بهتر انسان همزمان با پایداری و حفظ طبیعت است. آنچه ما به‌دنبال آن هستیم، پایداری و حفظ طبیعت بدون آسیب به رفاه انسان‌هاست و قطعا در این دیدگاه، آسیب و جان‌باختن هیچ انسانی قابل قبول نیست. خون شهیدان دیده‌بان و مصدق و تمامی محیط‌بانان شهید، رسالت سنگین ما برای حفاظت پایدار و موثر از مواهب طبیعی را یادآوری می‌کند. باشد که از پس این رسالت به‌خوبی برآییم.

@payeshemohitzist

🔻یادداشت سی‌و‌نهم

▫️از خسارات محیط زیستی جنگ غافل نشویم

▫️پس از توقف جنگ ۱۲روزه تحمیلی رژیم صهیونسیتی علیه کشورمان، اندوه ازدست‌دادن فرماندهان غیور، نیروهای دفاعی جان‌برکف و هموطنان شریف سرزمین بر دل‌های‌مان سنگینی می‌کند. با این‌حال تجربه مقاومت ملی علیه متجاوز، نشان داد که گذر از بحران‌ها جز با تداوم همبستگی اجتماعی و تثبیت همدلی ملی و با استمرارِ کنار هم ایستادن‌ها، قابل‌ تحقق نیست.

▫️معمولاً در جنگ‌ها پس از خسارات انسانی، آسیب‌های اقتصادی و نابودی زیرساخت‌ها و تأسیسات و ساختمان‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد و آثار و پیامدهای مخرب جنگ بر محیط‌زیست و منابع‌ طبیعی فراموش می‌شود. با وجود آنکه از سال ۲۰۰۱ میلادی، سازمان ملل متحد یک روز (ششم نوامبر) را با هدف جلب توجه بیشتر به مخاطرات آشکار و پنهان جنگ‌ها بر تخریب طولانی‌مدت اکوسیستم‌ها و منابع محیط‌زیست با عنوان «روز جهانی پیشگیری از تخریب محیط‌زیست به هنگام جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه» نام‌گذاری
کرده است، ولی در همین دو دهه، منازعات و جنگ‌های بسیاری در جهان و در منطقه خاورمیانه با آسیب‌های جدی بر محیط‌زیست رخ داده است و به‌نظر می‌رسد نهادهای بین‌المللی محیط‌زیستی عمدتاً نظاره‌گر تخریب‌های محیط‌زیستی در هنگام جنگ‌ها بوده‌اند و اقدامات قاطع و بازدارنده‌ای را در راستای اجرای مقررات ناظر بر حفظ محیط‌زیست به‌ویژه در حین جنگ‌ها انجام نداده‌اند.

▫️سازمان حفاظت محیط‌زیست با درک این واقعیت و تجربیات حاصل از جنگ تحمیلی هشت‌ساله با عراق و نیز جنگ خلیج‌فارس در منطقه، از همان روز نخست جنگ با تشدید اقدامات نظارتی در مناطق تحت حفاظت و همکاری با نهادهای نظامی‌ و ستادهای مدیریت بحران استان‌ها تلاش کرد در اطفای حریق و پایش مناطق زیستگاهی و حساس اکوسیستمی ‌نقش مؤثر و فعالی داشته باشد. تشکیل کارگروه اضطراری برای مقابله فوری با آثار محیط‌زیستی حملات اخیر و تشکیل کمیته‌های تخصصی محیط‌زیستی شرایط جنگ و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط به استان‌ها از جمله تمهیدات پیش‌بینی شده بود.

▫️با‌این‌حال، باید اذعان کرد با توجه به عوارض میان‌مدت و بلندمدت جنگ‌ها، موضوع مدیریت خسارات محیط‌زیستی «جنگ ۱۲روزه» ضرورتی انکارناپذیر است و براین‌اساس، ارزیابی اثرات جنگ، شناسایی دقیق مناطق آسیب‌دیده محیط‌زیستی، برآورد خسارات واردشده به محیط‌زیست با اندازه‌گیری‌ها و پایش‌های میدانی و اجرای راهکارهای عملیاتی برای کاهش مخاطرات از جمله اقداماتی است که در دستورکار قرار گرفته است.

▫️جنگ‌ها فقط تراژدی انسانی نیستند، آنها ذاتاً نابودکننده محیط‌زیست نیز هستند و به‌واسطه این ماهیت خاموش و ویرانگر، علاوه‌بر تهدید تنوع‌زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی، می‌توانند سلامت جوامع انسانی و پایداری اقتصاد و امنیت را در طول زمان تحت‌تأثیر قرار دهند. ازاین‌رو، باید در برنامه‌های بازسازی پساجنگ، برنامه‌های «احیا و بازسازی محیط‌زیست» نیز نقش پررنگی داشته باشد.

▫️سازمان حفاظت محیط‌زیست در این مقطع زمانی مهم، بررسی و مستندسازی خسارات محیط‌زیستی و اقدامات برای جبران و کاهش خسارات وارده و همچنین آسیب‌شناسی اقدامات انجام‌شده را با نگاه به مخاطرات احتمالی آتی با اولویت دنبال می‌کند و برای طی این مسیر حتماً به نظرات و همکاری‌های دانشگاهیان، متخصصان، تشکل‌های مردم‌نهاد و فعالان مستقل نیازمند است.

https://payamema.ir/payam/134598


@payeshemohitzist

🔻یادداشت چهلم

▫️ آتش تجاوز رژیم صهیونسیتی بر جان محیط‌زیست ایران

▫️ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان و آزادگان جهان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش را تسلیت عرض می‌کنم. مقاومت و دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردم در طول ۱۲ روز تجاوز آشکار رژیم صهیونیستی و شهادت فرماندهان غیور، دانشمندان عزیز و هموطنان شریف سرزمین‌مان نمونه بارزی از تبلور آموزه‌های فرهنگ عاشورایی است که همواره ظلم‌ستیزی و آزادی‌خواهی آن حضرت در مقابل ظالمان و متجاوزان را به عنوان الگویی بی‌بدیل برای همه آزادگان جهان می‌داند.

▫️«جنگ فقط جان انسان‌ها را نمی‌گیرد!» این جمله‌ایست که بارها در طول تاریخ توسط افراد مختلف و با شکل‌های مختلف گفته شده است. آثار جنگ، گاه تا سال‌ها بر یک سرزمین و مردمانش باقی می‌ماند، جان می‌گیرد و زندگی را برای انسان‌ها دشوار می‌کند. نمونه‌هایش را می‌توان در ناکازاکی و هیروشیما (شهرهایی که قربانی حملهٔ اتمی آمریکا شدند) و شهرهای غربی ایران همچون سردشت و خرمشهر و آبادان و… حتی بعد از گذشت چند دهه از پایان جنگ دید.

▫️جنگ‌ها زیرساخت‌های مهمی همچون منابع آب، خاک، جنگل‌ها و مراتع و هوای مناطق را به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. انتشار آلاینده‌های هوا ناشی از انفجار در ساعات اولیهٔ حملات، ورود آلاینده‌ها به منابع آب و خاک، آتش‌سوزی‌های گسترده در عرصه‌های طبیعی از جملهٔ همین تأثیرات مختلف هستند.

▫️در جریان جنگ ۱۲ روزه که رژیم متجاوز صهیونیستی بر کشورمان تحمیل کرد، علاوه‌بر شهادت مردم غیرنظامی، بخش‌هایی از زیرساخت‌های طبیعی کشور آسیب دید. در همان نخستین روز‌های تجاوز دشمن به کشور، در سازمان حفاظت محیط زیست «کمیته اضطراری مواجهه با شرایط جنگ» تشکیل شد و همکاران پرتلاشم در تهران و استان‌ها، به بررسی و برآورد آسیب‌ها و آلودگی‌های ناشی از این تجاوز آشکار رژیم صهیونیستی پرداختند. هوای تهران در طول این ۱۲ روز، شرایط پاک نداشت و در بیشتر ساعات، خصوصا ساعات حملات شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس و ناسالم را تجربه کرد. متاسفانه همزمان با این حملات، پدیدهٔ طوفان گردوغبار نیز از غرب وارد کشور شد و به این شرایط دامن زد.

▫️اگرچه بر خلاف تمامی قوانین بین‌المللی و البته زیر سکوت سنگین سازمان‌های جهانی، تأسیسات هسته‌ای کشور هدف حمله قرار گرفت، اما بر اساس گزارش رسمی سازمان انرژی اتمی، آلودگی به بیرون و مناطق اطراف نفوذ نکرد.

▫️ برابر گزارش همکاران سختکوش معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی، در این ۱۲ روز، ۹ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتعی که در محدودهٔ مناطق چهارگانهٔ تحت مدیریت سازمان قرار دارند طعمهٔ حریق شدند. این حریق ناشی از باقیماندهٔ پرتابه‌هایی بود که توسط دشمن صهیونیستی به قصد هدف قرار دادن مراکز نظامی، علمی و مسکونی شلیک کرده بود. به‌طور کلی، دستکم ۱۳ منطقهٔ تحت حفاظت در استان‌های فارس، ایلام، کرمانشاه، اصفهان، خوزستان، همدان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان دچار خسارات شدید شدند. این خسارت علاوه‌بر آتش‌سوزی‌های نسبتاً وسیع، باعث تخریب کامل یک پاسگاه محیطبانی و آسیب به چند ساختمان دیگر شامل پاسگاه‌های محیطبانی، مراکز اداری و تحقیقاتی مربوط به حفاظت محیط زیست شده است.

▫️با این‌حال، محیطبانان غیور کشور با همراهی فعالان و دوستداران محیط‌زیست با تلاش شبانه‌روزی و زیر آتش بی‌رحمانهٔ دشمن به مهار آتش‌سوزی مناطق پرداختند و جلوی آسیب بیشتر را گرفتند. اما تأثیرات این آتش‌سوزی‌ها تنها به از دست رفتن پوشش گیاهی منجر نمی‌شود. برهم خوردن آرامش زیستگاه، مرگ گونه‌های وحشی (خصوصا گونه‌های گیاهی و گونه‌های جانوری کوچک جثه) و مهاجرت‌های گستردهٔ حیات‌وحش به مناطق اطراف زیستگاه‌ها تأثیرات بلند مدتی بر جمعیت‌های مختلف حیات‌وحش در مناطق تحت تأثیر خواهد داشت.

▫️ اگرچه ایران عزیز ما امروز زخم‌خوردهٔ حملهٔ رژیمی است که نامش با کودک‌کشی و تجاوز گره خورده، اما آن‌چه کشور ما را همیشه سرپا نگاه داشته، چیزی نیست جز همدلی، اتحاد و همبستگی ملی ایرانیان.

▫️اطمینان دارم که تلاش شبانه‌روزی محیطبانان و جنگلبانان کشور، که چه در دوران جنگ و چه در دوران صلح، سربازان راستین حفاظت آب و خاک و طبیعت کشورند، با همیاری و همدلی تمامی آحاد جامعه، از مسئولان و‌ مدیران و کارشناسان گرفته تا فعالان و علاقه‌مندان، بار دیگر زندگی و پویایی را به طبیعت آسیب‌دیدهٔ کشور باز می‌گرداند.



@payeshemohitzist

‍ 🔻یادداشت چهل و یکم

▫️کانون‌های داخلی گردوغبار حاصل توسعهٔ ناپایدار

▫️پدیدهٔ گردوغبار از اواسط دههٔ ۱۳۸۰ شمسی در کشور شدت گرفت. هرچند به‌دلیل قرارگیری ایران در کمربند خشک کرهٔ زمین، بخش‌هایی از کشور ما به‌طور پیوسته با آثار فرسایش بادی و گردوغبار با منشأ داخلی یا خارجی مواجه بود، ولی وقوع خشکسالی‌ها و تغییر شرایط اقلیمی و مهمتر از آن عوامل انسان‌ساخت مانند تغییر در رژیم هیدرولوژیکی و مدیریت ناصحیح منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و بهره‌برداری ناپایدار، موجب تشدید پدیدهٔ گردوغبار در کشور در دو دههٔ گذشته شده است.

▫️طی چند هفتهٔ اخیر، تهران و تعدادی از شهرهای بزرگ کشور با پدیدهٔ گردوغبار مواجه بوده‌اند که «کانون‌های داخلی» منشأ این رخداد شناسایی شده‌اند. خوب است دربارهٔ چگونگی تشکیل و گسترش کانون اصلی گردوغبار این روزهای تهران یعنی «تالاب صالحیه» که در حدفاصل استان‌های البرز و قزوین واقع است صحبت کنیم:

▫️تالاب صالحیه در اوایل دههٔ ۱۳۸۰، یک ناحیهٔ مرطوب محسوب می‌شد. سطح آب زیرزمینی در این منطقه بالا بود و پوشش گیاهی نسبتاً مناسب، به‌ویژه گونه‌های مقاوم به شوری در آنجا وجود داشت. به‌دلیل وجود زمین‌های کشاورزی در اطراف این منطقه از جمله نظرآباد، بوئین‌زهرا، آبیک و اشتهارد و نگرانی از شور شدن خاک‌های زراعی به‌واسطهٔ بالا بودن تراز آب‌های زیرزمینی، جهاد کشاورزی در آن زمان، اقدام به اجرای یک سیستم زهکشی وسیع کرد.

▫️این زهکش در سال‌های ۸۴ و ۸۵ گسترده‌تر شد و برای جلوگیری از تخریب زمین‌های کشاورزی در نهایت، زهکش به رودخانهٔ شور در محدودهٔ اشتهارد رسید.

▫️اجرای این زهکش، به‌رغم اهداف توسعهٔ کشاورزی پیامدهای اکولوژیکی نامطلوبی به‌دنبال داشت. این زهکش در مسیر پخش طبیعی سیلاب‌ها ایجاد شد و همین مسأله باعث قطع جریان‌های هیدرولوژیکی فصلی شد؛ جریان‌هایی که تا پیش از آن باعث تغذیهٔ آبخوان‌ها و آبیاری طبیعی منطقه و دشت می‌شدند. همچنین زهکش باعث تخلیهٔ آب زیرزمینی و افت شدید سطح آن شد. از سوی دیگر در همان بازهٔ زمانی، چرای شتر به‌طور بی‌رویه در منطقه شدت گرفت و گونه‌های گیاهی باقی‌مانده، که عمدتاً بوته‌ای بودند، به‌دلیل این چرای مفرط حذف شدند و در نتیجه منطقه‌ای بیابانی، وسیع، خشک و بدون پوشش گیاهی شکل گرفت. اکنون این بیابان به‌وضوح از جادهٔ قزوین به‌سمت کرج و تهران قابل رؤیت است.

▫️درحقیقت غلبهٔ سیاستگذاری‌های توسعه‌ای ناپایدار در طول دو دهه موجب شد که این تالاب به یکی از کانون‌های مهم گردوغبار تبدیل شود و در شرایط کم‌بارشی و تشدید خشکسالی علاوه‌بر مناطق پیرامونی، کیفیت هوای کلانشهرهای تهران و کرج را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد.

▫️لازم به توضیح است که دبیرخانهٔ ستاد ملی مقابله با گردوغبار در این‌باره مطالعات جامعی انجام داده است. منشأ دقیق گردوغبار، سازوکارهای تأثیرگذار از جمله نقش زهکش‌ها، چرای بی‌رویه و حتی ساختار جریان باد بررسی و تحلیل شده‌اند. همچنین وظایف دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و سایر دستگاه‌ها مشخص و به آنها ابلاغ شده است. برای مثال، وزارت نیرو باید حقابهٔ تالاب‌ را تأمین کند و جهاد کشاورزی اقدام به اصلاح یا حذف زهکش‌ها کند و چرای دام را نیز در منطقه مدیریت کند.

▫️هرچند در مواجهه با شرایط بحرانی نیازمند اقداماتی عاجل هستیم ولی برنامه‌ها برای مهار کانون‌های گردوغبار باید در طول زمان و با همکاری بین‌بخشی میان دستگاه‌های متولی صورت پذیرد. همسویی سیاستگذاران، آگاه‌سازی عمومی و همکاری جوامع محلی، سمن‌ها و رسانه‌ها می‌تواند در هر سه لایه اقدامات فوری، میان‌مدت و بلندمدت مدیریت پدیدهٔ گردوغبار بسیار اثرگذار باشد.

▫️برای اطلاعات بیشتر گزارش تحلیلی پدیدهٔ گردوغبار اخیر که توسط ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیدهٔ گردوغبار معاونت انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شده، در پیوست این نوشتار قابل دسترس است.

منبع: روزنامه اعتماد

@payeshemohitzist