مرکز مطالعات خلیج فارس

🔴جشن یلدا و فلسفه ی آن

یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های دینی است.در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن روزها و آغاز زمستان ، گرامی داشته می‌شود. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا برامدن آفتاب در اول ماه دی گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، کوشش داشتندشامی برتر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را فراهم نموده و دور هم صرف کنند. قصه‌گویی پیرترها برای دیگر اعضای فامیل جزو برنامه های شب چله بوده است.

«یلدا» از واژهٔ سریانی به معنای زایش است. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است. خورشید پرستی جزو کهن ترین دین های نخستین است . در آثارالباقیه بیرونی، ص ۲۵۵، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» و هور نیز یاد شده‌است و در قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، در برخی منابع «خرم روز» نامیده شده است.
چلّه، دو گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژه چلّه برگرفته از چهل نشان‌دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاماً چهل روز) است. بنا بر این چهله یعنی مجموعه, تعداد , دسته ,گروه و دسته چهل تایی

مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.

آنان می دیدند که در پاره ای از روزها و بخش هایی از سال ،روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد است .مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که در سال کوتاه‌ترین روز، بلند ترین روز و روز و شب یکسان وجود دارد کوتاه ترین روز را مبنای آغاز چله سرما قرار دادند امروزه اول زمستان می گوییم و پس از آن روزها به کم کم بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را احتمالا شب زایش یا ظهور دوباره خورشید (مهر) نامیده و آغاز سال قرار دادند.کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد. در دوران کهن شاید قبل از دوره اوستایی، سال با یلدا شروع می‌شد در اوستا، واژه «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را تداعی می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.
هنوز هم قوم کلاش شب یلدا را نوروز سال می دانند
در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده است؛
یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند شب به‌غایت شوم و نامبارک می‌باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.

این طول شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گسترانیدند و میوه‌های تر و خشک در سفره می‌نهادند. سفره شب یلدا، «میَزد» نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. در آیین‌های ایران کهن برای هر مراسم جشن و سرور دینی ،سفره ای می‌گسترانیدند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآورده‌ها و فراورده‌های خوردنی فصل و خوراک‌های گوناگون، خوراک مقدس مانند «میَزد»نیز نهاده می‌شد.
خوراکی‌ها:
انار و هندوانه جزو مهم‌ترین همچنین آجیل (برگه زردآلو خرما پسته بادام) شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری دارد شیرینی و شربتی بنام کفبیخ و همچنین چغندر و شلغم پخته در خراسان مرسوم است.

گستره ی برگزاری جشن یلدا:
علاوه بر آن که در زمان باستان،جشن یلدا در امپراتوریهای ایران و روم با شکوه و احترام ویژه برگزار می گردید،امروزه نیز در جغرافیای ایران کهن ایران(ایران،افغانستان،پاکستان،هند، ترکیه،ارمنستان،جمهوری باکو،گرجستان و ...) نیز این جشن کم و بیش و گوناگون برگزار می شود.

منبع مجله دریای پارس، دکتر محمد عجم 1394
https://web.archive.org/web/20201113021446/http://parssea.org/?p=5214

www.tgoop.com/persiangulfstudies/16173

13.5K viewsedited  Dec 19, 2016 at 15:17

🔴جشن یلدا و فلسفه ی آن

یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های دینی است.در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن روزها و آغاز زمستان ، گرامی داشته می‌شود. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا برامدن آفتاب در اول ماه دی گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، کوشش داشتندشامی برتر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را فراهم نموده و دور هم صرف کنند. قصه‌گویی پیرترها برای دیگر اعضای فامیل جزو برنامه های شب چله بوده است.

«یلدا» از واژهٔ سریانی به معنای زایش است. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است. خورشید پرستی جزو کهن ترین دین های نخستین است . در آثارالباقیه بیرونی، ص ۲۵۵، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» و هور نیز یاد شده‌است و در قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، در برخی منابع «خرم روز» نامیده شده است.
چلّه، دو گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژه چلّه برگرفته از چهل نشان‌دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاماً چهل روز) است. بنا بر این چهله یعنی مجموعه, تعداد , دسته ,گروه و دسته چهل تایی

مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.

آنان می دیدند که در پاره ای از روزها و بخش هایی از سال ،روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد است .مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که در سال کوتاه‌ترین روز، بلند ترین روز و روز و شب یکسان وجود دارد کوتاه ترین روز را مبنای آغاز چله سرما قرار دادند امروزه اول زمستان می گوییم و پس از آن روزها به کم کم بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را احتمالا شب زایش یا ظهور دوباره خورشید (مهر) نامیده و آغاز سال قرار دادند.کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد. در دوران کهن شاید قبل از دوره اوستایی، سال با یلدا شروع می‌شد در اوستا، واژه «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را تداعی می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.
هنوز هم قوم کلاش شب یلدا را نوروز سال می دانند
در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده است؛
یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند شب به‌غایت شوم و نامبارک می‌باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.

این طول شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گسترانیدند و میوه‌های تر و خشک در سفره می‌نهادند. سفره شب یلدا، «میَزد» نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. در آیین‌های ایران کهن برای هر مراسم جشن و سرور دینی ،سفره ای می‌گسترانیدند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآورده‌ها و فراورده‌های خوردنی فصل و خوراک‌های گوناگون، خوراک مقدس مانند «میَزد»نیز نهاده می‌شد.
خوراکی‌ها:
انار و هندوانه جزو مهم‌ترین همچنین آجیل (برگه زردآلو خرما پسته بادام) شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری دارد شیرینی و شربتی بنام کفبیخ و همچنین چغندر و شلغم پخته در خراسان مرسوم است.

گستره ی برگزاری جشن یلدا:
علاوه بر آن که در زمان باستان،جشن یلدا در امپراتوریهای ایران و روم با شکوه و احترام ویژه برگزار می گردید،امروزه نیز در جغرافیای ایران کهن ایران(ایران،افغانستان،پاکستان،هند، ترکیه،ارمنستان،جمهوری باکو،گرجستان و ...) نیز این جشن کم و بیش و گوناگون برگزار می شود.

منبع مجله دریای پارس، دکتر محمد عجم 1394
https://web.archive.org/web/20201113021446/http://parssea.org/?p=5214

BY مرکز مطالعات خلیج فارس