فلسفه علوم اجتماعی دانشگاه تهران

یکی از افسانه‌های بزرگ تاریخ جامعه‌شناسی

یکی از افسانه‌های بزرگ تاریخ جامعه‌شناسی این گفته است که برخلاف دورکیم که به جامعه توجه داشت، واحد تحلیل وبر، فرد بود. دلیل حقانیت این گفته از چهار بُعد زیر برخوردار است.

۱. وبر با معنا و معنای تعریف‌شدۀ موقعیت‌ها از سوی افراد کار داشت.
۲. به نظر می‌رسد گونه‌های فرضی کنش وبر به صورت‌های عقلانی و غیرعقلانی کنش فردی، همانند شیوه‌های معمول در اقتصاد سیاسی عمل می‌کند.
۳. بلندآوازه‌ترین اثر وبر، یعنی اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، به بحث دربارۀ نوشته‌های افرادی همچون لوتر و کالون می‌پردازد.
۴. وبر می‌گوید هرچند که انجام‌دادن تحقیق باید تحت‌ تابعیت معیارهای عملی باشد، ولی گزینش موضوعات تحقیق و نظر خاص دربارۀ دلالت‌های ضمنی آن‌ها به افراد واگذار شده است.

هریک از این گفته‌ها سخت گمراه‌کننده است.
میان معنا و فرد هیچ‌گونه پیوند ضروری تحلیلی یا منطقی وجود ندارد. هرچند درست است که روان‌شناسان برقرارکردن چنین پیوندی را مفید می‌دانند، اما جامعه‌شناسان سرچشمۀ معنا را ساختارهای اجتماعی می‌انگارند؛ یعنی همان چیزی که دورکیم «بازنمود جمعی» و وبر «فرهنگ» می‌نامد.

دوم، وبر گونه‌های فرضی کنش‌ اجتماعی را مطرح می‌کند؛ چون که نه به شرح فردگرایانۀ انگیزه‌ها بلکه به فهم کنشی علاقه‌مند است که صورت‌های فرهنگی تعریف‌شده و مبتنی بر حساب‌آوردن دیگران از سوی کنشگر باشد.

سوم، وبر نیز مانند مارکس و آلتوسر، از پذیرفتن دیدگاه فرد سرباز می‌زند. او در کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، مانند آن‌ها به ساخت اقتصادی و اجتماعی اندیشه‌های نوین فرد می‌پردازد.

سرانجام، وبر می‌گوید که دانشمند اجتماعی در گزینش موضوع تحقیق و تخمین دلالت‌های ضمنی‌شان، نخست تحت تسلط ویژگی فرهنگی که در آن زندگی می‌کند، عمل می‌کند. این مهم است که وبر در آغاز اخلاق پروتستانی، علاقه به این مسئله را به‌عنوان «محصول یک تمدن اروپایی» در نظر می‌گیرد. پس هرچند که خود وبر بی‌گمان روحیه‌ای فردگرایانه یا تصمیم‌گیرانه (لیبرال) داشت، اما همین روحیه او را بر آن داشت که بر آن نوع تحلیل فرهنگی تأکید بورزد که می‌توانست سرنوشت نوین افراد را آشکار سازد.

وبر نوعی از تحلیل جامعه‌شناختی را برمی‌انگیزد که بیشتر به صورت‌های فرهنگی می‌پردازد. او نیز مانند دورکیم به‌دنبال تشخیص علت‌هاو استقرار قواعد است و تنها به‌خاطر پایبندی به یک سنت بدبینانه، آلمانی و نوکانتی و قدری نیچه‌ای که داعیه‌های علم را نسبی می‌داند، از اثبات‌گرایی اطمینان‌آمیز دورکیم فاصله می‌گیرد.

برشی از کتاب
روش تحقیق کیفی در جامعه‌شناسی
اثر دیوید سیلورمن

#برش_کتاب
#ماکس_وبر
#امیل_دورکیم
#اثبات_گرایی

@philosophyofss

2.6K viewsسیدمحسن ملاباشی, edited 19:25