tgoop.com/qajariranhistory/1566
Last Update:
فراز و فرود قدرت میرزا تقی خان امیرکبیر
محمدعلی بهمنی قاجار
سه سال و نیم صدارت میرزا تقی خان فراهانی امیر نظام مشهور به امیر کبیر ، در تاریخ نگاری ایرانی به یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران تبدیل شده است . جدای از اغراق گویی هایی که روایت اسطوره ای از امیر کبیر ارایه می دهد ، میرزا تقی خان به نوعی نماد تلاش حکومت مرکزی برای به زیر سلطه در آوردن و مهار اشراف بود . با سقوط صفویه در سال 1148 قمری ،اشرافیت و دیوانسالاری چند صدساله ایرانی دچار تزلزل گردید و دوران پر تلاطم نادرشاه و عصر کوتاه زندیه نیز نتوانست این دیوانسالاری را دوباره به قدرت سابق برگرداند . عصر شهریاری آقامحمدخان قاجار نیز هماره درجنگ گذشت و دیری نیز نپایید. اما در دوران نزدیک به 40 سال شاهنشاهی فتحعلی شاه قاجار او توانست اشرافیت ایرانی را در محور خود و فرزندانش بازسازی نماید. در کنار دربار تهران ، شاهزاده عباس میرزا ولیعهد نیز با بهره گیری از برخی رجال باقی مانده عصر صفوی و زندیه ، در تبریز یک دستگاه موازی ایجاد کرد که به مکتب تبریز نیز مشهور شده است . با درگذشت عباس میرزا (1249 قمری -1212 خورشیدی )و فتحعلی شاه(1250 قمری- 1213 خورشیدی) ، صحنه سیاسی ایران دچار تحولاتی اساسی گردید ، محمد شاه با کمک و یاری میرزا ابوالقاسم فراهانی قایم مقام، وزیر و دستیار پدرش و سایر رجال دستگاه تبریز و پروردگان عباس میرزا ، توانست بر دربار تهران و علیشاه ظل السلطان که چهره منتخب این دربار بود ، فایق آید . طومار اشرافیت به جای مانده از فتحعلی شاه و حتی بساط قدرت بیشتر فرزندان و نوادگان فتحعلی شاه برچیده شد ، محمد شاه و قایم مقام ایران مدار گردیدند و عصری تازه پدید آمد ، اما خیلی زود ، این دو نفر نیز با یکدیگر دچار اختلاف شدند و محمد شاه تصمیم به حذف وزیر خود گرفت و بدین ترتیب قایم مقام با دستور شاه کشته شد ، با کشته شدن قایم مقام ، بقایای دربار فتحعلی شاه با سرکردگی الهیار خان آصف الدوله دایی شاه امیدوار گردیدند که بار دیگر به قدرت بازگردند ، اما محمد شاه اراده ای دیگر داشت ، او حاجی میرزا آقاسی معلم و مربی خود را به صدارت عظمی انتخاب کرد . در 13 سال صدارت حاجی ، سه جناح رقیب در ساختار قدرت سیاسی ایران پدید آمدند ، جناح اول : دولو ها و وابستگان مادر شاه بودند که با محوریت شاهزاده بهمن میرزا برادر تنی محمد شاه و آصف الدوله قدرت گسترده ای داشتند در برهه ای بهمن میرزا والی آذربایجان و آصف الدوله والی خراسان گردید و بدین ترتیب این جناح به فتح نهایی قدرت بسیار امیدوار شد ، جناح دوم بقایای دربار فتحعلی شاه بود که به ابتکار همسر محمد شاه ملک جهان خانم (مهدعلیا بعدی) در سودای قدرت بودند ، ملک جهان خانم نوه فتحعلی شاه هم بود و مادر او خواهر تنی حسنعلی میرزا شجاع السلطنه فرزند رشید و قدرتمند فتحعلی شاه بود که به فرمان محمد شاه نابینا گردیده بود ، بنابراین ملک جهان خانم توانایی زیادی در بسیج ساختار قدرت به سود خود داشت ، جناح سوم خود صدراعظم حاجی میرزا آقاسی بود که به اتکا حمایت شاه ، آن دو جناح دیگر را مهار می کرد ، در سالهای پایانی پادشاهی محمد شاه ، با شورش الهیار خان آصف الدوله و فرزندش حسن خان سالار و متعاقبا عزل و تبعید شاهزاده بهمن میرزا ، جناح دولوها تقریبا از قدرت حذف گردیدند ولی جناح طرفدار ملک جهان خانم هم چنان قدرتمند بودند ، با درگذشت محمد شاه در سال 1264 قمری (1227 خورشیدی)، قدرت حاجی میرزا آقاسی نیز یک باره زایل گردید و حال بقایای اشرافیت فتحعلی شاهی در پرتو پشتیبانی ملک جهان خانم اماده قبضه کردن قدرت بودند . ملک جهان خانم در کنار خود ،برادرانش و خانات طایفه قوانلو را داشت که دایی زادگان آقامحمدخان بودند افزون براین بازماندگان رجال متقدم قاجاریه از خاندان های : هدایت ، مستوفی ، نوری ، سپهر وایروانی .... همگی در کنار ملک جهان خانم گردآمدند و حتی در دوره انتقالی درگذشت محمد شاه تا رسیدن ناصرالدین شاه به تهران ، مجلسی به نام مجلس امرای جمهور تشکیل داده و ملک جهان خانم که حال دیگر مهدعلیا خوانده می شد را به ریاست مجلس امرای جمهور انتخاب کردند ، گویا این رجال دیگر برای شاه جدید و نوجوان یعنی ناصرالدین شاه 16 ساله حسابی باز نمی کردند و در خیال خود قدرت را در دستان خویش می دیدند ، اما ناصرالدین شاه با بقایای دستگاه تبریز عباس میرزایی و شاگردان و یاران قایم مقام مرحوم ، به تهران میاید و در نخستین گام ، یکی از بازماندگان مکتب تبریز یعنی میرزا تقی خان فراهانی را به صدارت عظمی انتخاب کرد ، ناصرالدین شاه با انتخاب میرزا تقی خان خود را از شر سرسپردگی مادر و اشراف نجات داد و در عوض بر اقتدار دولت مرکزی تاکید کرد .
BY ممالک محروسه ایران
Share with your friend now:
tgoop.com/qajariranhistory/1566