یادداشت‌های قرآنی

Forwarded from فراموشی

عقیده در بافتار

در ادبیات کتاب مقدس به داستان بریدن سر اسحاق به دست اب‌راهیم می‌گویند עֲקֵדָה که اگر این واژه‌ی عبری را با حروف معادل عربی‌اش بازنویسی کنیم می‌شود: عقیده. عقیده از ریشه‌ی ع-ق-د یعنی گره زدن اشاره‌ای است به بستن چشمان اسحاق هنگام آماده کردنش برای قربانی. قربانی از ریشه‌ی ق-ر-ب است یعنی آن‌چه نزدیک و پیش خدا فرستاده و کشانده می‌شود: پیش‌کش. در جمله‌ی آغازین میان اب و ر[ا]هیم نیم‌فاصله زدم چون این نیز نامی عبری است که اگر به عربی برش گردانیم می‌شود أب رحیم: مهربان‌پدر [۱]. این‌ها همه به چه کار می‌آید؟ این‌که مهربان‌پدری(!) پارچه‌ای را روی چشمان فرزندش گره بزند تا او را، با بریدن سرش، به خدا پیش‌کش کند، به چه کار ما می‌آید؟

این تردستی‌های بی‌هوده را کردم که بهانه کنمشان و بگویم عقیده در فرهنگ ادیان ابراهیمی تا امروز دو گونه فهمیده می‌شود. گونه‌ی رایج‌تر این است که عقیده فرمان خداست و باید چشم این و آن را ببندیم و سر بنهیم و سر ببریم. عقیده است دیگر! فرمان خداست. خدا علیه انسان.

اما پژوهش‌گران کتاب مقدس (برای نمونه این‌جا) می‌گویند ماجرا آن اندازه هم پیچیده نیست. در دوره‌ای پیش‌کش کردن فرزندان برای خدایان فراگیر بوده است و داستان اب‌راهیم تصویری است از چرخش از پیش‌کش‌های انسانی به سوی پیش‌کش‌های جان‌وری. گامی است رو به جلو. رو به نکشتن انسان‌ها برای خدایان.

اگر فرض بند بالا را درباره‌ی داستان اب‌راهیم بپذیریم، دیگر این پرسش درباره‌ی این داستان از بیخ و بن جای طرح‌شدن نمی‌یابد که در صورت تعارض فرمان خدا و اخلاق، چه باید بکنیم. بسیار مهم است ما از زمانه‌ی رواج فرزندکشی به داستان اب‌راهیم می‌نگریم یا از زمانه‌ای که هیچ کس فرزندش را به هیچ خدایی پیش‌کش نمی‌کند. اگر ما یکی از مردمان جامعه‌ی فرزندکش بودیم، شاید داستان اب‌راهیم برایمان بیش از حد نازک‌دلانه و فانتزی به نظر می‌رسید. در آن صورت، داستان اب‌راهیم در چشم ما داستانی بود که می‌خواست با یک پایان‌بندی نچسب، ما را از عقیده‌های درخشان و راستینمان درباره‌ی روش‌های به دست آوردن رضایت خدایانمان دور کند! رضایتی که برایمان روشن بود جز با ریختن خون فرزندانمان به دست نمی‌آید.

آسمان‌ریسمان بافتم که بگویم عقیده عقیده است اما جهت خواندنش مهم است. ما نمی‌توانیم داستان اب‌راهیم را که فراخوانی به گذار از پیش‌کش‌های انسانی بوده، به عنوان گواه تقدم دین بر اخلاق جا بزنیم؛ چه در دل خودمان و چه در دل دیگران. اما وای به روزی که گواهی گذر از زمانه‌ی پیش‌کش‌های انسانی، خود به سندی تاریخی تبدیل شود که گاهی خدایان از شما می‌خواهند چشم دیگری را ببندید و سرش را ببرید!

#دین #روزنوشت #تورات #قرآن
[۱] درباره‌ی ترجمه‌ی ابراهیم به مهربان‌پدر بنگرید به پاورقی نخست این یادداشت.

www.tgoop.com/quranicfragments/337

2.7K viewsMar 11, 2024 at 20:10

عقیده در بافتار

در ادبیات کتاب مقدس به داستان بریدن سر اسحاق به دست اب‌راهیم می‌گویند עֲקֵדָה که اگر این واژه‌ی عبری را با حروف معادل عربی‌اش بازنویسی کنیم می‌شود: عقیده. عقیده از ریشه‌ی ع-ق-د یعنی گره زدن اشاره‌ای است به بستن چشمان اسحاق هنگام آماده کردنش برای قربانی. قربانی از ریشه‌ی ق-ر-ب است یعنی آن‌چه نزدیک و پیش خدا فرستاده و کشانده می‌شود: پیش‌کش. در جمله‌ی آغازین میان اب و ر[ا]هیم نیم‌فاصله زدم چون این نیز نامی عبری است که اگر به عربی برش گردانیم می‌شود أب رحیم: مهربان‌پدر [۱]. این‌ها همه به چه کار می‌آید؟ این‌که مهربان‌پدری(!) پارچه‌ای را روی چشمان فرزندش گره بزند تا او را، با بریدن سرش، به خدا پیش‌کش کند، به چه کار ما می‌آید؟

این تردستی‌های بی‌هوده را کردم که بهانه کنمشان و بگویم عقیده در فرهنگ ادیان ابراهیمی تا امروز دو گونه فهمیده می‌شود. گونه‌ی رایج‌تر این است که عقیده فرمان خداست و باید چشم این و آن را ببندیم و سر بنهیم و سر ببریم. عقیده است دیگر! فرمان خداست. خدا علیه انسان.

اما پژوهش‌گران کتاب مقدس (برای نمونه این‌جا) می‌گویند ماجرا آن اندازه هم پیچیده نیست. در دوره‌ای پیش‌کش کردن فرزندان برای خدایان فراگیر بوده است و داستان اب‌راهیم تصویری است از چرخش از پیش‌کش‌های انسانی به سوی پیش‌کش‌های جان‌وری. گامی است رو به جلو. رو به نکشتن انسان‌ها برای خدایان.

اگر فرض بند بالا را درباره‌ی داستان اب‌راهیم بپذیریم، دیگر این پرسش درباره‌ی این داستان از بیخ و بن جای طرح‌شدن نمی‌یابد که در صورت تعارض فرمان خدا و اخلاق، چه باید بکنیم. بسیار مهم است ما از زمانه‌ی رواج فرزندکشی به داستان اب‌راهیم می‌نگریم یا از زمانه‌ای که هیچ کس فرزندش را به هیچ خدایی پیش‌کش نمی‌کند. اگر ما یکی از مردمان جامعه‌ی فرزندکش بودیم، شاید داستان اب‌راهیم برایمان بیش از حد نازک‌دلانه و فانتزی به نظر می‌رسید. در آن صورت، داستان اب‌راهیم در چشم ما داستانی بود که می‌خواست با یک پایان‌بندی نچسب، ما را از عقیده‌های درخشان و راستینمان درباره‌ی روش‌های به دست آوردن رضایت خدایانمان دور کند! رضایتی که برایمان روشن بود جز با ریختن خون فرزندانمان به دست نمی‌آید.

آسمان‌ریسمان بافتم که بگویم عقیده عقیده است اما جهت خواندنش مهم است. ما نمی‌توانیم داستان اب‌راهیم را که فراخوانی به گذار از پیش‌کش‌های انسانی بوده، به عنوان گواه تقدم دین بر اخلاق جا بزنیم؛ چه در دل خودمان و چه در دل دیگران. اما وای به روزی که گواهی گذر از زمانه‌ی پیش‌کش‌های انسانی، خود به سندی تاریخی تبدیل شود که گاهی خدایان از شما می‌خواهند چشم دیگری را ببندید و سرش را ببرید!

#دین #روزنوشت #تورات #قرآن
[۱] درباره‌ی ترجمه‌ی ابراهیم به مهربان‌پدر بنگرید به پاورقی نخست این یادداشت.

BY یادداشت‌های قرآنی