قرآن شناسی تاریخی 📚 روح الله نجفى

وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا منَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ (حجر/87)
ابن منظور در لسان العرب آورده است که ابوالهیثم، مفرد «مثانی» را «مثناة» دانسته است و در آیه فوق، مراد از «سبعاً من المثانی» را آیات هفتگانه سوره حمد شمرده است. در نقلی از ابن عباس و ابن مسعود، مصداق «السبع المثاني»، هفت سوره بزرگ قلمداد شده اند که بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و انفال و برائت باشند. نزد ابن عباس و ابن مسعود، انفال و برائت با یکدیگر، هفتمین سوره بزرگ قلمداد شده اند اما سعید بن جبیر، سوره بزرگ هفتم را يونس انگاشته است. تطبیق «سبعاً من المثانی» بر آیات هفتگانه سوره حمد یا بر سوره های بزرگ هفتگانه، ضعیف جلوه می کند، زیرا وجه تعبیر از آن آیات یا سوره ها به «المثانی» آشکار نیست. به علاوه، سوره حجر که در آن از «سبعاً من المثانی» سخن رفته است، مکی است اما پاره ای از سوره های هفتگانه بزرگ، در دوران مدینه فرود آمده اند. از این رو، به نظر می رسد «المَثانیّ» جمع «المثناة» -به کسر میم - و معادل میشنا باشد، چنانکه «المزامیز» جمع «المزمار»، «المصابیح» جمع «المصباح» و «المحاریب» جمع «المحراب» است. بر این فرض، «المثناة» از ریشه «ث ن ی» است و تاء آن بدل از یاء است.
میشنا معادل واژه عبری משנה است که در لغت، معنای تکرار و آموختن دارد و در اصطلاح، مجموعه ای از احکام و آموزه ها است که نسل به نسل در میان قوم یهود به صورت شفاهی انتقال یافته است و در پایان قرن دوم میلادی و سرآغاز قرن سوم، توسط «یهودا هنّاسی» جمع و تنظیم گشته است.
در روایات اسلامی، با تعبیر «المثناة» از «میشنا» یاد شده است. ثاء عربی می تواند با شین عبری برابری کند، چنانکه عدد «ثلاثه» عربی، «شْلوشَه» (שלושה) عبري و «ثوم» عربی، «شوم» (שום) عبری است.
گزارش های تاریخی نشان می دهد که مسلمانان نخستین، اجمالا «میشنا» را می شناختند. از عبدالله بن العلاء نقل است که قاسم [بن محمد بن ابی بکر] مرا منع نمود که از او حدیث بنویسم و چون درخواست کردم که احادیثی را بر من املا کند، قاسم گفت: در زمانه عُمَر بن خطّاب، احادیث فراوان شد و عُمر مردم را فراخواند تا احادیث را نزد او بَرَند. چون احادیث را به نزد وی آوردند، فرمان داد تا آن ‌ها را به آتش کشند. سپس گفت: [این] میشنایی همانند میشنای اهل کتاب است. میشنا در فرهنگ یهود، کتابی مکرر و نوشته ای دوم بود که در کنار تورات، شکل گرفته بود، از این رو، خلیفه دوم، احادیث مکتوب را که محتمل بود به صورت کتاب دوم در کنار قرآن قرار گیرند، به میشنای یهود تشبیه کرده است. ابوعبیده گفته است از مردی از اهل علم که کتاب های گذشته را می‌شناخت و می خواند، درباره «المثناة» سوال کردم، وی گفت: حبرها و راهب های بنی اسرائیل پس از موسی، برای آن چه جز کتاب خدا خواهان بودند، میان خود کتابی پدید آوردند که «المثناة» باشد.
اگر «المثانی» جمع «المثناة» و به معنای «میشناها» باشد، آیه خطاب به رسول خدا بیان می دارد که به تو، از میشناها، هفت عدد عطا نمودیم. مراد از عدد هفت، می تواند کثرت و فراوانی باشد، چنانکه در آیه «مَثَل الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّه أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَه مِائَه حَبَّه...» (بقره/261) مراد از هفت خوشه (سَبْعَ سَنَابِلَ)، خوشه های فراوان است. ایرادی نیست که از قرآن یا برخی مقاطع آن با تعبیر میشناهای عطا شده به رسول خدا یاد شود، چنانکه در عرف امامیه، از «صحیفه سجادیه» با تعبیر «زبور آل محمد» یا «انجیل اهل بیت» یاد می کنند. علت جمع آمدن «المثانی» می تواند قطعات پراکنده قرآن در عهد مکی باشد، گویا هر قطعه ای نزد مسلمانان به سان «میشنا» نزد یهودیان بوده است. بر این مبنا، قرآن بر خلاف نگاه منفی خلیفه دوم به «میشنا»، از قدسیت آن خبر داده است، چنانکه یهود نیز ادعا دارند که «میشنا» شریعت شفاهی دریافت شده توسط موسی است. این شریعت شفاهی، در گذر زمان مکتوب گردیده است، به سان قرآن که نخست گفتاری شفاهی بود و سپس متن مکتوب گردید. بدینسان در آیه «اللَّهُ نَزَّلَ أَحسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ...» (زمر/23) نیز محتمل است که تقدیر «مَثَانِيَ»، «کالمثانی» (به سان میشناها) باشد و مراد آن گردد که یکتاخدا، بهترین سخن را فرود آورد که نوشته ای همگون و به سان میشناها است. اگر معنای تعبیر قرآنی «المثانی»، «میشناها» نباشد، دیگر درباره خاستگاه قدسی «میشنا» سخنی در قرآن دیده نمی شود جز آن که پاره ای از مضامین «میشنا» با قرآن مشابه است و محتمل است که در این مشترکات، از جنبه قدسی «میشنا» سخن رود، چنانکه پیشینه تشبیه قتل فرد به قتل همگان که در آیه سی و دوم مائده آمده است، در «میشنا» دیده می شود و به گفته قرآن، این تشبیه از جانب خدا بر یهود نگاشته شده بود.
@quranshenasi

www.tgoop.com/quranshenasi/390

352 viewsApr 16, 2022 at 13:41

وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا منَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ (حجر/87)
ابن منظور در لسان العرب آورده است که ابوالهیثم، مفرد «مثانی» را «مثناة» دانسته است و در آیه فوق، مراد از «سبعاً من المثانی» را آیات هفتگانه سوره حمد شمرده است. در نقلی از ابن عباس و ابن مسعود، مصداق «السبع المثاني»، هفت سوره بزرگ قلمداد شده اند که بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و انفال و برائت باشند. نزد ابن عباس و ابن مسعود، انفال و برائت با یکدیگر، هفتمین سوره بزرگ قلمداد شده اند اما سعید بن جبیر، سوره بزرگ هفتم را يونس انگاشته است. تطبیق «سبعاً من المثانی» بر آیات هفتگانه سوره حمد یا بر سوره های بزرگ هفتگانه، ضعیف جلوه می کند، زیرا وجه تعبیر از آن آیات یا سوره ها به «المثانی» آشکار نیست. به علاوه، سوره حجر که در آن از «سبعاً من المثانی» سخن رفته است، مکی است اما پاره ای از سوره های هفتگانه بزرگ، در دوران مدینه فرود آمده اند. از این رو، به نظر می رسد «المَثانیّ» جمع «المثناة» -به کسر میم - و معادل میشنا باشد، چنانکه «المزامیز» جمع «المزمار»، «المصابیح» جمع «المصباح» و «المحاریب» جمع «المحراب» است. بر این فرض، «المثناة» از ریشه «ث ن ی» است و تاء آن بدل از یاء است.
میشنا معادل واژه عبری משנה است که در لغت، معنای تکرار و آموختن دارد و در اصطلاح، مجموعه ای از احکام و آموزه ها است که نسل به نسل در میان قوم یهود به صورت شفاهی انتقال یافته است و در پایان قرن دوم میلادی و سرآغاز قرن سوم، توسط «یهودا هنّاسی» جمع و تنظیم گشته است.
در روایات اسلامی، با تعبیر «المثناة» از «میشنا» یاد شده است. ثاء عربی می تواند با شین عبری برابری کند، چنانکه عدد «ثلاثه» عربی، «شْلوشَه» (שלושה) عبري و «ثوم» عربی، «شوم» (שום) عبری است.
گزارش های تاریخی نشان می دهد که مسلمانان نخستین، اجمالا «میشنا» را می شناختند. از عبدالله بن العلاء نقل است که قاسم [بن محمد بن ابی بکر] مرا منع نمود که از او حدیث بنویسم و چون درخواست کردم که احادیثی را بر من املا کند، قاسم گفت: در زمانه عُمَر بن خطّاب، احادیث فراوان شد و عُمر مردم را فراخواند تا احادیث را نزد او بَرَند. چون احادیث را به نزد وی آوردند، فرمان داد تا آن ‌ها را به آتش کشند. سپس گفت: [این] میشنایی همانند میشنای اهل کتاب است. میشنا در فرهنگ یهود، کتابی مکرر و نوشته ای دوم بود که در کنار تورات، شکل گرفته بود، از این رو، خلیفه دوم، احادیث مکتوب را که محتمل بود به صورت کتاب دوم در کنار قرآن قرار گیرند، به میشنای یهود تشبیه کرده است. ابوعبیده گفته است از مردی از اهل علم که کتاب های گذشته را می‌شناخت و می خواند، درباره «المثناة» سوال کردم، وی گفت: حبرها و راهب های بنی اسرائیل پس از موسی، برای آن چه جز کتاب خدا خواهان بودند، میان خود کتابی پدید آوردند که «المثناة» باشد.
اگر «المثانی» جمع «المثناة» و به معنای «میشناها» باشد، آیه خطاب به رسول خدا بیان می دارد که به تو، از میشناها، هفت عدد عطا نمودیم. مراد از عدد هفت، می تواند کثرت و فراوانی باشد، چنانکه در آیه «مَثَل الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّه أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَه مِائَه حَبَّه...» (بقره/261) مراد از هفت خوشه (سَبْعَ سَنَابِلَ)، خوشه های فراوان است. ایرادی نیست که از قرآن یا برخی مقاطع آن با تعبیر میشناهای عطا شده به رسول خدا یاد شود، چنانکه در عرف امامیه، از «صحیفه سجادیه» با تعبیر «زبور آل محمد» یا «انجیل اهل بیت» یاد می کنند. علت جمع آمدن «المثانی» می تواند قطعات پراکنده قرآن در عهد مکی باشد، گویا هر قطعه ای نزد مسلمانان به سان «میشنا» نزد یهودیان بوده است. بر این مبنا، قرآن بر خلاف نگاه منفی خلیفه دوم به «میشنا»، از قدسیت آن خبر داده است، چنانکه یهود نیز ادعا دارند که «میشنا» شریعت شفاهی دریافت شده توسط موسی است. این شریعت شفاهی، در گذر زمان مکتوب گردیده است، به سان قرآن که نخست گفتاری شفاهی بود و سپس متن مکتوب گردید. بدینسان در آیه «اللَّهُ نَزَّلَ أَحسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ...» (زمر/23) نیز محتمل است که تقدیر «مَثَانِيَ»، «کالمثانی» (به سان میشناها) باشد و مراد آن گردد که یکتاخدا، بهترین سخن را فرود آورد که نوشته ای همگون و به سان میشناها است. اگر معنای تعبیر قرآنی «المثانی»، «میشناها» نباشد، دیگر درباره خاستگاه قدسی «میشنا» سخنی در قرآن دیده نمی شود جز آن که پاره ای از مضامین «میشنا» با قرآن مشابه است و محتمل است که در این مشترکات، از جنبه قدسی «میشنا» سخن رود، چنانکه پیشینه تشبیه قتل فرد به قتل همگان که در آیه سی و دوم مائده آمده است، در «میشنا» دیده می شود و به گفته قرآن، این تشبیه از جانب خدا بر یهود نگاشته شده بود.
@quranshenasi

BY قرآن شناسی تاریخی 📚 روح الله نجفى