‍ 🏴دهم رمضان سال‌روز وفات أم المؤمنين خديجه كبری (سلام الله علیها) تسلیت باد.

📗تاریخ تشیع در ایران به روایت فرهنگ مادی (دفتر اول):

📕مقالۀ ششم: نام حضرت خدیجه (سلام الله علیها) در کتیبه‌های صلوات کبیره در ابنیه و سنگ قبور ایران پیشاصفوی

✍🏼 سید مهدی مهدوی

📄چکیده

امروزه بررسی کتیبه‌های بناهای تاریخی در مطالعات تاریخ اجتماعی اهمیت بسیاری دارد؛ چرا که کتیبه‌ها علاوه بر نقش تزئینی که دارند، حاوی اعتقادات، باورها و هویت مردم در روزگار ساخت آن کتیبه هستند. در میان کتیبه‌های تاریخی، کتیبه‌هایی که حاوی شعارهای شیعی هستند و در زمان پیشاصفوی حک شده‌اند، نشانۀ گسترش اعتقاد عموم جامعه به این مذهب می‌باشند. وجود این کتیبه‌ها در مناطق مختلف، نشانۀ گسترۀ جغرافیایی باور مردم به اعتقادات شیعی در این مناطق است. معماران، باورهای مرسوم در میان مردم را با آجرچینی، گچ‌بری و گل‌کاری در کتیبه‌ها گنجانده‌اند. نه تنها کتیبه‌ها، بلکه سنگ قبرهای برجای مانده از این دوران، که معمولا به خواست شخص و بدون حمایت و یا تشویق حکومت ساخته می‌شد، اهمیت بسزایی در بررسی تاریخی تشیع در ایران دارد. در این میان، کتیبه‌های حاوی صلوات کبیره که در آن‌ها اسامی چهارده معصوم (علیهم السلام) حکاکی شده، ارزش تاریخی و اعتقادی والایی دارند. در برخی کتیبه‌های پیشاصفوی علاوه بر نام چهارده معصوم (علیهم السلام)، نام همسر پیامبر حضرت خدیجه (سلام الله علیها) نیز آمده است. این نوشتار به بررسی 9 مورد نگارش نام ایشان در کتیبه‌ها و سنگ قبرهای پیشاصفوی و دلالت‌های تاریخی و اعتقادی ذکر نام ایشان در این دوران می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که شیعیان ایران، نام حضرت خدیجه (سلام الله علیها) را معمولا با القابی ویژه یاد کرده و هدف آن‌ها علاوه بر یادکرد از ایشان، به نوعی مخالفت با دیگر فرقه‌های اسلامی در بزرگ کردن مقام دیگر زنان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است.

#حضرت_خدیجه_سلام_الله_علیها
#تاریخ_تشیع_در_ایران_به_روایت_فرهنگ_مادی
#تشیع_پیشاصفوی
#موزه_شیعه

نام حضرت خدیجه (س) در کتیبه ها

#مقاله

‍ 🔸15 رمضان سال‌روز ولادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) مبارک باد.

🔹نگارۀ «اولین سخنرانی امام‌ حسن (علیه السلام) دربارۀ شناخت امام معصوم»


📜 نسخۀ «احسن‌ الکبار فی معرفة الائمه الاطهار» تالیف ابن‌ عربشاه، محمد بن ‌ابی‌ زید علوی ورامینی است. این نسخه دربارۀ زندگی امامان شیعه (علیهم السلام) است که در سال 837 هـ با نثری ساده و روان به زبان فارسی تالیف شده و در سدۀ 10هـ به دستور شاه طهماسب اول صفوی به دست فخرالدین ‌علی ‌بن‌ حسن زواره‌ای تلخیص شده و با افزودن مطالبی بر آن به نام «لوامع الانوار الی‌ معرفة الائمه‌ الاطهار» نامیده شده‌ است. این نسخه با 39 مجلس‌ نگارگری درباره حوادث زندگی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه‌‌اطهار (علیهم السلام) در کتابخانه ملی روسیه، سن‌پترزبورگ درن، نگهداری می‌شود.



🖼 در این نگاره که مجلس وعظ و خطابه را به‌نمایش گذاشته‌ است، امام حسن (علیه السلام) بر روی منبر و درون محراب مسجد مشغول ادای سخنرانی هستند. در اکثر نگاره‌های مربوط به امام حسن (علیه السلام)، جامه ایشان سبزرنگ ترسیم می‌گردد که احتمالا نشان از این دارد که ایشان با زهر مسموم و شهید می‌شوند. عمامۀ سپید یا تاج صفوی که بر سر امام است، علاوه بر این‌که یکی از نشانه‌های اصلی مذهب تشیّع در دوره صفویه است، به دلیل رنگ سپیدش نمادی از پاکی است و عبای سیاه‌شان علاوه‌ بر این‌که نمایانگر عزاداری امام حسن (علیه السلام) برای شهادت پدر بزرگوارشان، امیرالمومنین علی (علیه السلام)، تصور می‌گردد؛ احتمالا به‌دلیل نمایش جایگاه ایشان در آخرین‌ مرحله سلوک ‌الی‌الله می‌باشد، زیرا ایشان بر روی هفتمین‌ پلکان منبر به‌ تصویر کشیده شده‌اند.



بنابر برخی گزارش‌ها هنگامی که امیرالمومنین‌ علی (علیه السلام) به شهادت رسید، امام حسن (علیه السلام) بالای منبر رفته و خواست سخنی بگوید، اما گریه ایشان را امان نداد، لحظاتی نشست، آنگاه ایستاد و پس از حمد و ثنای الهی، در ذکر فضایل امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و اهل‌بیت ایشان فرمود: «منم فرزند بشیر (مژده دهنده به بهشت، یعنى رسول‌ خدا (صلی الله علیه و آله)كه از نام‌هاى آسمانى او بشیر است) منم فرزند نذیر (ترساننده از جهنم)، منم فرزند آن ‌‌كس‌ كه به اذن پروردگار مردم را به‌ سوى او می‌خواند، منم پسر چراغ تابناك (هدایت)، من از خاندانى هستم كه خداى‌ تعالى پلیدى را از ایشان دور كرده و به خوبى پاكیزه‌‏شان فرموده، من از آن خاندانى هستم كه خداوند دوستى ایشان را در كتاب خویش (قرآن) فرض و واجب دانسته و فرموده‌ است: «بگو نپرسم شما را بر آن مزدى جز دوستى در خویشاوندانم و آن‌كه فراهم كند نیكى را بیفزاییمش در آن نكویى را»پس نیكى در این آیه دوستى ما خاندان است …. »

برای اطلاع بیشتر در مورد نگارۀ فوق رک: «بازجست عناصر تصویری مشترک عرفان شیعی در هنر نگارگری و معماری (نمونه: نگارۀ «اولین سخنرانی امام‌ حسن (علیه السلام) دربارۀ شناخت امام معصوم»»

#امام_حسن_مجتبی_علیه_السلام
#نگارگری
#سده_دهم_هجری
#موزه_شیعه

‍ 🔸 نگارۀ « امام علی علیه السلام بعد از ضربت خوردن توسط ابن ملجم در مسجد کوفه»

📖 حدیقه‌السعداء نثری ترکی از کتاب روضةالشهداء است که توسط فضولی بغدادی تالیف شد. اصل کتاب روضةالشهداء اثر كمال‌الدين حسين ‌بن‌ علی واعظ كاشفی(د 910 ه.ق) است که به‌ دستور سيد مرشدالدين عبداللَّه معروف به سيد ميرزا، داماد سلطان‌ حسين بايقرا، به نگارش درآمد. تا باب هفتم، حالات انبیا، اولیا و خاندان عصمت و طهارت بیان گشته است و باب هفتم تا دهم این كتاب به حوادث و وقایع كربلا اختصاص یافته و یک خاتمه دارد. از حدیقة السعداء نسخ متعددی در موزه‌های مختلف جهان هم‌چون موزه بریتانیا،  موزۀ کتابخانۀ پاریس، موزۀ ملی اسرائیل، موزۀ اسلامی استانبول، موزۀ بروکلین نیویورک و کتابخانۀ موزۀ هاروارد وجود دارد. نگارۀ حاضر  متعلق به یکی از دو نسخۀ حدیقة السعداء در سدۀ دهم هجری در موزۀ بریتانیا است.


🔹مضمون این نگاره در قالبی مستطیلی به شکل قاب در قاب جهت نمایش دو فضای داخل و خارج ترسیم شده‌است. بخش اصلی این تصویر به زمانی‌که حسنین(علیهما السلام) بر بالین پدر حاضر شده‌اند، اختصاص دارد.

در قاب سمت راست و در مرکز آن، امام علی(علیه السلام) با جامۀ سبز، عبای سرخ فام مایل به قهوه‌ای بر تن، عمامۀ سپید بر سر و با پیشانی خون‌آلود، هالۀ شعله‌سانی بر گرد چهره‌اش مشاهده می‌شود. ظاهرا احوال امام علی(علیه السلام) از شدت جراحت به‌قدری نامساعد است كه توان نشستن ندارد و فردی حضرت را از پشت نگه‌داشته تا ایشان با حسنین(علیهما السلام) صحبت کند.

در سمت چپ وی نیز حسنین(علیهما السلام) نشسته‌اند، امام حسن(علیه السلام) جامۀ سبز نقش‌دار بر تن، عمامۀ سبزرنگ بر سر و با هالۀ شعله‌سان بر گرد چهره‌اش، دست راستش را بر شانه و دست چپش را بر دست پدر نهاده و در حال دل‌جویی از ایشان است. امام حسین(علیه السلام) نیز با جامۀ قرمز و عمامۀ مشکی، در حال پاک‌کردن اشک‌های خود و نگران احوال پدر است.

در اطراف این سه نفر جمعیتی اعم از پیر و جوان حلقه زده‌اند و برخی از آن‌ها در حال گریه و زاری و برخی بر سر خود می‌زنند و همگی در حال نظاره آن‌ها هستند.
 
در بیرون قاب داخلی، و در پایین نگاره ابن ملجم با لباس سرخ‌فام کدر و چهره‌ای سیاه، در بین افرادی قرارگرفته، گویا دستانش از پشت بسته شده و نفر سمت چپ وی، چماقی سیاه رنگ را بلند کرده و با حالت تهاجم بر بالای سر او قرارداده است. از پشت سر نیز، مردی با چوب بر سر ابن ملجم که دستار سفید رنگش نیز، بر زمین افتاده، می‌کوبد. ابن ملجم غلاف شمشیری سیاه‌رنگ را بر کمر بسته و به جلو رانده می‌شود. در ردیف دوم، سه نفر قراردارند که یکی از آن‌ها در حال گریه‌کردن است و دو نفر دیگر با حالت تعجب به ماجرایی که در قاب سمت چپ رخ می‌دهد، نگاه می‌کنند. ظاهرا آن‌ها جلوی درب ورودی ایستاده‌اند.

در بالای فضای بیرونی و در میان آذین‌های کاشی‌کاری که براساس گره‌بندی‌های شش‌ضلعی تزیین شده‌است، پنجره‌ای تعبیه‌شده که از میان آن زنی با چادر و روبند سفید، نظاره‌گر واقعه است.

صحنۀ واقعه در محراب مسجدی ترسیم شده‌است و این افراد مقدس در آن نشسته‌اند. قندیلی طلایی نیز از سقف محراب آویزان است. قسمت‌های مختلف محراب با کاشی‌های متنوع که غالبا بر اساس گره‌چینی شش‌ضلعی و یا چهارضلعی طراحی شده، زینت یافته‌است. زمینه اثر نیز کرم رنگ است و دو کتیبه در بالا و پایین نگاره وجود دارد. درون کتیبه‌ها به زبان ترکی بخشی از واقعه نگاشته شده‌است.
 
ترسیم امام علی(علیه السلام) در محراب مسجد، دقیقا یادآور محل ضربت‌خوردن ایشان است و ترسیم قندیل طلایی رنگی از مرکز سقف محراب می‌تواند اشاره‌ای به امام علی (علیه السلام) ‌باشد، زیرا قندیل که جایگاه روشنی است، اشاره‌ای به آیه 35 سوره نور دارد. در ادبیات تفسیری شیعه، چهارده‌معصوم (علیهم السلام) انواری منشعب از نور الهی معرفی می‌شوند و به‌دلیل ولایت بر مردم در امتداد ولایت پروردگار، بشریت را به صراط مستقیم رهنمون می‌نمایند.


#نگارگری
#سده_دهم_هجری
#حدیقه_السعدا
#ضربت_خوردن_امام_علی_علیه_السلام
#عثمانی
#ایران
#موزه_شیعه

🔸 نگارۀ «ضربت خوردن حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلام در مسجد کوفه»

🔹نسخۀ حدیقة السعداء

🗓 سدۀ دهم هجری


#نگارگری
#سده_دهم_هجری
#حدیقه_السعدا
#ضربت_خوردن_امام_علی_علیه_السلام
#عثمانی
#موزه_شیعه

‍ 🔸نگارۀ « تشییع جنازۀ امیرمؤمنان علی علیه‌السلام»

📖 این نگاره در نسخۀ فالنامۀ تهماسبی قرار دارد. این نسخه به دستور شاه‌تهماسب اول در سدۀ ۱۰ هجری تالیف شده‌است. در واقع این نسخه ترکیبی از نگاره‌ها و متون است که روبروی یکدیگر قرارگرفته‌اند و متون آن به شرح و پیشگویی تصاویر مربوطه می‌پردازد. فالنامه تهماسبی با توجه به مضامین شیعی و در مکتب قزوین نگارگری شده‌است. به‌ دلیل اوراق‌شدن صفحات این فالنامه و پراکندگی صفحات آن در مجموعه‌های مختلف، به نام «فالنامه پراکنده» نیز مشهور است. این نسخه دارای ابعاد بزرگی بوده و ابعاد اغلب نگاره‌های آن حدود (44 * 59 سانتی‌متر) است. متن فالنامۀ تهماسبی به خط نستعلیق و به دست خوشنویس معروف قزوینی «مالک دیلمی» نگارش شده‌است. فالنامه تهماسبی موجود دارای 29 نگاره است، اما با بررسی فالنامۀهای تقلیدی از این نسخه می‌توان دریافت نگاره‌های دیگری نیز در نسخه موجود بوده‌اند که به هر دلیل اکنون در دسترس نیستند. احتمالا نگارگری برخی از تصاویر آن را آقا میرک و عبدالعزیز برعهده داشته‌اند. این نسخه از جمله شاهکارهای نفیس پیرامون هنر شیعی است که بخشی از درون‌مایه آن را باورهای شیعه تشکیل داده‌است. این برگ از مجموعۀ فالنامه تهماسبی در حال حاضر در موزه متروپولیتن نیویورک به شمارۀ 50.23.2 نگهداری می‌گردد.

🖼 برخلاف گزارش‌های منابع کهن امامیه هم‌چون تهذیب الاحکام شیخ طوسی و فرحة الغری ابن طاوس نسبت به جریان دفن امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، نگارۀ فوق با توجه به یک داستان عامیانۀ بکتاشی به تصویر کشیده شده‌است؛ طبق این داستان حضرت امیر (علیه السلام) از زمان مرگ خود آگاه بود و به حسنین (علیهما السلام) وصیت می‌کند که پس از غسل و کفن ایشان، جسد مبارک‌شان را در تابوتی قرار دهند و بر پشت شتری بگذارند و در بین راه شتر را به شخص نقاب‌داری بدهند و برگردند.

حسنین (علیهما السلام) این کار را انجام می‌دهند، اما امام حسین (علیه السلام) نگران می‌شود و به تعقیب شخص ناشناس می‌پردازد، تا این که آن شخص نقاب از چهره برمی‌دارد و از او می‌خواهد که برگردد و نگران نباشد و آن شخص کسی نبود جز خود حضرت امیرمؤمنان علی (علیه السلام).

در این نگاره، امام علی (علیه السلام) در حالی‌که هدایت شتر حامل تابوت پیکر مطهر خویش را برعهده دارد، ترسیم شده‌است؛ در حال که ایشان به پشت سر نگاه می‌کند و امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) به ترتیب با حالتی خاضعانه و پرسش‌گرانه در پی ایشان حرکت می‌کنند.

سه امام با کلاه‌های صفوی – تاج حیدری- و صورت‌هایی با روبند سفید و هالۀ شعله‌سان در اطراف چهره به تصویر کشیده‌اند و نام هر یک کنار سر مبارک‌شان نگاشته شده و کنار تابوت امیرمومنان علی (علیه السلام) نیز کلمه "تابوت" درج شده‌است.

حضرت امیر (علیه السلام) شتر حامل تابوت را که پارچه سبزی بر آن نهاده شده، با طمأنینه به پیش می‌برد و به‌نظر می‌رسد با امام حسین (علیه السلام) سخن می‌گوید.

 #نگارگری
#قرن_دهم_هجری
#فالنامه_تهماسبی
#شهادت_امام_علی_علیه_السلام
#موزه_شیعه

‍ 🔶 بازنمود فرهنگِ شیعی در شهر انارِ کرمانِ سدۀ هشتم هجری (فرستۀ نخست)

از کهن‌ترین ابنیۀ امام‌زادگان استان کرمان، آستان امام‌زاده محمد صالح شهر انار (أبان) است.

نسب‌نامه این امام‌زاده به یغما رفته است. بنابر حافظۀ تاریخی مردمان منطقه در دو سدۀ اخیر، نسب این امام‌زاده به امام موسی کاظم (علیه السلام) می‌رسد. ژنرال پرسی سایکس مؤسس کنسولگری بریتانیا در کرمان در سفرنامۀ خود، هزار مایل در پرشیا ص213، پس از توصیف مقبره، نام این امام‌زاده را با عنوان «محمدصالح ابن موسی الکاظم» یاد کرده است.

صحن قدیمی امام‌زاده، دو ایوان دارد که ایوان اصلی آن در سمت قبله (جبهۀ جنوب غربی) و ایوان دیگر روبروی آن است و در دو سوی آن دو رواق وجود دارد. به گواهی کتیبه‌ای که در گنبدخانۀ قدیمی قرار دارد، تاریخ ساخت بنای حاضر به سال 626هـ بازمی‌گردد. تاریخ ساخت صدوق قبر امام‌زاده، سال 757هـ را نشان می‌دهد. ظاهرا در این دوره بنای امام‌زاده محمدصالح مرمت شده و زیر گنبد قدیمی نیز با تکنیک گچبری ایلخانی آراسته شده است.

متاسفانه در کتیبه‌های بنا اشاره‌ای به بانیان و دست اندرکاران مرمت بنا دیده نمی‌شود. تنها بر پایه شواهدی می‌توان احتمالی را مطرح کرد که این بنا پس از استیلای امیر مبارزالدین محمد بر کرمان پس از ۷۴۰هـ بازسازی شده باشد. شاهدی که این احتمال را تقویت می‌کند اجرای آیۀ «انا فتحنا لک فتحا مبینا» با تکنیک گچبری در بالای در ورودی فضای گنبدخانه است که احتمالا به مناسبت فتح کرمان در آن سالیان در بنا حک شده است.

ظرافت حجار در اجرای تکنیک حروف فرورفته در صندوق قبر امام‌زاده محمد صالح، اثری هنری را به ارمغان آورده است. بر روی صندوق قبر ترکیبی از خطوط کوفی مورّق، کوفی معقلی، رقاع و ثلث دیده می‌شود. محتوای روی سنگ شامل سه حدیث از پیامبر خدا حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و بر حاشیۀ آن صلوات بر چهارده معصوم (علیهم السلام) است.

🔍 خوانش روی صدوق قبر امام‌زاده محمد صالح انار:

قسمت حاشیۀ به ثلث: اللهم صل علی محمد المصطفی و علی المرتضی و فاطمة الزهراء و خدیجة الکبری و حسن الرضا و حسین شهید بکربلا و علی زین العابدین و محمد الباقر و جعفر الصادق و موسی الکاظم و علی الرضا و محمد النقی و علی التقی و حسن العسکری و حجة القائم و الخلف الصالح محمد المهدی صلوات الله علیهم اجمعین

قسمت راست کتیبه به کوفی معقلی: قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم

قسمت راست کتیبه به کوفی مورق: قال النبی علیه السلام

مرکز به رقاع : قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم الدنیا سجن المؤمن و جنة الکافر

قسمت چپ به کوفی مورق: الدنیا مزرعة الآخرة

قسمت چپ به کوفی معقلی: المؤمنون لایموتون بل ینقلون من دار الی دار

♦️ نگارش نام حضرت خدیجه (سلام الله علیها) و ذکر القاب خاص حضرت ولی عصر( عجل الله تعالی فرجه الشریف) در صلوات کبیره بر چهارده معصوم (علیهم السلام)، نشان از باورهای شیعی بانیان و مردمان منطقه دارد.

✍🏼 در فرستۀ دوم به خوانش دیواره‌های صندوق خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید...

@shia_museum

خوانش روی صندوق قبر امام‌زاده محمد صالح انار

📣 نشست بیست و دوم کاشان‌شناخت

🔸نشست «بازتاب باورهای شیعی بر کاشی‌های زرین‌فام کاشان در سده‌های نهم و دهم ه.ق» از سلسله نشست‌های مطالعاتِ علمی منطقه فرهنگی کاشان با سخنرانی دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی و دکتر محمدرضا غیاثیان برگزار می‌شود.

🗓زمان: سه‌شنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ | ساعت ۱۸

مکان: کاشان، خانهٔ تاریخی کاج (رو‌ به روی مسجد آقا بزرگ)

‍ 🔸 سیاه‌پوشی و عزاداری نخستین سالگرد تخریب دوم مقبرۀ ائمۀ بقیع (علیهم السلام) در حرم رضوی

در میان اسناد موجود در گنجینۀ مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سندی مبنی بر عزاداری و اعلام عزای عمومی به مناسبت سالگرد این واقعۀ جانسوز در ایران و نیز در حرم مطهر رضوی وجود دارد.

در این سند به برگزاری مجالس عزا و سوگواری این واقعه بر حسب توصیۀ آیة الله سید حسین طباطبایی قمی معروف به حاج آقا حسین قمی از علمای معروف اشاره شده است.

البته نویسنده و مخاطب نامه به‌طور دقیق مشخص نیست، اما از آن‌جایی که در پایین سند نوشته شده «اقدام لازم شده است» به نظر می‌رسد این نامه از سوی یکی از علمای شهر مشهد، خطاب به متولی و یا یکی از صاحب منصبان آستان قدس رضوی نوشته شده باشد و بر اساس مهر مندرج در پایین این سند که مربوط به سال ۱۳۰۶ شمسی است، گویا تاریخ سند از ثبت و ضبط اداری این سند، پس از اقدامات انجام شده در این زمینه حکایت دارد.

 تعطیلی نقاره‌خانه و به تعبیر سند موجود، «عمله شکوه» و نیز سیاه‌پوشانی گلدسته‌ها و ضریح مطهر امام هشتم (علیه السلام) ازجمله اقدام پیشنهادی به منظور اقامه عزا در این روز در حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) بوده است.

در بخشی از این سند چنین آمده است:

«... الساعه جناب مستطاب شریعتمدار ملاذ الاسلام آقای شیخ مهدی و جمعی از ائمه جماعت و غیره این بنده منزل بر حسب تلگراف حجه الاسلام آقای قمی دامت برکاته جهت روز هشتم ماه که فردا می‌شود که روزیست که بقاع متبرکه ائمه بقیع را منهدم نموده به این مناسبت اقامه عزا و سوگواری عمومی فراهم نمایند و مشغول شده‌اند عموماً، لذا آقایان خواهشمند می‌باشند که مصیبت برای اجداد حضرت ثامن روحی و ارواح العالمین فداه می‌باشد و فراهم شده، مقرر فرمائید امشب و فردا شب عمله شکوه، خدمت ننمایند و ضریح مطهر و مناره‌ها را سیاه بپوشند و تعطیل فرمایند...».

#تخریب_بقیع

#مقاله

🔸تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (علیهم السلام)

✍ دکتر احمد خامه‌یار

چکیده:

زیارتگاه ائمه بقیع که قبور مطهّر چهار تن از امامان معصوم شیعه (شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق، علیهم السلام) را دربردارد، از مهم‌ترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوره به شمار می‌آید. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی این قبور ساختمان و گنبد بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است. در این نوشتار، با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی اصیل و دست اول، تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع، شامل تعیین زمان ساخت و تحولات و بازسازی‌های آن در دوره‌های بعدی، بررسی شده است. نتایج این این پژوهش نشان می‌دهد قبور ائمه بقیع تا قرن پنجم هجری فاقد ساختمان بوده و نخستین گنبد روی این قبور، در اواخر این قرن، به دستور مجدالملک براوستانی قمی (د 492ق) وزیر برکیارق سلجوقی ساخته شده است. مهم‌ترین تحولات معماری این بنا در دوره‌های بعدی نیز تخریب اول و دوم آن به دست وهابی‌ها و بازسازی آن در دوره عثمانی پس از تخریب اول بوده است.

#تخریب_بقیع
#قبرستان_بقیع
#گنبد_ائمه_بقیع

‍ #معرفی_نشست

📣 موزۀ منوچهر شیبانی: سلسله نشست‌های مطالعاتِ علمی منطقۀ فرهنگی کاشان

🗓 نشست شمارۀ 22، کاشان، خانۀ تاریخی کاج، سه‌شنبه 28 فروردین 1403 ساعت 18

📄 عنوان نشست: بازتاب باورهای شیعی بر کاشی‌های زرین‌فام کاشان در سده‌های نهم و دهم هجری

👥 ارائه دهندگان:
دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی (استادیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان)
دکتر محمدرضا غیاثیان (استادیار گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه کاشان)

🔸در این نشست سه مقاله از دو عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان ارائه گردید. محور هر سه مقاله انعکاس باورهای شیعی مردمان کاشان بر کاشی‌های زرین‌فام منطقه در سده‌های میانی تاریخ ایران بود.

🔻عنوان و قسمتی از چکیدۀ مقالۀ نخست:

«رؤیانگاری بر کاشی زرین‌فام در دو بنای قدمگاهی کاشان از دوران ایلخانی و صفوی»

آمدن شخصی مقدس در رؤیای باورمندان و دستور وی به ساخت بنایی یادمانی، یکی از علت‌های اصلی ساخت قدمگاه­ها بوده و نمونه­های متعددی از این قبیل بناها در ایران قابل شناسایی است. در برخی موارد، برای بیان رؤیا و استمرار این باور برای نسل­های آینده از الواح یادمانی استفاده شده است. در این مقاله به پنج کاشی زرین­فام در منطقۀ کاشان اشاره می­شود که در آن­ها گزارش یک رؤیا ثبت شده است. دو نمونه از آن­ها که متنشان به­طور کامل حفظ شده است، شباهت­های معناداری با هم دارند: اولی متعلق به قدمگاه درب مهریق­آباد کاشان است که شخصی در سال 711ق/1312م امام علی(ع) را در خواب می­بیند و به فرمان او تربت­خانه­ای می­سازد. طبق متن کاشی دوم در قدمگاه خضر روستای یزدلان، شخصی در سال 1015ق/1607م خضر را در خواب دیده که به او سفارش تعمیر یک بنای گنبددار مخروبه را داده است. این نوشتار به دنبال واکاوی محتوا و بررسی وجوه تمایز و تشابه این دو لوح است. یافته­های مقاله نشان می­دهد که آن دو در بازتاب باورهای عامۀ ایرانی ـ شیعی، زمان و مکان مقدس و کرامت‌های شخص­محوری مقدس، بن­مایه‌ای مشترک دارند و جهت اصلی آن­ها مستندسازی عمارتِ بنایی مذهبی با بن­مایه­های ایرانی و شیعی است.

🔻عنوان و قسمتی از چکیدۀ مقالۀ دوم:

«الواح زرين‌فام کاشان در اواخر سدۀ نهم و نیمۀ اول سدة دهم هجری»

اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهم­ترین مراکز تولید کاشی­های زرین­فام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ساخت کاشی­های زریـن­فام اما با فرم و محتوای متفاوت هستیم. در این مقاله پانزده نمونه از این کاشی­ها که در خلال سال­های 883 تا 967 هجری تولید شده­اند، معرفی می­شود. این نوشتار با بهره­گیری از جستجوی میدانی و مطالعۀ کتابخانه­ای، ضمن معرفی دو لوح زرین‌فام ناشناخته، برای اولین بار به بازخوانی محتوا و انتشار تصاویر تمام نمونه­های شناخته شده پرداخته و بررسی می­کند که این کاشی‌ها به لحاظ فرم و صورت چه ویژگی­هایی دارد؟ و محتوای این الواح چه ارتباطی با باورهای مذهبی مردم ایران، به­ویژه کاشان در آغاز عصر صفوی دارد؟ نتایج نشان می­دهند که زرین­فام­های این دوران تابع فرم و شکل کلی تقریباً یکسانی هستند و محتوای آنها تحت تأثیر باورهای شیعی و محوریت صلوات بر چهارده معصوم است.

🔻عنوان و قسمتی از چکیدۀ مقالۀ سوم:

«دو رویکرد مذهبی غالی و معتدل بر دو لوح کاشی صفوی مسجدجامع کوهپایه»

تهیۀ دو لوح کاشی یادمان در اوایل دورۀ صفوی برای یک منبر کاشی‌کاری‌شده در مسجدجامع کوهپایه، شهری کوچک در نزدیکی اصفهان، سؤالات و ابهاماتی ایجاد کرده است. یکی از این کاشی‌ها از نوع زرین‌فام است که در محرم سال 935 هجری در شهر کاشان و دیگری کاشی آبی و سفید که هشت ماه بعد در رمضان همان سال در شهر قمشه تولید شده است. محتوای کاشی اول مبین تشیع غالی و دومی مبین گرایش معتدل اسلامی دربارۀ امام علی(ع) و آل پیامبر(ص) است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که علت اصلی سفارش کاشی دوم، نگرانی سفارش‌دهنده از عبارت «هو العلی الاعلی» در صدر لوح زرین‌فام کاشان است که به‌دلیل کاربرد آن برای امام علی(ع) و برخی رهبران جنبش حروفیه، شعاری تند و غیرمتشرعانه تلقی می‌شد. لذا در شهر کوهپایه که یکی از مراکز نقطویه بود و برخی از بزرگان آن مانند ابوالقاسم امری بدین اتهام نابینا شدند، بانی منبر، حاج اسکندر به سفارش کاشی دیگری با محتوایی معتدل مبادرت می‌ورزد. همچنین این دو کاشی مناسبات صنعتی و هنری شهرهای کاشان، قمشه و کوهپایه و به‌طور کلی مرکز ایران را نشان می‌دهند که متأثر از عقاید شیعی آن دوران است.

📣 فایل صوتی

🗓 نشست شمارۀ 22، کاشان، خانۀ تاریخی کاج، سه‌شنبه 28 فروردین 1403 ساعت 18

📄 عنوان نشست: بازتاب باورهای شیعی بر کاشی‌های زرین‌فام کاشان در سده‌های نهم و دهم هجری

👥 ارائه دهندگان:

دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی (استادیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان)

دکتر محمدرضا غیاثیان (استادیار گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه کاشان)

نشست‌های پژوهشی موزۀ شیعه (5)

🔸در جستجوی تربت‌خانۀ ایلخانی کاشان:
از رؤیانگاری بر کاشی‌های زرین‌فام تا ساخت بنای قدمگاه امام علی (علیه السلام)

🔹دکتر حمیدرضا جیحانی
دانشیار مرکز مستندنگاری، مطالعات معماری و مرمت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی
🔹 دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی
دانشیار گروه ادیان و فلسفۀ دانشگاه کاشان

🗓تاریخ و محل برگزاری:

چهارشنبه 26 اردیبهشت 1403 هـ ش. ساعت 14 تا 16

تهران، خیابان انقلاب، خیابان قدس، خیابان پورسینا، پلاک 13

مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران


#نشست_های_پژوهشی_موزه_شیعه
#مطالعات_معماری_ایران
#تربت_خانه_ایلخانی
#کاشان
#کاشی_زرین_فام
#سده_هشتم_هجری
#موزه_شیعه

به مناسبت ۱۹ اردیبهشت، روز ملی میراث مکتوب
با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد و موزه شیعه

تشیّع پیشاصفوی به روایت میراث ملی ایران
حمیدرضا آذری‌نیا
دکترای مردم‌شناسی و هیات مدیر موزهٔ شیعه

⏰چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ . ساعت ۱۰:۱۵ الی ۱۱:۱۵ 
دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، سالن دکتر مشائی

◀️ لینک پخش زنده

🔗موزه شیعه
🔗انجمن ایرانی تاریخ اسلام، شعبه خراسان رضوی، کمیتۀ نسخه‌های خطی

تشیّع پیشاصفوی به روایت میراث ملی ایران
حمیدرضا آذری‌نیا
دکترای مردم‌شناسی و عضو هیات مدیرۀ موزهٔ شیعه

چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳.
دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

🔗موزه شیعه
🔗انجمن ایرانی تاریخ اسلام، شعبه خراسان رضوی

🔺نشست پژوهشی موزۀ شیعه به مناسبت ولادت با سعادت امام رضا(علیه السلام)🔻

🔸سخنرانان:

🔹دکتر حمیدرضا آذری‌نیا: زمینه‌های اجتماعی و سیاسی ضرب سکۀ ولایت‌عهدی امام رضا علیه السلام، ساعت 9:30 تا 10 صبح

🔹استاد احمدرضا رحیمی ریسه: معرفی پروژۀ دانشنامۀ نسخه‌های کهن امامیه و  نسخۀ کهن عیون اخبار الرضا علیه السلام، ساعت 10 تا 10:30 صبح 

🔹دکتر میثم صادقی: معرفی اسناد و کتیبه‌های قدمگاه رضوی در توران‌پشتِ یزد، ساعت 10:30 تا 11 صبح


پیرامون نشست، نمایشگاهی از هشت اثر رضوی مرتبط با موضوع سخنرانی‌ها نیز دایر خواهد بود.

🏛 محل نشست و نمایشگاه: تهران، خیابان امام خمینی، خیابان سی تیر، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سالن همایش‌های خلیج فارس

🗓 زمان: دوشنبه 31 اردیبهشت ماه 1403ش، ساعت 9:30

💻 پخش زنده توسط انجمن ایرانی تاریخ اسلام شعبۀ خراسان رضوی

https://www.tgoop.com/shia_museum

⚫️ برنامه های امروز برگزار نمی شود.