«جناب اشرف مشیرالسلطنه چون هوای طهران گرم و تحملش بر ما سخت بود از اینرو بباغشاه حرکت فرمودیم پنجشنبه 4 جمادی‌الاولی عمارت باغشاه»

«رئیس ـ در جلسه‌ی قبل اینجا مذاکره شد که یک هیئتی از طرف مجلس مقدس بروند بخانه‌ی جناب آقای عضدالملک این هیئت رفته و معلوم شد تمام مقاصد امرا و وزرا را اعلیحضرت همایونی قبول فرموده وقتی که جناب عضدالملک و آقای مشیر‌السلطنه حضور مبارک اعلیحضرت همایونی شرفیاب شده بودند این هیئت وکلا را اعلیحضرت همایونی خواسته بودند لهذا هیئت مزبور هم از آنجا بحضور همایونی شرفیاب شده بی‌نهایت اظهار تشکر از این رفع غایله نموده‌اند و دیروز هم جناب مشیرالسلطنه بدربار رفته مشغول تنظیم امورات بودند و بوزیر دربار هم پیغام داده شد که بروند بدربار مشغول نظم دربار شوند و امروز صبح هم موکب همایون بجهت سیاحت بباغشاه تشریف‌فرما شدند گویا زمان تشریف‌فرمایی از سربازهای سیلاخوری بعضی حرکات ناشایست بروز کرده که کسبه می‌خواسته‌اند دکاکین را ببندند و اینجا اطلاع حاصل شد بتوسط تلفن غدغن شد که بازارها را نبندند بجهت آنکه مسئله‌ی مهمی نبوده و وقوع این حرکات مورد اعتنا نیست که دکاکین بسته شود و بعد جناب مشیر‌السلطنه را هم که برحسب دستخط اعلیحضرت همایونی رئیس‌الوزرا هستند ولی هنوز در مجلس معرفی نشده‌اند و روز شنبه با هیئت منتخبه‌ی خودشان در مجلس مقدس معرفی خواهند شد بمجلس احضار شدند در باب نظم شهر با حضور حکومت و رئیس‌ اداره‌ی نظمیه مذاکرات لازمه بعمل آمده قرار شد که سیصد ‌نفر از فوج و صد نفر قزاق در تحت اداره‌ی نظمیه باشند که شهر را کاملاً منظم بدارند و راه شمیران را هم قرار شد بسردار فیروز سپرده شود که آن خط را در کمال امنیت حفظ کند چون این خبر اهمیت پیدا کرده بود لهذا محض اطلاع آقایان وکلاء محترم تفصیل را اظهار داشت که مسبوق شده و بدانند مسئله اهمیتی نداشته.

حاج‌ سید‌ باقر ـ این سربازهای سیلاخوری مگر صاحب‌منصب ندارند که در این شهر اینطور حرکات وحشیانه کرده مردم را متوحش می‌کنند و صاحب‌منصب آنها مسئول نیست؟

رئیس ـ در خصوص این مسئله هم بجناب رئیس‌الوزراء و وزیر جنگ اظهار شد که چرا این سربازان بواسطه‌ی بروز اینگونه حرکات مردم را متوحش می‌سازند؟! جواب گفتند که می‌رویم در این باب تحقیق کرده آنها را بمجازات می‌رسانیم و من ‌بعد صاحب‌منصب آنها را مسئول قرار می‌دهیم که دیگر اینگونه حرکات از آنها بروز نکند.»

راه نجات و امیدواری ملت

ملت قدیم قویم ایران فرزندان حقیقی و روحانی ما هستند البته خوشوقت نخواهند بود که دولت شش‌هزار‌ ساله‌ی ایشان پایمال هوی و هوس مشتی خائن خودغرض خودخواه که بکلی از شرف ملیت دور و از حیثیت انسانیت مهجورند گردد البته راضی نخواهند بود که بدبختانه دستخوش خیالات فاسده‌ی دزدان آدمکش شوند یکی بطمع وزارت و دیگری بخیال ریاست بعضی بعلت جلب فائده برخی بواسطه‌ی کسب تسلط و اقدام بامور نامشروع ساده‌لوحان بیچاره را بعناوین مختلفه هر ساعتی بزبانی و هر روزی ببیانی فریفته آنان را آلت ‌کار و ایادی اعتبار خود قرار دهند بعموم فرزندان خود اعلام می‌نماییم که در این صورت چندی نخواهد گذشت از دولت و ملت جز اسمی باقی نخواهد ماند و بکلی رشته‌ی قومیت و قوای مملکت از هم گسیخته خواهد شد چنانچه بسالهای دراز و اتلاف نفوس صنادید مملکتی و عقلای ملت از عهده‌ی اصلاح آن نتوانند برآمد بدیهی است اشتباهی نخواهند داشت که شخص همایون ما در این مدت تا چه پایه در پیشرفت مشروطیت و آسایش و صلاح حال مملکت اقدامات فرموده از هیچ اقدامی فروگذار نفرمودیم هرچه گفتند شنیدیم و هرچه خواستند کردیم و از هر حرکت زشت ناپسندی تجاهل و اغماض نمودیم چه عهدها بستند که نشکستند چه پیمانها که بپایان نبردند آیا دیگر از برای شما شبهه باقی مانده که معدودی مفسدین قصدی جز خراب کردن خانه‌ی شما ندارند آیا نمی‌دانید که نمی‌خواهند رابطه‌ی اتحاد حقیقی درمیان دولت و ملت برقرار بماند صراحتاً بشما می‌گویم که بهیچ‌وجه من‌الوجوه ممکن نیست بیش از این دولت و ملت خود را دچار حوادث و انقلابات دیده و از اعمال مغرضین صرف‌نظر فرمایم و این حرکات ناشایسته را بازیچه پنداشته و ملت خود را در تنگنای فشار ظلم مفسدین ایران‌خراب‌کن بگذارم ایران بطوری که دستخط فرموده و بعموم دول اعلان فرموده‌ایم مشروطه و در عداد دول کنستی‌توسیون محسوب است وکلا و مجلس شورای ‌ملی در کمال امنیت و قدرت بتکالیفی که برای آنها مقرر است عمل خواهند کرد ما هم جداً در اجرای دستخط و مرحمت سابقه‌ی خودمان جاهد و ساعی تجار و کسبه رعایا عموماً در امان و بکار خود مشغول مفسدین بی‌هیچ قبول وساطتی مخذول و منکوب هر کسی از حدود خود تجاوز نماید مورد تنبیه و سیاست سخت خواهد شد البته ملت نجیب ایران و فرزندان عزیز من این اقدام حیوة‌بخش شاهانه را شایسته‌ی هر گونه تشکر دانسته مقاصد حسنه‌ی ما را در نظر داشته و بهیچ‌وجه از همراهی فروگذار نخواهند نمود.

(محمد‌علی‌شاه ‌قاجار)

استقلال مملکت را در معرض خطر عاجل گذاشته بانواع وسائل مناسبه از حضور همایونی استدعا شده بود چند روز قاطبه‌ی امرا و سرداران در منزل حضرت اشرف ‌عضدالملک متحصن و تبعید آنها را از دربار استدعا نموده و قبول شد ولی باز از قوه بفعل نرسید روز پنجشنبه اعلیحضرت بصورت خیلی موحشه بغتتاً بباغشاه که بیرون دروازه است تشریف برده اردوی مفصلی در آنجا تشکیل داده دیروز یکشنبه در موقع شرفیابی چند نفر از سران امرا را امر بتوقیف فرموده بیرون دروازه‌ها توپ گذاشته از حالت حاضره‌ی موحشه خیلی اهالی مشوش سیمها مقطوع اقدامات درباریان کلیتاً بانهدام اساس مشروطیت و مجلس قریب ‌وقوع. (عبدالله ‌الموسوی ‌بهبهانی) (محمد‌بن‌صادق ‌طباطبایی)

«متفرق شدن عموم انجمنهای ملی روز جمعه 12 شکست فاحشی بمفسدین بی‌ایمان داد و سدی بسیار محکم جلو شرارت و فساد کشید. زبان بدخواهان که نسبت‌های ننگین داده و شورش‌طلب فتنه‌جوشان می‌گفتند بسته گردید و بر دوست و دشمن معلوم شد که ملت سر بلوا و آشوب ندارد و باشلتم و استعمال قوه کار نمی‌کند بلکه همان قسم که از روز اول بگریه و زاری حقوق مسلوبه‌ی خود را خواسته و گرفته‌اند بعد از این نیز تغییر مسلک نداده و با مظلومیت و افتادگی از بزرگان خود و شخص اعلیحضرت جبر کسور وارده برده اصل از قانون را اساسی را مسئلت دارند ...»

محرمانه راپورت نمره‌ی 59

جناب جلالتمآبا در بیست‌و‌ششم مه روسی (هشتم ژون فرنگی) اعلیحضرت شاه مرا با ترجمان اول سفارت بباغشاه دعوت کرد و با تقریرات دوستانه موافقت خود را به تکلیف سابق ، که پیش جنابعالی عرض کرده‌ام بشرط تدبیری که تخلیص گریبان از اعتراض دول اروپا بجهة تبدیل کردن حکومت مشروطه باستبداد قدیمی ممکن باشد بیان کرد و منضماً بموافقت خود گفت که خواهشش اینست که هر قدر ممکن است خونریزی کمتر باشد ولی من باین خواهش او جسارت کرده در جواب گفتم که خونریزی در این جنگ مجبوری و ضروریست. چون از باغشاه برگشتیم من و ترجمان مذکور همان شب در سفارت ترتیبی بجهة معامله‌‌‌ی آینده با آشیانه‌ی دزدان که در این شهر با طنطنه‌ی عظیم مجلس نامیده می‌شود معین نمودیم در این ترتیب که یک اساسی است از برای اجرای کارهای آتیه‌ اول قراری که داده شد این بود که تا دم آخر باید مجلس و طرفداران او را بکلی غافل کرده و بسفارت نیز نباید گذاشت خبری معلوم شود تا یکدفعه کار را بمخالفت کشانده و باستعمال قوه‌ی مرتبه‌ی عسکریه آشیانه‌ی دزدان و رشوه‌خواران را خراب و حامیانش را که مقاومت و ممانعت کنند بکشیم و آنها را هم که زنده ماندند در عدلیه محکوم و با جزاهای بسیار سخت مجازات دهیم چون حال تمام مأمورین و شاه در دست است که همیشه در هر کاری اعم از اینکه خوب باشد یا بد مسامحه و عیب‌جویی کرده و باین جهت تمام کارها را ناتمام می‌گذارند لازم دیدیم که بعد از آنکه ترتیباتی که معین کردیم قبول شد از طرف شاه بخود من آزادی تامه در اجرای کار داده شود چنانچه مجبور نباشد که امر احدی را در این کار قبول کرده باشم ولو از هر که صادر شده باشد تا اینکه کار بکلی تمام شود اگرچه از اوامر سابق و تعلیماتی که جناب جلالتمآب عالی داده‌اید موقع و حدود قوت بنده کاملاً معلوم است ولی باز جسارت کرده و استدعا می‌کنم که حدودات مداخله‌ی بنده را در این کار که در دست دارم غیر از خدمات سری که در موقع خواهم کرد معین فرمایید. وقتی که ترتیبات کار را معین کرده‌ایم از طرف سفیر و شاه تصدیق شد صورت او را بدون تأخیر بجناب جلالتمآب عالی می‌فرستم. منتظر اوامر عالی. کولونل و. لیاخوف.

طهران ـ 27 مه (روسی) نهم ‌ژون فرنگی 1908

محرمانه راپورت نمره‌ی 60

جناب جلالتمآبا ترتیباتی را که از طرف بنده و ترجمان اول سفارت معین شده بود سفیر بعد از آنکه اجمالاً با پترسبورغ مخابره کرد و از پترسبورغ هم با تبدیلات خیلی مختصر تقریباً بدون اینکه اعتراضی بکنند صلاح دیده قبول کردند اما شاه مانند یک ایرانی بسیار تردید کرد می‌ترسید از اینکه خونریزی خواهد شد بنا کرد بعضی تصورات بیجا کردن یعنی صلح و غیره چون این را دیدیم مجبور شدیم که وسیله‌ی قطعی و آخری خود را بکار ببریم که این ترتیبات از طرف دولت روسیه قبول و بهترین ترتیبات برای حال حاضر ملاحظه شده است اگر شما قبول نکنید دولت روسیه دیگر بهیچ‌وجه از شما حمایت نخواهد کرد و هرچه هم بعد از این بشما واقع بشود خود را مسئول نخواهد دانست وسیله‌ی قطعی ما بسیار مهم و مسئله‌ مؤثر بود شاه بالطبع بدون تأخیر قبول کرد و آزادی کامل نیز بجهة اجرا و اتمام کار داد مواد اساسی این ترتیبات بقرار ذیل است :

اول ـ با پولی که از طرف سفارت و شاه داده خواهد شد رشوت دادن بوکلای مهم مجلس و وزرا که در جلسه‌ی آخری ترتیبی را که بایشان داده خواهد شد قبول و بر وفقش عمل کنند.

دوم ـ تا دقیقه‌ی آخر یعنی حاضر شدن کلیه‌ی ترتیبات بطور دوستانه با مجلس رفتار نمودن و چنین وانمود کردن که شاه با مجلس صلح کند و همچنین داخل مکالمه‌ی صلح شدن شاه با مجلس.

سیم ـ سعی کردن با رشوت یا وسایل دیگر بجهة خارج کردن مردمان مسلح از مجلس و مسجد و انجمنهای نزدیک.

چهارم ـ اقدامات کردن که رؤسای انجمنها را با رشوت و غیره با خود طرفدار نموده تا در روز موعود اعضای انجمن خود را نگاه داشته و نگذارند بیرون بروند.

پنجم ـ یک روز پیش یا در روز اجرای کار فرستادن قزاقها با تبدیل قیافت به مجلس و مسجد تا از آنجا بهوا شلیک نموده و هم بهانه برای هجوم و خراب کردن مجلس بدست بدهند و هم کسانی را که در مجلس و مسجد مقاومت خواهند کرد بکشند.

ششم ـ کمال دقت و جهد کردن برای اینکه مبادا کسی بسفارت دول اروپا خاصه انگلیس داخل شود.

هفتم ـ وقتی که تمام ترتیبات حاضر شد در یک روز معینی مجلس و اطراف او را با قزاق بریگاد و توپ محاصره و خراب کردن و کشتن کسانی را که در مقابل مقاومت کنند.

هشتم ـ تسلیم کردن خانه‌های رؤسای مشروطه‌طلبان و وکلا را بعد از تخریب مجلس بسرباز و عوام‌ ناس که غارت کنند.

نهم ـ گرفتار کردن رؤسای مشروطه‌خواهان و وکلا و طرفداران مجلس را و بدار زدن و نفی‌ کردن آنها نظر باهمیت موقع و شخصی ایشان.

دهم ـ بجهة آسوده کردن خیال جمهور و دول اروپ اعلان کردن که مجلس دوباره باز خواهد شد.
شاه موافقت خود را باین ترتیبات بیان کرد. و گفت بهتر است که سرباز و سوار ایرانی هم در این کار اشتراک بکنند ولی بنده بملاحظه‌ی اینکه این وقت برای بریگاد قزاق بهترین اوقات است که وظیفه‌ی حقیقی خود را از پیش برده و رسوخ کامله‌ی خود را در حیات سیاسی دولت ایران محکم و اجرای خیالات آینده را آسانتر کند قطعاً و مصراً رد کردم. اما در خصوص مداخله‌ی شخصی و فعلی بنده در روز بومباردمان (توپ بستن) سفیر راضی نمی‌شد و می‌ترسید که دول سایره اعتراض کنند ولی بنده امر جناب جلالتمآب عالی را در نظر داشتم و بملاحظه‌ی اینکه کار را بدست افسرهای ایرانی ندهم (اگرچه افسرهای ایرانی قزاقخانه صداقت خالصانه بروسیه دارند ولی هرچه باشد باز هم ایرانیند ممکن است که در موقع اجرای کار حسیات ملی آنها را مانع شده و کار را بکلی خراب کنند) بمداخله‌ی شخصی و فعلی خود قرار دادم من جناب جلالتمآب عالی را امنیت کامله می‌دهم که در بریگاد قزاقخانه که در دست بنده است افسر و غیرافسر انتظام و صداقت مخصوص بجهت کار دارند.

در صورتی که مانعی از خارج ظهور نکند موفقیت کار را مسئولم منتظر اوامر عالی ـ 31 مه (روسی)

کولونل و. لیاخوف