tgoop.com/tashqaridaUZ/318
Last Update:
Ворух ҳақида
Ворух анклави билан боғлиқ можаро анча чуқур илдизларга эга ва ҳаттоки совет даврида ҳам қуролли тўқнашувларга сабаб бўлганига қарамай, бу даражадаги масштабга биринчи марта чиқмоқда. Бу сафарги тўқнашувдан бир ой олдин Қирғизистон Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбари Қамчибек Ташиев Ўзбекистон ва Тожикистон билан чегаралар масалалари бўйича ўтказилган махсус матбуот анжуманида Душанбега 35 минг аҳолига эга (!) Ворух анклавини унинг майдонига тенг бошқа ҳудудга алмаштириш таклифи берилганини маълум қилганди. Шундан кейин Боткен вилоятида ҳарбий машғулотлар ҳам ўтказилди.
Тожикистон ушбу баёнотга расман муносабат билдирмаган бўлса-да узоқ йиллар ташқи ишлар вазири сифатида ишлаган Ҳамрохон Зарифи ушбу позицияга кескин танқид билан норозилик билдирган ва собиқ вазир айнан ҳукумат позициясини билдиргани тахмин қилинганди. Шунингдек Тожикистон президенти Эмомали Раҳмон шахсан ўзи Ворухга ташриф буюриб, анклавни алмаштириш масаласи умуман кўтарилмаганини ва кўтарилмаслигини маълум қилган эди.
Шундан кейин апрель ойи охирида тожикистонликларнинг Головной сув тақсимлаш пунктида кузатув камераларини ўрнатишга уриниш чоғида қирғизистонликлар билан келиб чиққан жанжал аввал ўзаро тош отишга, кейин қурол ишлатишга ўтиб кетган. Дастлаб икки мамлакат чегара қўшинлари ишга киришган бўлса, кейинчалик Тожикистон ҳам, Қирғизистон ҳам тўлақонли ҳарбий қисмлар ва махсус кучларни бутун чегара бўйига олиб келишди.
Афсуски ҳарбийлар олиб келиниши билан чекланмасдан, отишмалар ва ҳақиқий уруш ҳаракатлари бошланди. Жумладан тинч аҳолига ҳам ўт очилиб, қурбонлар берилган – Қирғизистондан 34 киши қурбон бўлиб, 170 дан ортиқ жароҳатланган, Тожикистондан 15 киши ҳалок бўлган, жароҳатланганлар сони маълум эмас. Иккала томонда ҳам уйлар ёқилган. Қирғизистонда 33 мингдан ортиқ одам эвакуация қилинган.
Дастлабки икки кундан кейин, жумладан Ўзбекистон ва Қозоғистон президентларининг аралашуви билан ўт очишни тўхтатиш ва ҳарбийларни чегарадан олиб кетиш бўйича келишувга эришилганига қарамай 1 май куни яна отишмалар давом этди, шундан кейин 2-майга ўтар кечаси яна бир марта ўт очишни тўхтатиш бўйича келишув имзоланган. Айни пайтдаги вазият тушунарсиз.
Аммо шуниси маълумки, Тожикистон Ворухдан 70 кмгача бўлган масофада чегара бўйлаб анча ҳудудни ўз назоратига олган. Бунда ҳарбийлар билан бирга фуқаролик кийимидаги мутахассислар ҳам қатнашгани айтилмоқда, жумладан собиқ дала қўмондонларидан генерал Шох Искандар ўзининг 2500 одами билан қатнашгани Тожикистоннинг шартли ғалабасига ҳисса қўшган.
Ҳозирча қандай хулосаларга келиш мумкин? Биринчидан, зўравонлик ҳаракатларни кетидан ҳокимиятга келган Қирғизистоннинг жорий ҳукумати ўзи ожиз деб ҳисоблаган қўшнисига нисбатан ҳам шундай “куч позициясидан” ҳаракатланиш мумкин деб ўйлаганди, бироқ амалда Тожикистон ҳарбийлари ҳам, сиёсатчилари ҳам анча тартиб билан ўз мақсадига эришмоқда. Ўз навбатида Қирғизистон аҳолиси ҳукуматни ҳисоб беришга чақирмоқда.
Иккинчидан, Қирғизистоннинг амалдаги ҳукуматининг популистик сиёсати натижалари ва оқибатларидан мамлакат аҳолисининг ўзигина эмас, қўшнилари ҳам огоҳ бўлиши лозим. Зеро ушбу мамлакатда жиноий ўтмишга эга одамларни ҳукуматдан ҳайдаш ва улар чиқарган қарорларнинг легитимлигини сўроқ остига олиш бўйича тажриба бор. Бу сафар қарорларнинг легитимлиги ҳозирданоқ сўроқ қилинмоқда.
Учинчидан ва энг қизиғи, қуролли тўқнашув бошланиши Душанбеда Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилотининг Мудофаа вазирлари кенгаши йиғилиши бўлиб ўтадиган кунга тўғри келди ва бу ташкилот “тинчликка чақириш” ва икки мамлакатнинг ўзига қўйиб бериш билан кифояланди. КХШТ ҳаракат қилиши учун хавф остида бошқа давлат манфаатлари бўлиши керакка ўхшайди.
Шундай экан, Марказий Осиё давлатлари ташқи аралашувсиз ўзаро диалог инструментларини ривожлантириши ва кўпайтириши лозим. Жумладан, Россияга энг боғлиқ бўлган минтақанинг икки мамлакати – Қирғизистон ва Тожикистон бир-бири билан Москвасиз, тўғридан-тўғри ёки минтақанинг етакчи мамлакатлари воситачилигида кўпроқ гаплашиб турганида балки фожеа бунчалик йириклашишининг олдини олиш мумкин бўларди.
@tashqaridaUZ
BY Ташқарида
Share with your friend now:
tgoop.com/tashqaridaUZ/318