tgoop.com/tashqaridaUZ/372
Last Update:
Кутилмаган уруш: Тожикистон ва Қирғизистон нега урушяпти?
Тожикистон ва Қирғизистон президентлари Эмомали Раҳмон ва Садир Жапаровнинг Самарқанддаги ШҲТ саммитида иштироки билан бир пайтда икки мамлакат чегарасида аввалгиларига ўхшамаган анча жиддий қуролли можаро бошлангани кўпчиликни даҳшатга солди. Президентларнинг саммитдан кейин ўзаро гаплашиб олгани ҳам фойда бермаган - тўқнашувлар ҳали ҳам давом этмоқда.
ОАВ нисбатан анча эркин ҳамда фуқаролари ва жамоат арбоблари интернетда фаол бўлган Қирғизистон томони Тожикистонни қўшни ҳудудларни босиб олишга уринишда айблаяпти - интернетда тарқалаётган фото ва видеоматериалларда ҳам бунга ишора бор. Тожикистон эса асосан расмий манбалар орқали Қирғизистонни ўт очишни тўхтатиш келишувларини бузишда, шунингдек провокация ва дезинформацияда айбламоқда.
Шу пайтгача бир неча марта ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувга эришилиб, бир неча марта бузилган. Айни пайтгача қурбонлар сони 100 га яқинлашган, иккала томон расмийлари хабарига кўра Тожикистондан 38 киши, Қирғизистондан 59 киши ҳалок бўлган. Катта қисми тинч аҳоли вакиллари. Қирғизистон 136 минг аҳолисини эвакуация қилган. Бу бундан олдинги энг йирик можаро бўлган 2021 йил баҳоридагидан 4 бараварга кўп.
Нега ҳозир бундай масштабдаги можаро бошланди? Экспертлар бу вазият камида Тожикистон учун кутилмаган бўлмагани, Душанбе бунга тайёрлангани ҳамда ҳарбий қисмлари ва техникаларини чегарага олиб келганини айтмоқда. Шунингдек, Қирғизистон томони Тожикистон формасиз норасмий жангчилардан фойдаланганини ҳам даъво қилган. Тожикистон бронотехника ва ракета тизимларидан фойдаланган, Боткен вилояти маркази - Боткен шаҳри ҳам ўққа тутилган.
Ўз навбатида Тожикистондан ҳужумни кутмагани айтилаётган Қирғизистон ҳам илғор ҳарбий техникадан, жумладан дронлардан фойдаланган. Тўқнашув/можаро/уруш бошланиши учун нуфузли саммит вақти танлангани унга етарлича эътибор қаратилиши учун бўлгани айтилмоқда. Бироқ эътибор тортиш учун уруш бошлаган Раҳмон эканлиги айтилган бўлса ҳам, қирғизистонликлар ижтимоий тармоқларда кичик давлат бўлгани учун уларнинг ҳудудига бостириб кирилганиги ҳеч ким эътибор бермаётганидан нолимоқда.
984 кмлик Тожикистон ва Қирғизистон чегарасининг айни пайтда 308 км қисми бўйича келишилмаган бўлиб, асосан 35 минг аҳоли яшайдиган Тожикистоннинг Ворух анклави ва турли даврлардаги совет хариталарида турлича кўрсатилган участкаларга тўғри келади. Бу ҳудудлар иккала давлат учун ҳам муҳим - чегарадош Сўғд ва Боткен вилоятларида аҳолининг асосий машғулоти бўлган қишлоқ хўжалиги учун муҳим бўлган яйловлар, шунингдек йўллар назоратига имкон беради.
Тоғли ҳудуд бўлгани учун йўллар аҳамияти жуда юқори - масалан, Тожикистон истаганидек Ворух анклавини Сўғд вилояти билан боғлайдиган йўл назоратини олса - бу Қирғизистон учун қарийб 200 минг аҳоли яшайдиган Лайлак туманини мамлакатнинг қолган қисми билан йўлини узиб қўяди. Бу сафар иккала томон ҳам ноҳарбий инфратузилма объектларига ҳам ҳужумга ўтгани айтилмоқда.
Экспертлар уруш иккала давлат раҳбарияти учун ҳам мамлакат ичкарисида ўз мавқеъсини яхшилашга имкон беришини айтмоқда. Тожикистонда - бошқа душман бўлмагани/қолмагани учун ташқи душман яхши имкон бўлса, Қирғизистонда бошидан яхши қўллаб-қувватланмаган ҳукумат ташқи хуруш қаршисида бунга эришиши мумкин. Ўз навбатида ҳар иккала тараф бир-бирини бевосита жангларда қатнашаётган командирларига гапи ўтмасликда айблагани ҳам қизиқ.
Ташқаридан ҳозирча можарони ҳал қилишда воситачиликни Россия таклиф қилган. Ҳа, ярим йилдан бери ўзи Украинани босиб олишга уринаётган Россия. Ҳа, одатда ўзининг қўли бор можароларда воситачилик қиладиган Россия. Ўзи яқинда Хитойдан Европага Россияни айланиб ўтадиган темир йўли қурилиши бўйича шартнома имзолангани бу йўлда можаро чиқарилишига сабаб бўлгани асосий версиялардан сифатида кўтарилган, бироқ бундай хулоса учун ҳали эрта.
@tashqaridaUZ
BY Ташқарида
Share with your friend now:
tgoop.com/tashqaridaUZ/372