tgoop.com/vahididgah/240
Last Update:
نگیرد شتاب
یکی از بیتهایی که در هر سه چاپ معتبر شاهنامه یعنی مسکو، جیحونی و خالقی مطلق به صورت نادرست آمده است، بیت زیر است از داستان رستم و اسفندیار، آنجا که رستم اسفندیار را به ماندن و خوشگذرانی در سیستان ترغیب میکند:
همه دشت نخچیر و مرغ اندر آب
اگر دیر مانی بگیرد شتاب.
در یادداشتهای شاهنامه دکتر خالقی مطلق شتاب گرفتن را به نادرست، «دیر شدن» معنی کردهاند، یعنی اگر دست دست کنی فرصت از دست میرود و دیر میشود (ج ۲، ص ۲۸۵)
در فرهنگ شاهنامهٔ دکتر رواقی شتاب گرفتن در بیت مورد نظر «به سرعت رفتن» معنی شده (ج ۲، ص ۱۶۰۱) که آن هم پذیرفتنی نیست.
در لغتنامهٔ دهخدا نیز معنای نادرستی از این بیت برداشت شدهاست و شتاب گرفتن در آن «عجله کردن و تندی کردن» معنی شده است. اما جالب است که فراهمآورندگان لغتنامه با وجود اشتباه در دریافت معنی بیت، آن را به صورت درست ضبط کردهاند:
همه دشت نخچیر و مرغ اندر آب
اگر دیر مانی نگیرد شتاب.
شتاب گرفتن به معنای ملول شدن است. دکتر رواقی شاهدهای خوبی را برای این کاربرد و این معنا به دست دادهاست (فرهنگ شاهنامه، ج ۲، ص ۱۶۰۲).
وقتی میگفتهاند فلان را شتاب گرفت یعنی او ملول و خسته شد. در اینجا رستم به اسفندیار میگوید اگر مدت درازی در سیستان بمانی خسته و دلزده نمیشوی و ترا شتاب نمیگیرد.
در بخشی از داستان یازده رخ، خسته شدن و ملول شدن سپاهیان توران از یک هفته ماندن بینتیجه و جنگ نکردن با ایرانیان با همین فعل بیان شده است:
که ای پهلوان رد افراسیاب
گرفت اندرین دشت ما را شتاب
به هفتم فراز آمد این روزگار
میانبستهٔ جنگ، چندین سوار
(چاپ دکتر خالقی مطلق، ۱۳۸۶، ج ۲، ص ۲۸)
معنی درست با ضبط نیمهدرست «نگیری شتاب» در برخی از شرحهای شاهنامه و کتابهای درسی مربوط به داستان رستم و اسفندیار دیده میشود. از جمله بنگرید به گزارش دکتر حسن انوری و شادروان دکتر جعفر شعار ازین بیت (رزمنامهٔ رستم و اسفندیار، ص ۱۱۲) و نیز شرح دکتر کزٌازی (نامهٔ باستان، ج ۶، ص ۶۸۷ و ۶۸۸).
همچنین در برخی از مقالهها از صورت «نگیرد شتاب» و معنای درست بیت مورد بحث سخن گفته شده است. از جمله بنگرید به مقالهٔ مهندس جیحونی دربارهٔ برتریهای ضبط نسخهٔ بیروت (جستارهای نوین ادبی، پاییز ۱۳۹۰، ص ۹۵) که نشان میدهد که ایشان از نظر پیشین خود برگشتهاند.
با توجه به برخی از منابع یادشده انتظار میرفت در ویراست نهایی دکتر خالقی مطلق بیت مورد نظر اصلاح شود امّا چنین نشد (بنگرید به شاهنامه، چاپ سخن، ۱۴۰۰، ج ۲، ص ۱۵۱).
◽️ وحید عیدگاه طرقبهای
@vahididgah
BY عیدگاه
Share with your friend now:
tgoop.com/vahididgah/240