عیدگاه

تصحیح بیتی از عطّار

علّت اصلی شماری از تحریف‌ها و دگرگشتگی‌هایی که در منظومه‌ها و دیوان‌های چاپ‌شده دیده می‌شود، کم‌عنایتی مصحّحان است به تمایزهای آوایی فارسی کهن از فارسی روزگاران نو و سده‌های اخیر. غفلت ازین تمایزها و تفاوت‌ها از آنجا رخ می‌دهد که مصحّحان حتّی آنان که بر مسائل تاریخی زبان فارسی اشراف دارند، خواه ناخواه از فارسی معیار روزگار خود تأثیر می‌پذیرند و در کار تصحیح متن، کمتر بر مسائل آوایی تمرکز می‌کنند و بیشتر، سویه‌های معنایی و فرهنگی متن‌ را در نظر می‌گیرند. در نتیجه چندان عجیب نیست که در لحظهٔ تصحیحِ برخی از بیت‌ها حواسشان به این نباشد که فلان کلمه در قدیم با فلان کلمه قافیه نمی‌شده‌است.
از نمونه‌های آنچه گفتیم تصحیح بیت زیر است از الهی‌نامهٔ عطّار:

که تا آن جام یک‌یک ذرّه گردید
به رأی العین می‌بینی چو خورشید
(تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، ص ۱۸۳)

مسأله این است که «گردید» با «خورشید» قافیه نمی‌شده است، زیرا اوّلی به صدای /īd/ ختم می‌شده است و دومی به صدای /ēd/. چنین قافیه‌بندی‌ای مانند قافیه کردن «دید» است با «صید» یا «قید» یا کلماتی شبیه به آن که بی‌گمان خلاف قاعده است.
صورت درست بیت در چند نسخه دیده می‌شود و در دیگر ویراست متن نیز آمده است:

که تا آن جام یک‌یک ذرّه جاوید
به رأی العین می‌بینی چو خورشید
(الاهی‌نامه، چاپ هلموت ریتر، ص ۹۴)

جاوید و خورشید هر دو یای مجهول /ē/ داشته‌اند و با هم قافیه می‌شده‌اند (رجوع شود به کتاب تلفّظ در شعر کهن فارسی، ص ۶۱۴)


◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

www.tgoop.com/vahididgah/241

2.1K viewsAug 16 at 16:47

تصحیح بیتی از عطّار

علّت اصلی شماری از تحریف‌ها و دگرگشتگی‌هایی که در منظومه‌ها و دیوان‌های چاپ‌شده دیده می‌شود، کم‌عنایتی مصحّحان است به تمایزهای آوایی فارسی کهن از فارسی روزگاران نو و سده‌های اخیر. غفلت ازین تمایزها و تفاوت‌ها از آنجا رخ می‌دهد که مصحّحان حتّی آنان که بر مسائل تاریخی زبان فارسی اشراف دارند، خواه ناخواه از فارسی معیار روزگار خود تأثیر می‌پذیرند و در کار تصحیح متن، کمتر بر مسائل آوایی تمرکز می‌کنند و بیشتر، سویه‌های معنایی و فرهنگی متن‌ را در نظر می‌گیرند. در نتیجه چندان عجیب نیست که در لحظهٔ تصحیحِ برخی از بیت‌ها حواسشان به این نباشد که فلان کلمه در قدیم با فلان کلمه قافیه نمی‌شده‌است.
از نمونه‌های آنچه گفتیم تصحیح بیت زیر است از الهی‌نامهٔ عطّار:

که تا آن جام یک‌یک ذرّه گردید
به رأی العین می‌بینی چو خورشید
(تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، ص ۱۸۳)

مسأله این است که «گردید» با «خورشید» قافیه نمی‌شده است، زیرا اوّلی به صدای /īd/ ختم می‌شده است و دومی به صدای /ēd/. چنین قافیه‌بندی‌ای مانند قافیه کردن «دید» است با «صید» یا «قید» یا کلماتی شبیه به آن که بی‌گمان خلاف قاعده است.
صورت درست بیت در چند نسخه دیده می‌شود و در دیگر ویراست متن نیز آمده است:

که تا آن جام یک‌یک ذرّه جاوید
به رأی العین می‌بینی چو خورشید
(الاهی‌نامه، چاپ هلموت ریتر، ص ۹۴)

جاوید و خورشید هر دو یای مجهول /ē/ داشته‌اند و با هم قافیه می‌شده‌اند (رجوع شود به کتاب تلفّظ در شعر کهن فارسی، ص ۶۱۴)


◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

BY عیدگاه