عیدگاه

بیش به معنای زهر

یکی از دیوان‌هایی که ویراست معتبر و درستی از آنها در دست نیست دیوان سنایی است. نه چاپ کهن دیوان به تصحیح استاد مدرس رضوی چنان بود که می‌بایست، نه چاپ تازهٔ دیوان به تصحیح دکتر برزگر خالقی چنان است که می‌باید. در اینجا تنها به یادکرد نمونه‌ای از تحریف‌ها و دگرگشتگی‌های سخن سنائی می‌پردازم. به رباعی زیر که مصراع نخستش اشکالی معنایی و زبانی دارد بنگرید:

روزی که رطب زاد همی از نیشت
آن روز به جان خریدمی تشویشت
اکنون که دمید ریش چون حشّیشت
تیزم بر ریش اگر ریم بر ریشت
(چاپ دکتر محمدرضا برزگر خالقی، ج ۱، ص ۷۸۹).
ضبط ویراست شادروان مدرّس رضوی نیز نه تنها گره کار را نمی‌گشاید بلکه تحریف «زاد» به «داد» را بر مشکلات افزوده‌است:

روزی که رطب داد همی از پیشت
آنروز به جان خریدمی تشویشت...
(چاپ مدرس، ص ۱۱۲۳).

چنان که در جایی دیگر یادآور شده‌ام (تلفّظ در شعر کهن فارسی، ص ۶۵۹- ۶۶۱)، در نخستین سده‌های شعر فارسی قافیه کردن «حشیش» و «ریش» (موی صورت) که صدای /ī/ داشته‌اند با واژه‌های فارسی‌ای چون «پیش» و «نیش» و «ریش» (زخم) و مانند آن که صدای /ē/ داشته‌اند، ممکن نبوده‌ است. پس در مصراع نخست این رباعی باید به دنبال واژه‌ای بود که صدای /ī/ داشته باشد. «بیش» به معنای گیاه زهرآگین (رجوع شود به لغت‌نامهٔ دهخدا) واژه‌ای است که در پی آنیم:
روزی که رطب زاد همی از بیشت
آن روز به جان خریدمی تشویشت...

شاعر از تقابل رطب شیرین و زهر تلخ برای بیان مقصود خود بهره جسته‌است و به نظر می‌رسد که شیرینی بوسه و تلخی دشنام را در نظر داشته.

#تلفظ_در_شعر_کهن_فارسی
#سنایی_غزنوی



◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

www.tgoop.com/vahididgah/273

2.1K viewsedited  Nov 13 at 11:47

بیش به معنای زهر

یکی از دیوان‌هایی که ویراست معتبر و درستی از آنها در دست نیست دیوان سنایی است. نه چاپ کهن دیوان به تصحیح استاد مدرس رضوی چنان بود که می‌بایست، نه چاپ تازهٔ دیوان به تصحیح دکتر برزگر خالقی چنان است که می‌باید. در اینجا تنها به یادکرد نمونه‌ای از تحریف‌ها و دگرگشتگی‌های سخن سنائی می‌پردازم. به رباعی زیر که مصراع نخستش اشکالی معنایی و زبانی دارد بنگرید:

روزی که رطب زاد همی از نیشت
آن روز به جان خریدمی تشویشت
اکنون که دمید ریش چون حشّیشت
تیزم بر ریش اگر ریم بر ریشت
(چاپ دکتر محمدرضا برزگر خالقی، ج ۱، ص ۷۸۹).
ضبط ویراست شادروان مدرّس رضوی نیز نه تنها گره کار را نمی‌گشاید بلکه تحریف «زاد» به «داد» را بر مشکلات افزوده‌است:

روزی که رطب داد همی از پیشت
آنروز به جان خریدمی تشویشت...
(چاپ مدرس، ص ۱۱۲۳).

چنان که در جایی دیگر یادآور شده‌ام (تلفّظ در شعر کهن فارسی، ص ۶۵۹- ۶۶۱)، در نخستین سده‌های شعر فارسی قافیه کردن «حشیش» و «ریش» (موی صورت) که صدای /ī/ داشته‌اند با واژه‌های فارسی‌ای چون «پیش» و «نیش» و «ریش» (زخم) و مانند آن که صدای /ē/ داشته‌اند، ممکن نبوده‌ است. پس در مصراع نخست این رباعی باید به دنبال واژه‌ای بود که صدای /ī/ داشته باشد. «بیش» به معنای گیاه زهرآگین (رجوع شود به لغت‌نامهٔ دهخدا) واژه‌ای است که در پی آنیم:
روزی که رطب زاد همی از بیشت
آن روز به جان خریدمی تشویشت...

شاعر از تقابل رطب شیرین و زهر تلخ برای بیان مقصود خود بهره جسته‌است و به نظر می‌رسد که شیرینی بوسه و تلخی دشنام را در نظر داشته.

#تلفظ_در_شعر_کهن_فارسی
#سنایی_غزنوی



◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

BY عیدگاه