tgoop.com/vahididgah/274
Last Update:
تلفّظ دیوار
«دیوار» در برخی از منابع و فرهنگ‌ها از جمله دستورنامه‌ی نیبرگ و فرهنگ شاهنامه اثر ولف و فرهنگ ریشه‌شناختی دکتر حسن‌دوست و نیز واج‌شناسی شاهنامه، مطابق با تلفظ معیار امروز با یای معروف آوانگاری شده. همین آوانگاری در فرهنگ ریشه‌شناسی پاول هُرن نیز دیده می‌شود، با این توضیح که با توجه به هم‌آوایی میان «دیوار» و «دیو» در مصراعی از شاهنامه (به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد)، تلفظ به یای مجهول را نیز می‌توان محتمل شمرد.
برابر با این حدس و آنچه معین در حاشیه‌ی برهان و مکنزی در فرهنگ کوچک زبان پهلوی و دورکین مایستراِرنست در فرهنگ متن‌های مانوی آورده است، «دیوار» را باید دارای یای مجهول بدانیم و مطالب مغایر با آن را کنار بگذاریم. چنین تلفظی در افغانستان و تاجیکستان هم مرسوم است و در خط سریلیک نیز که مصوّت‌های مجهول و معروف در آن یکسان نوشته نمی‌شود، بازتابی آشکار دارد.
دیگر گواه معروف نبودن یای «دیوار» بیتی از دیوان سوزنی است که صورت درست آن را در مدخل «ریش‌آوردگی» در لغت‌نامه‌ی دهخدا می‌توان دید:
ای پسر ریش آوریدی گِل کش و دیوار زن
باد سرد از درد ریش‌آوردگی دیوار زن
جناس به‌کاررفته میان «دیوار» و «دیوار» در بیت یادشده نشان می‌دهد که تلفظ هجای نخست کلمه‌ی «دیوار» برابر با تلفظ کلمه‌ی «دی» (ماه دهم سال) بوده است و با توجه به اینکه مصوت مرکّب /ay/ واج‌گونه‌ی یای مجهول بوده است (در این باره بنگرید به تلفظ در شعر کهن فارسی، صص ۵۵۱ تا ۵۵۳ و ۵۵۶)، مشخص می‌شود که یای معروف جایی در ساختمان این کلمه نداشته است و باید در آوانگاری برخی از منابع پیش‌گفته و منابع دیگر از جمله فرهنگ شاهنامه، اثر دکتر رواقی بازنگری کرد.
◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای
@vahididgah
BY عیدگاه
Share with your friend now:
tgoop.com/vahididgah/274