tgoop.com/vahididgah/328
Last Update:
آوای و پا
صورت اصیل و فصیح و کهن برخی از کلمه‌ها از جمله «آوا» و «سزا» به همین شکل یعنی بدون حرف پایانی «ی» بوده است، برخلاف برخی از کلمه‌ها که در پایانشان «ی» به کار می‌رفته است، مانند «سرای» و «پای». شادروان بهار در کتاب دوران‌ساز و حسودگداز سبک‌شناسی پس از یادآوری این نکته‌ی مهم، اعتراف می‌کند که در قصیده‌ای کلمهٔ «سزا» را به صورت «سزای» به کار برده و در لحظهٔ سرودن متوجّه این خطا نبوده است (ج ۱، صص ۳۸۱- ۳۸۲).
این اشتباه در تصحیح برخی از متن‌های کهن (مربوط به پیش از سدهٔ ششم) نیز رخ داده است و صورت‌های بی‌اصالتی چون «گیای»، «جزای»، «رو» (= چهره) و «گشا» را پدید آورده است. شاهنامه نیز از این متن‌ها مستثنی نیست و در فراهم آوردن متن ویراستهٔ آن گاه خطاهایی از این دست صورت پذیرفته است. دو نمونه‌اش را اینجا یاد می‌کنم:
خردمند و هشیار و با رای و شرم
سخن گفتنش خوب و آوایْ نرم
(پیرایش نهایی دکتر خالقی، بخش ۲، ص ۶۵۰)
برو گفت و پا را به زین اندر آر
همه کشوران را به دین اندر آر
(همان، بخش ۲، ص ۷۲).
اشکال بیت نخستین این است که «آوا» در آن به حرف «ی» انجامیده است. این اشکال در ویراست قبلی (به تصحیح جلال خالقی و ابوالفضل خطیبی) دیده نمی‌شود. در آنجا «آوایِ نرم» آمده است (دفتر هفتم، ص ۱۴۵) که «ی» در آن حرف میانجی است، نه حرف پایانی خود کلمه.
بیت دوم در هر دو ویراست به صورت نادرست آمده است و اشکال آن نتیجهٔ اعتماد به ضبط منفرد نسخهٔ لندن است که «پای» را «پا» کرده و بیت فردوسی را از اصالت انداخته. «پای» بدون «ی» در زبان فردوسی جایی ندارد. صورت درست مصراع، مطابق با چندین دست‌نویس از جمله نسخه‌ی بیروت (چاپ عکسی طلایه، ص ۴۸۸) این است:
برو پای گردان به زین اندر آر.
«پایِ گُردان» را به قیاس «گوشتِ شاهان» (گوشت شاهانه) که در بیتی دیگر از شاهنامه به کار رفته و در چاپ دکتر خالقی به درستی تصحیح شده است (پیرایش نخست، دفتر یکم، ص ۲۳)، باید پای گُردانه و پهلوانانه معنی کرد. گویا آشنا نبودن کاتبان با این کاربرد کهن سبب‌ساز تحریف در مصراع مورد بحث شده است.
◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای
@vahididgah
BY عیدگاه
Share with your friend now:
tgoop.com/vahididgah/328