Ընդունման օրվանից Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությունը և դրա հիմքում ընկած Անկախության հռչակագիրը եղել է Թուրքիայի թիրախներից մեկը։

Թե՛ 1990-ականներին, թե՛ 2000-ականներին տարբեր առիթներով ու գերազանցապես ոչ պաշտոնական մակարդակում թուրքական կողմն անդրադառնում էր Հայաստանի Սահմանադրությանը։

2020 թվականից հետո արդեն պաշտոնապես Թուրքիան Ադրբեջանի բերանով պահանջում է փոխել Հայաստանի սահմանադրությունը, քանի որ տեսավ հնարավորություն։

Նման պահանջը այսօր հերթական պայման-պարտադրանքն է ուրիշ բազմաթիվ պարտադրանքների շարքում, որոնք կոչված են ոչ թե «խաղաղություն հաստատելուն», այլ հայկական պետությունը թուլացնելուն։

ՀՀ սահմանադրությունը պարունակում է դրույթներ, որոնք մեր պետությունը վերածում են աշխարհաքաղաքական միավորի՝ քաղաքական հստակ ազգային սկզբունքներով, այլ ոչ թե Թուրքիայից կախյալ գավառի։ Ուստի պետք է հարվածել նաև դրան, ինչպես հարվածում են Սփյուռքին, բանակին, կրթական համակարգին, հերոսներին, Հայոց ցեղասպանությանը և այլ գործոնների։

Մեր թշնամիները պատահական ոչինչ չեն թիրախավորում. նրանք հարվածում են մեր պետության ամենակարևոր հիմքերին։

Հետևաբար այսօր՝ Սահմանադրության օրը լավ առիթ է հիշելու, որ այդ փաստաթուղթը, իր բոլոր թերություններով, մեր պետականության խորհրդանիշներից է և իրավական հենքերից, որը առավել քան երբևէ պետք է պաշտպանել բոլորիս։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Վերջին օրերին ադրբեջանցիները ծավալուն հարձակում են սկսել մի շարք հայկական ռեսուրսների վրա, որոնք պայքարում են իրենց հակահայկական քաղաքականության դեմ։

Դրանցից մեկն իմ թելեգրամ ալիքն է։

Իմ ալիքի որոշ հետևորդների նկարները տեղադրել են իրենց իսկ ստեղծած կեղծ էջերում՝ փորձելով այդպիսով թիրախավորել ազգային մարդկանց։

Որևէ անհանգստանալու կարիք չկա։ Հերթական պրիմիտիվ քարոզչությունն է։
Պետք է պարզապես ուշադիր լինել սեփական առցանց հաշիվներին, իսկ առավել ապահովության համար փոխել թելեգրամի գաղտնաբառն ու հաշվի հասցեն (account usernamet-ը (@-ով սկսվող))։

Անկախ ամեն ինչից՝ միշտ հիշե՛ք համացանցային անվտանգության մասին։ Ավելին, եթե մեր դեմ պայքարում են ադրբեջանցիները, ուրեմն ամեն բան ճիշտ ենք անում։

Զգոն եղե՛ք։ Պայքարը շարունակվում է։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Մի քանի շաբաթ է՝ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը տարբեր հարթակներից ու տարբեր ձևաչափերով կոչ է հղում Սիրիայի նախագահին՝ բանակցություններ սկսելու և հարաբերությունները կարգավորելու։

Սակայն Սիրիայի նախագահ Բ. ալ-Ասադը հստակ պատասխանում է այդ բոլոր կոչերին հետևյալ պայմանով.

«Կհանդիպենք, եթե հանդիպման օրակարգում լինի Սիրիայի տարածքներից թուրք զինվորների դուրսբերման հարցը»։

Հիշեցնեմ, որ 2016 թ. Թուրքիայի զինված ուժերը ապօրինի կերպով գրավել են Սիրիայի միջազգայնորեն ճանաչված ինքնիշխան տարածքի ավելի քան 3000 քառակուսի կմ-ը։

Սիրիական կողմը ճիշտ է. եթե իսկապես խաղաղության բանակցություններ են, ապա պետք է իրական քայլ անեն թշնամիները, ոչ թե միայն հայտարարություններ տարածեն ու պայմաններ թելադրեն։ Եթե չեն արվում, ուրեմն չկա իրական խաղաղություն։

Հիմա մտովի համեմատենք նմանատիպ իրավիճակը վերջին 4 տարիների հայ-ադրբեջանական կամ հայ-թուրքական «բանակցությունների» հետ։
Այս պահին մեր անունից վարվող բանակցությունները հանգեցնում են ոչ թե իրական խաղաղության, այլ նոր զիջումների բացառապես մեր կողմից, իսկ թշնամին գրավում է նոր հայկական տարածքներ։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Կիպրոսն ու պատմության չսերտված դասերը

50 տարի առաջ այս օրը՝ 1974թ. հուլիսի 20-ին թուրքական բանակը Կիպրոսում «խաղաղություն հաստատելու» պատրվակով ներխուժեց կղզի։

Շուրջ երկու ամսվա ընթացքում Թուրքիայի զինված ուժերը գրավեցին Միջերկրական ծովում գտնվող անկախ պետության՝ Կիպրոսի Հանրապետության տարածքի շուրջ 40 %-ը և մինչ օրս այնտեղ են։

Ավելին, Կիպրոսի օկուպացված հյուսիսային հատվածում Թուրքիան հռչակել է «Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը» (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti), որը բացի Թուրքիայից որևէ այլ պետություն չի ճանաչել։

Հյուսիսային Կիպրոսն, ըստ էության, Թուրքիայի նահանգներից մեկն է։

Թուրքիայի ռազմական նվաճմանն ընդառաջ միջազգային տարբեր ձևաչափերում քննարկվում էր այդ հարցը։ Շատերը կարծում էին, որ ՆԱՏՕ անդամ երկու պետությունները՝ Թուրքիան և Կիպրոսի ետևում կանգնած Հունաստանը չեն պատերազմի, սակայն եղավ հակառակը։

Նույնիսկ Հունաստանի դեմարշը և ՆԱՏՕ-ից դուրս գալը որևէ կերպ չբերեց նրան, որ իրական ճնշում գործադրվի Թուրքիայի վրա և վերջինս դուրս հանի զորքերը գրավված տարածքներից։

Հիմա Թուրքիան հետևողական ջանքեր է գործադրում այդ օկուպացիան լեգիտիմ դարձնելու ուղղությամբ։ Ավելին, Կիպրոսի շուրջ է ստեղծված «Մեկ ազգ, Երեք պետություն» նոր կարգախոսը, որը թուրք-ադրբեջանական «Մեկ ազգ, երկու պետություն» բանաձևի վերափոխված տարբերակն է։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Կիպրոսի վրա թուրքական հարձակման նախաշեմին ԱՄՆ նախագահ Ֆորդը դիմում է իր խորհրդական Հ. Քիսինջերին.

Նախագահ Ֆորդ.
«Ի՞նչ ենք մենք անելու, եթե թուրքերը հարձակվեն»։

Քիսինջերը տալիս է շատ պարզ և մեզ համար ուսանելի խորհուրդ։ Կարող եք կարդալ այս կարճ գրառմանս մեջ։

Կարող եք նաև աջակցել ալիքին, եթե հավանում եք իմ աշխատանքը։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

ՊԱՏՐԱՆՔՆԵՐԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ

Ամերիկյան «The National Interest» պարբերակում լույս է տեսել բավական հաջող հոդված, որը նվիրված է Արևմուտք-Ռուսաստան հակամարտության մեջ մեզ՝ Հայաստանը ներքաշելու անհեռատես քաղաքականությանը։

Հեղինակը դիպուկ համեմատություն է անում Հայաստանի և Ուկրաինայի օրինակների միջև՝ օգտվելով միջազգային հարաբերությունների աշխարհահռչակ տեսաբան Ջ. Միշհայմերի հետևյալ բանաձևումից.

«..Այն, ինչ անում է Արեւմուտքը, դա Հայաստանին «պատրանքների ճանապարհի» (primrose path) վրա դնելն է, եթե փոխառենք արդեն բավականին հայտնի արտահայտությունը, որը Ջոն Միրշայմերը սիրում է օգտագործել՝ նկարագրելով, թե Արեւմուտքն ինչ է արել Ուկրաինայի հետ»:

Խորհուրդ եմ տալիս ընթերցել հոդվածն ամբողջությամբ (ահա հոդվածի հայերեն թարգմանությունը)։

Առաջարկում եմ ընթերցել նաև այս թեմայով իմ հեղանակած հոդվածը՝ «Հայաստանի արտաքին քաղաքականության կողմնորոշումը. Quo vadis?»։

հ.գ. Ցանկության դեպքում կարող եք նաև աջակցել ալիքին, եթե հավանում եք իմ աշխատանքը։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Ամառային 4 «անկարևոր» կանխատեսումներ։

◾Տարածաշրջանում նոր պատերազմ է հասունանում (էպիկենտրոնը՝ Լիբանանում), որը անպայման անդրադառնալու է Հվ. Կովկասի վրա։

◾Թուրքիան Ադրբեջանի միջոցով կրկնապատկում է այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման համար դիվանագիտական ու ռազմական ճնշումը։ Իրենց ժամանակացույցով՝ առաջիկա մի քանի ամսվա ընթացքում (մինչև տարեվերջ) պետք է փորձել ստանալ այդ ճանապարհը։

◾Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերություններում նկատելի է որոշակի սառեցում՝ դեպի լարվածության միտումով։

◾Աշնանը աշխարհաքաղաքական թեժ կռիվ է սպասվում Վրաստանում. խորհրդարանական ընտրությունները չեն սահմանափակվելու է միայն ընտրություններով։

Բոլոր 4-ը ավելացել են արդեն եղած մարտահրավերներին։

Բոլոր 4-ն էլ պայթունավտանգ են Հայաստանի համար։

Բոլոր 4-ին էլ պետք է սկսել պատրաստվել երեկ։

Բոլոր 4-ի հանդեպ էլ անտարբերություն է։

Սակայն այս ասածներս անկարևոր են։ Կարևորը լուրջ քաղաքական մտքերն են այն մասին, թե որ գործիչն է լավը, ով՝ ոչ, եթե թե ինչու այս անգամ էլ պայքարին չպետք է միանալ։

Բարի կիրակի։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը երեկ հերթական անգամ անթաքույց խոստովանել է, որ իրենք են փաստացի առաջնորդել 2020 թ. պատերազմը Հայաստանի դեմ Արցախում.

«Ինչպես մենք մտանք Ղարաբաղ ու Լիբիա, նույն կերպ կարող ենք մտնել Իսրայել։ Չկա պատճառ, թե ինչու մենք չպետք է դա անենք»:

Սա առաջին կամ միակ նման խոստովանությունը չէ։
Սակայն մեզ համար այստեղ այստեղ պետք է կարևոր լինի այն, որ այս պետությունը «Ղարաբաղ է մտել» ոչ թե միայն Արցախի նվաճման համար։

Թուրքիայի համար Արցախը մեծ պատկերի միայն մի մասն է, որից հետո թիրախը դառնում է Սյունիքը։ Այս պահին հայկական այս երկրամասը Հարավային Կովկասի վրա իր ազդեցության գոտին կառուցելու համար Թուրքիայի գլխավոր խոչընդոտն է։
Եվ հռետորական հարց է ծագում. պե՞տք է արդյոք Թուրքիային խաղաղություն հաստատել թույլ Հայաստանի հետ։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Թուրքական մերձիշխանական «Haber Türk» լրատվականի լրագրող Սենա Ալքանը քիչ առաջ իր թվիթերյան էջում հայտնել է, որ վաղը Հայաստան-Թուրքիա սահմանին հանդիպելու են երկու երկրների ներկայացուցիչները:

Եթե հանդիպումը կայանա, գրեթե վստահ եմ, որ ոչ մի արտառոց բան չի սպասվում, ուղղակի հերթական թուրքական նախապայմաններն են հնչեցվելու «սահմանի բացման» խայծի դիմաց:

Թարմացում. հանդիպման փաստը հաստատեց ՀՀ դե-ֆակտո արտգործնախարարությունը:

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Թուրքիայում այսօր արգելափակվել է Instagram սոցիալական ցանցը։
Դեռ հայտնի չէ, թե որքան ժամանակով է տևելու այս արգելափակումը։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Երեկո։
Ընթրիք Բեյրութի կենտրոնական փողոցներից մեկի բացօթյա ռեստորանում։
- Ապահով չէ, ապահով չէ, - հանկարծ կանչեց ճաշարանի մենեջերը՝ ցույց տալով դեպի երկինք։
Բոլորը՝ մատուցող ու հյուրեր մի պահ կենտրոնացան դեպի հեռվից եկող պայթյունների ձայնը։
Որոշակի տագնապ նկատվեց։
Մի քանի վայրկյանից, սակայն, մեկը համոզիչ պնդեց, որ ծովափին հրավառություն է, որի մասին նախապես հայտարարվել էր։
Թեթևացած՝ մենեջերն ու մատուցնողները արաբերենով ինչ-որ հումոր արեցին, ռեստորանի հյուրերն անխռով շարունակեցին վայելել լիբանանյան խոհանոցի մեղեդային ուտելիքը, իսկ երեկոյան զբոսանքի դուրս եկած անցորդները անշտապ ճեմեցին Ժըմայզեի փողոցներով։
- Մենք վարժված ենք, - ասաց տեղացիներից մեկը՝ նկատելով ուշադիր հայացքս։
Կյանք ու կռիվ։
Բեյրութ։ Մեր օրեր։

Հ.Գ. Մի շարք երկրների (այդ թվում՝ ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա) կոչ են արել իրենց քաղաքացիներին անհապաղ լքել Լիբանանի ողջ տարածքը՝ հնարավոր ռազմական սրացման վտանգով պայմանավորված։
Շարունակում ենք հետևել։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Չնայած երեկ բազմաթիվ երկրների տարածած զգուշացումներին` անհապաղ լքել Լիբանանը, գիշերը համեմատաբար խաղաղ է անցել:

Ինչպես ասում են` ՑԱԽԱԼ-ն ու Հեզբոլլահը քնում են, արթնանում է քաղաքը:

Իսկ նկարում պատկերված լիբանանցին որոշել էր կիրակի առավոտով ոչ միայն վերանորոգել իր այս հնամաշ մեքենան, այլևինձ հետ քննարկել հարավկովկասյան քաղաքականությունը` կարծես իրենց մոտ իրավիճակը պակաս հետաքրքիր է: ☺️

#դաշտայինաշխատանք

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Սիրիայում և Լիբանանում մի քանի շաբաթ տևող իմ դաշտային աշխատանքի ընթացքում էլ ավելի է ամրապնդվել հետևյալ համոզմունքս.
Թուրքիայի համար Հարավային Կովկասն ու Սև ծովի շրջանն այս պահին դարձել են արտաքին քաղաքական թիվ մեկ առաջնահերթությունը՝ առաջ անցնելով սիրիա-իրաքյան ուղղությունից։

Իսկ սա նշանակում է, որ Թուրքիան այս պահին իր լավագույն ռեսուրսները (դիվանագիտականից մինչև ռազմական, կադրայինից մինչև տնտեսական) ուղղելու է մեր կողմ՝ լուծելու իր առջև դրված խնդիրները։

Իսկ ո՞րն է այդ խնդիրը. Հարավային Կովկասում էլ ավելի ընդլայնել թուրքական ազդեցության գոտին և հնարավորինս ամրացնել Կենտրոնական Ասիայից մինչև Բալկաններ ձգվող թյուրքական գոտին՝ դառնալով տարածաշրջանային գերտերություն։ «Զանգեզուրի միջանցք» նախագիծը այս նպատակի առանցքային քայլերից է։

Ուստի առաջիկա ամիսներին թուրքական ճնշումը Հայաստանի վրա էլ ավելի է մեծանալու։ Այս պարզ ճշմարտությունն ամեն գնով կոծկելու համար հանրային տիրույթում քննարկվելու է ամեն անլուրջ և երկրորդային բան, ինչը հաջողությամբ արվում է վերջին շաբաթներին և ինչին մասնակցում ենք նաև մենք։

Նվազագույնը, որ կարելի է անել հիմա՝ այդպիսով օգնելով իրավիճակի լրջացմանը, այդ հիմար քննարկումներին չմասնակցելն ու իրական օրակարգի մասին շարունակ խոսելն է։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman

Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆ Ֆլեյքը վերջերս հարցազրույց է է տվել Politico պարբերականին, որտեղ հնչեցրել է բավական հետաքրքիր և անկեղծ մտքեր։ Հարցազրույցին կարող եք ծանոթանալ այստեղ, սակայն ես կուզեմ ձեր ուշադրությունը սևեռել դեսպանի այս մտքի վրա.

«Կան հասկացող մարդիկ, որոնք գիտեն, որ Թուրքիան անփոխարինելի գործընկեր է։ Երբ աշխարհը խաղաղության փուլում է, Թուրքիան կարևոր դիրքերում է զուտ իր աշխարհագրության բերում։ Իսկ երբ աշխարհն իրարանցման մեջ է, ապա Թուրքիան դառնում է շատ ավելի կարևոր»։

Գիտության մեջ սա կոչվում է աշխարհագրական դետերմինիզմ, կամ, պարզ բառերով ասած, երբ աշխարհագրությունը կանխորոշում է քաղաքական ու հասարակական զարգացումները։

Աշխարհագրությունը հնարավոր չէ անտեսել։ Երբ անտեսում ես, այն վրեժ է լուծում։ Թուրքիայի քաղաքական վերնախավերը մշտապես հասկացել են իրենց աշխարհագրական ռեսուրսները՝ Քեմալ Աթաթյուրքից մինչև Դավութօղլու և Էրդողան։

Հայաստանի զարգացման ցանկացած մոդել, ծրագիր, տեսլական թերի է և ոչ արդյունավետ, եթե այն հաշվի չի առնում աշխարհագրական իրականությունը։
Մեկ հայացք քարտեզին ավելի և մեծ վերլուծությունների կարիք չկա. հասկանալի է, թե որն է իրական խնդիրը, որտեղ են լուծումները։

պ.գ.թ., թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյան | @varuzhandragoman