زبان‌شناسیک | سجاد سرگلی

هواپیما

🔸رخدادی وجود دارد در زبان با عنوان «گسترش استعاری» یا «گسترش معنایی» یا به تعبیر فرهنگستانی‌اش «نوگزینش». تعریفش برخلاف اسمِ مبهمش پیچیده‌ نیست: به واژه‌ای که قبلاً در زبان وجود داشته معنایی جدید بدهیم. مثلاً «یخچال» در قدیم محل نگهداری یخ بوده، اما این کلمه اکنون معادل refrigerator است. یا کلماتی همچون «زین» و «رکاب» که برای اسب به کار می‌رفته و در زمان ما برای وسایل نقلیۀ امروزی.

🔸یکی از آن کلمات «هواپیما»ست که قدمتش حتی به قرن ششم می‌رسد. در منشآت خاقانی این عبارات آمده: «پیش آسیب صواعق حادثات چه بنگه موری چه تخت 'هواپیما'ی سلیمانی؛ چه مفحص قطاتی چه قلۀ قاف سیمرغی؛ چه کاسۀ سر امیر کاسانی چه کاشانۀ وزیر کاشانی؛ چه سریر کیانی چه سدیر کتانی؛ چه ایوان کسری چه صومعۀ پیرزن مدائنی؛ چه اخباء صنادید هاشمی چه خرپشتۀ مسکین دارمی».

بیدل دهلوی هم در شعرش از واژۀ هواپیما استفاده کرده:

درین بازار سودی نیست جز رنج پشیمانی
سحر هرکس دکانی چیده باشد شام بردارد

هواپیمای عنقا شهرتی مپسند همت را
نگین بی‌نشان حیف است ننگ نام بردارد

در این شاهدها معنای لغویِ هواپیما مدنظر است، یعنی «طی‌کنندۀ هوا» یا «آنچه هوا را می‌پیماید».

🔸در اواخر دورۀ قاجار، یعنی سال ۱۳۰۳، انجمن واژه‌سازی ارتش (وزارت جنگ) تأسیس شد و حدود ۳۰۰ لغت (مانند هوانورد، فرودگاه، هواسنج، بادسنج، خلبان، گردان، آتشبار و...) وضع کرد که بسیاری‌شان همچنان رواج دارد. هواپیما نیز جزء همان ۳۰۰ لغت بود و جای طیاره یا آیروپلان را گرفت. این واژه‌ها بعداً به تصویب فرهنگستان اول رسید.

#واژگان #واژه‌سازی #تحول_معنایی
@zabanshenasik

www.tgoop.com/zabanshenasik/88

2.1K viewsFeb 20, 2019 at 12:33

هواپیما

🔸رخدادی وجود دارد در زبان با عنوان «گسترش استعاری» یا «گسترش معنایی» یا به تعبیر فرهنگستانی‌اش «نوگزینش». تعریفش برخلاف اسمِ مبهمش پیچیده‌ نیست: به واژه‌ای که قبلاً در زبان وجود داشته معنایی جدید بدهیم. مثلاً «یخچال» در قدیم محل نگهداری یخ بوده، اما این کلمه اکنون معادل refrigerator است. یا کلماتی همچون «زین» و «رکاب» که برای اسب به کار می‌رفته و در زمان ما برای وسایل نقلیۀ امروزی.

🔸یکی از آن کلمات «هواپیما»ست که قدمتش حتی به قرن ششم می‌رسد. در منشآت خاقانی این عبارات آمده: «پیش آسیب صواعق حادثات چه بنگه موری چه تخت 'هواپیما'ی سلیمانی؛ چه مفحص قطاتی چه قلۀ قاف سیمرغی؛ چه کاسۀ سر امیر کاسانی چه کاشانۀ وزیر کاشانی؛ چه سریر کیانی چه سدیر کتانی؛ چه ایوان کسری چه صومعۀ پیرزن مدائنی؛ چه اخباء صنادید هاشمی چه خرپشتۀ مسکین دارمی».

بیدل دهلوی هم در شعرش از واژۀ هواپیما استفاده کرده:

درین بازار سودی نیست جز رنج پشیمانی
سحر هرکس دکانی چیده باشد شام بردارد

هواپیمای عنقا شهرتی مپسند همت را
نگین بی‌نشان حیف است ننگ نام بردارد

در این شاهدها معنای لغویِ هواپیما مدنظر است، یعنی «طی‌کنندۀ هوا» یا «آنچه هوا را می‌پیماید».

🔸در اواخر دورۀ قاجار، یعنی سال ۱۳۰۳، انجمن واژه‌سازی ارتش (وزارت جنگ) تأسیس شد و حدود ۳۰۰ لغت (مانند هوانورد، فرودگاه، هواسنج، بادسنج، خلبان، گردان، آتشبار و...) وضع کرد که بسیاری‌شان همچنان رواج دارد. هواپیما نیز جزء همان ۳۰۰ لغت بود و جای طیاره یا آیروپلان را گرفت. این واژه‌ها بعداً به تصویب فرهنگستان اول رسید.

#واژگان #واژه‌سازی #تحول_معنایی
@zabanshenasik

BY زبان‌شناسیک | سجاد سرگلی