tgoop.com/zecra/753
Last Update:
توجّه به یکی از الگوهای داستانی خصیبی
یکی از الگوهای داستانی رایج در روایاتِ حسین بن حمدان الخصیبی، سبکِ نقل تودَرتو و مرور ترتیبی بر تاریخ در قالبِ یک داستان و محاوره است. دقیقاً مانند برخی فیلم‌نامه‌ها که در میانِ گفتگوی دو نفر، نقبی به گذشته یا آینده زده و سرگذشتی دیگر مرور می‌شود و باز در درون سرگذشت دوم، به زمانی دیگر منتقل شده و صحنه‌هایی دیگر به نمایش گذاشته می‌شود.
به عنوان مثال خصیبی در فقه الرسالة الرستباشیة، روایتی غالیانه به جابر بن عبدالله انصاری نسبت داده است که بنا بر آن، در میانه جنگ جمل و در حالی که طلحة زخمی و در شُرُف مرگ است، گفتگویی میان جابر و طلحة با بیش از ۶۰۰ کلمه در می‌گیرد و در این گفتگو، یک دور، تاریخ، خلاصه‌وار از زمان پیامبر ص تا روز جمل، آن هم با جزئیات غیرمتناسب، مرور می‌شود (خصیبی، فقه الرسالة، ۱۷۹-۱۸۳). همین سبکِ روایی را در چندین موضع از الهدایة الکبری می‌یابیم که ضمناً مؤیّد اتّحاد نویسنده دو متن است.
برای نمونه در میان روایت طولانی رجعت، وقایعی که بر هر یک از معصومین رفته، به تفصیل زیاد از زبان خودشان بازگو می‌شود و در میانه آن چندین روایت و حکایتِ دیگر گنجانده شده است. مثلاً در گفتگوی گله‌آمیز امام علی ع با پیامبر ص در زمان رجعت، بسیاری از مسائل جزئی مطرح شده، تا آن جا که هنگام ذکر تقدّم ابوبکر در نماز به وقتِ بیماری پیامبر ص، نه تنها جزئیات ماجرا بازگو می‌شود، بلکه حتّی تمام وجوه مختلف استناد مخالفان به این ماجرا از زبان امیرالمؤمنین ع مطرح شده و پاسخ داده می‌شود؛ گویی که مقام، مقامِ مناظره کلامی است (خصیبی، الهدایة، ۴۰۵-۴۲۸).
در واقع در بطن گفتگوی امام صادق ع و مفضل، گفتگوی آتی پیامبر ص و امیرالمؤمنین ع و باز در بطن آن نقل برخی وقایع گذشته نهفته است. این رفت و برگشت میانِ آینده و گذشته و الگوی داستانی سه لایه (حکایت در حکایت در حکایت) در بسیاری از روایات دیگرِ خصیبی نیز دیده می‌شود.
مثلاً خصیبی وصیت امام حسن (ع) به امام حسین (ع) را در حدود ۹۰۰ کلمه روایت کرده است. در این وصیت ابتدا امام حسن (ع) در حدود ۶۶۰ کلمه به ذکر مطاعن اشعث بن قیس، پدر جعدة می‌پردازند و سرگذشت اشعث را پس از بازگشت از صفین تا بعد مرگ شرح می‌دهند. سپس در حدود ۲۴۰ کلمه ماجراهایی را که هنگام دفن ایشان رخ خواهد داد، بیان می‌کنند. (خصیبی، الهدایة، ۱۴۱۹ق، ۱۸۴-۱۸۶)
در این بخش اشکالاتِ تاریخی متعدّدی وجود دارد که چون فعلاً تنها محلّ بحث - بررسی الگوهای داستانی است- به آن نمی‌پردازیم. نکته قابل توجّه این که بیان سرگذشتِ اشعث بن قیس در این روایت هیچ وجه معقولی ندارد؛ زیرا خودِ امام حسین ع شاهد سرگذشت اشعث بوده است و برای توجیه لعن اشعث، نیازی به این همه تفصیل از سوی امام حسن ع آن هم در وصیت پایانی خود به امام حسین ع نبود!
در واقع اگر دقّت شود، این خود نویسنده است که در صدد شرح حال اشعث برای خواننده کتاب است و به اندک مناسبتی این تفصیلات را در گفتگوی امام حسن ع و امام حسین ع وارد کرده است. نکته جالب دیگر آن که در همین گزارش، ضمن نقل گفتگویی از امیرالمؤمنین ع با اشعث، خلاصه‌ای از حوادث آینده کربلا نیز بیان می‌شود. بنابراین در این جا هم الگوی داستانی سه لایه مشاهده می‌شود.
خصیبی از امام سجاد ع سخنان امام حسین ع در شب عاشورا را روایت کرده است. ایشان در پاسخِ قاسم بن الحسن (ع)، جزئیات برخی حوادث روز عاشورا به صورت ترتیبی در بیش از ۱۸۰ کلمه بیان می‌کنند (خصیبی، الهداية، ۲۰۴-۲۰۵). در انتهای همین گفتگو، امام حسین ع سرنوشتِ امام سجاد ع را در قالبِ پاسخی که فردا به پرسش زهیر و حبیب خواهند داد، بیان می‌کنند! باز در این جا با الگوی داستانی سه لایه مواجهیم.
به ادّعای #خصیبی، امام جواد (ع) در گفتگو با ابوهاشم جعفری ماجرای سوء قصد آتی مأمون به ایشان را با تمام جزئیات (بیش از ۳۵۰ کلمه) پیش‌گویی می‌کنند (خصیبی، الهدایة، ۳۰۴-۳۰۶). در همین پیش‌گویی سخنان آینده مأمون به ام الفضل، درباره ماجرای سوء قصد گذشته خود به امام رضا ع روایت می‌شود که در واقع لینکی است که خصیبی به داستان قبلی خود درباره امام رضا ع داده است (خصیبی، الهدایة، ۲۸۰-۲۸۲). در این روایت نیز الگوی داستانی سه لایه مشاهده می‌شود.
ادامه در پست بعد
#احذروا_علی_شبابکم_الغلاة
@zecra
BY ذِکری
Share with your friend now:
tgoop.com/zecra/753