tgoop.com/HistoryandMemory/1225
Last Update:
🔰 پیدا و ناپیدای کارنامۀ پژوهشی استاد هادی عالم‌زاده
✍ معصومعلی پنجه
گروه تاریخ و باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات
🎤 سخنرانی ارائه شده در نشست «بررسی کارنامه تاریخ‌نگاری استاد هادی عالم‌زاده»، خانه اندیشمندان علوم انسان، ۲۸ مهر ۱۴۰۳
***
[در سه فرسته]
🔻[فرستهٔ یکم]
این جستار گزارشی است فشرده از کارنامۀ پژوهشی و تاریخ‌نگاری استاد هادی عالم‌زاده. پیش از پرداختن به این مهم، از خانۀ اندیشمندان علوم انسانی و دست‌اندرکاران برپایی این نشست به‌ویژه از دو دوست و همکار ارجمند جناب دکتر یعقوب خزایی و جناب دکتر محمد بی‌طرفان سپاسگزارم که برگزاری این برنامه مرهون کوشش و پیگیری.های آنها است.
معمولاً هر پژوهشگر و نویسنده‌ای کارنامه‌ای «پیدا» دارد که همان کتاب‌ها و مقاله‌هایی است که در طول عمر پژوهشی خود منتشر ساخته است. سیاهۀ این کارنامه در دسترس همگان است و متخصصان با مطالعۀ این آثار می‌توانند آن را بررسی و ارزیابی کنند. استاد ما هادی عالم‌زاده هم که پژوهشگری ژرف‌اندیش و نکته‌سنج و نویسنده‌ای چیره‌دست و صاحب قلم است، کارنامۀ پیدایی دارد که مشتمل بر چند کتاب و ده‌ها مقالۀ علمی، پژوهشی و دانشنامه‌ای است که در این جستار بخشی از آنها بررسی و ارزیابی خواهد شد. در بررسی این سویۀ پیدای کارنامۀ استاد، نگارنده می‌کوشد، بیش از نظر و داوری خود، داوری و واکنش دیگران دربارۀ این آثار را بازگوید، چرا که به تعبیر حضرت مولانا: «خوش‌تر آن باشد که سرّ دلبران/ گفته آید در حدیث دیگران». امّا کارنامۀ پژوهشی استاد هادی عالم‌زاده سویه‌ای «ناپیدا» نیز دارد،؛ گواینکه «حدیثی» نیست که پِنهان مانَده باشد و و بسیاری از شاگردان و همکاران او کاملاً از آن آگاه هستند. در این جستار به این سویه از کارنامۀ استاد که بی‌گمان بی‌مانند است، نیز پرداخته خواهد شد.
نخستین اثر منتشرشده از هادی عالم‌زاده، مقاله‌ای است با عنوان «نظری به ترجمه كتاب تاريخ ملل و دول اسلامی» که با همکاری زنده‌یاد دکتر حسینعلی هروی نگاشته شده و ۵۴ سال پیش در نخستین شماره مجلۀ مقالات و بررسيها (دفتر ۱، ۱۳۴۹) منتشر شده است. این مقاله هنوز هم نمونه‌ای خواندنی و سودمند و الگویی آموزنده است در نقد ترجمۀ کتابی در حوزۀ تاریخ اسلام. گفتنی است که مقالۀ مذکور نخستین کار علمی و دانشگاهی استاد عالم‌زاده نبود. در میانۀ دهۀ چهل که هادی عالم‌زاده دانشجوی دورۀ دکتری رشتۀ فرهنگ و تمدن اسلامی در دانشگاه تهران بود، دو کتاب نسبتاً مهم در تاریخ و تمدن اسلامی را ترجمه کرد، امّا هیچ‌گاه آنها را منتشر نکرد! یکی کتاب مهم و جاافتاده (به تعبیر غربیان: کلاسیک) در مطالعات تاریخ‌نگاری اسلامی، یعنی تاریخ تاریخ‌نگاری اسلامی (A History of Muslim Historiography) نوشتۀ فرانتس روزنتال (Franz Rosenthal) (انتشارات بریل، ۱۹۵۲م) است. انجام این ترجمه درواقع تکلیف درس «تاریخ‌نگاری در اسلام» بوده که زنده‌یاد استاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب به ایشان سپرده بوده است. به تعبیر خود استاد: «دکتر زرین‌کوب سه تکلیف برای ما تعیین کرد که بقیه را یادم نیست ولی به من گفت: «کتاب تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام روزنتال را شما ترجمه کن که البته تا آن زمان ترجمه هم نشده بود. من هم رفتم و مثل بچۀ آدم نشستم و آن را ترجمه کردم. خلاصه من این کتاب را ترجمه کردم (اتفاقاً تا به امروز هم دست‌نویس آن را پیش خودم نگه داشته‌ام)». این کتاب بیست سال پس از آن ترجمۀ منتشر نشده، با ترجمه اسدالله آزاد با عنوان تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام (۱۳۶۶ش) منتشر شد. دیگر کتابی که ایشان در همان دهه چهل ترجمه کرده، امّا منتشر نساخته، کتاب نهاية الرتبة في طلب الحسبة نوشتۀ عبدالرحمان بن نصر شَيزَری (د. ۵۸۹ق) است. این کتاب یکی از مهم‌ترین متون در حسبه‌نگاری دورۀ اسلامی است که بر آثار بعدی در این گونه بسیار تاثیر گذاشته است؛ مثلاً معالم القربة ابن اِخْوَه (د. ۷۲۹ق) که پرآوازه‌تر است درواقع تکمله‌ای است بر نهاية الرتبة.
مهم‌ترین کار پژوهشی عالم‌زاده در نیمه اول دهۀ پنجاه، تصحیح و تحشیه و تعلیق تاجُ‌المصادر بوجعفرک بیهقی (د. ۵۴۴ق) است که درواقع رسالۀ ایشان بوده برای دریافت درجۀ دکتری در رشتۀ فرهنگ و تمدن اسلامی در دانشگاه تهران (تاریخ دفاع: ۱۳۵۵). این تصحیح بعداً، در دو جلد از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد (۱۳۶۶، ۱۳۷۵). کافی است چند صفحه از این تصحیح انتقادی را ملاحظه بفرمایید تا با نگارنده هم‌نظر شوید که بدون اغراق این تصحیح به لحاظ فنی و روشی و محتوایی یکی از نمونه‌های درخشان تصحیح متن در ایران معاصر است.
↓
🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory
BY | پنجه‌نامه: تاریخ و خاطره |
Share with your friend now:
tgoop.com/HistoryandMemory/1225