| پنجه‌نامه: تاریخ و خاطره |

«با آنکه «حماسه» عربی است، و واژه‌ای که در زبان ما بر منظومه‌های پهلوانی ملی اطلاق شده نیز همین واژه است، قوم عرب اساساً شعر روایی به صورت منظومه پهلوانی با مشخصاتی که یاد شد نداشته است، که باز گویندهٔ تمام کیفیتی باشد که در طرح «تمامیت اعیان و اشیاء» نهفته است.

شعر حماسی عرب از آن گونه که در حماسهٔ ابی‌تمام، یا حماسهٔ بحتری گردآمده است، و یا بخشی از قصیده‌های جاهلی چون معلقات سبع و ... همه نشان از مفاخر و رجزخوانیها و تفاخرهای فردی متناسب با روحیه و ساخت ذهنی اعراب جاهلی است، که نمی‌توانسته به دوره نضج‌گیری مسائل و احساسات و احیاناً اندیشه‌های ملی رسیده باشد. اعراب چه در دوران جاهلی و چه در دوران اسلامی داستانهای بسیار داشته‌اند، اما در میان آنها داستانی به سرایش در نیامده که خود آن را «ملحمه» یا «ملحمة قومیه» خوانده‌اند.

بعضی گمان کرده‌اند که علت وجودی منظومه‌های بزرگ، از جمله منظومهٔ حماسی شاهنامه در زبان فارسی به سبب گرایش شدیدی است که پارسیان به اطناب داشته‌اند. و در داستان سرایی به بسیارگویی و تکلف می‌پرداخته‌اند. در حالیکه اعراب به فشردگی و ایجاز راغب بوده‌اند و به همین سبب نیز به نظم داستان‌های رایج در میان خود مانند یوسف و زلیخا یا لیلی و مجنون و..... رغبتی نشان نداده‌اند.¹

اما مسأله این نیست. بلکه اساساً آن موقعیت و شرایط و زمینه‌های ضرور برای پیدایش حماسه به معنی واقعی در میان اعراب وجود نداشته است. قصیده‌های حماسی عرب نمودار روحیه فردگرایانه‌ای است که در انزوای دشوار صحرا اساساً به خویش و حراست و حرمت خویش می‌اندیشد. حتی در توهم و خیال خویش نیز اگر به قدرتی می‌گراید صرفاً قدرت فردی خویش است. حال آنکه حماسه برآمد یک روح جمعی ملی است».

۱. ر.ک به مقدمۀ عبدالوهاب عزام بر الشاهنامه (ترجمه فتح بن على البنداری)، ص ۲۳ - ۲۲.


📕 محمد مختاری، حماسه در رمز و راز ملی، ص ۹۲.

⚫️ امروز سالروز قتل محمد مختاری است (۱۲ آذر ۱۳۷۷).

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

www.tgoop.com/HistoryandMemory/1312

424 viewsedited  Dec 2 at 05:58

«با آنکه «حماسه» عربی است، و واژه‌ای که در زبان ما بر منظومه‌های پهلوانی ملی اطلاق شده نیز همین واژه است، قوم عرب اساساً شعر روایی به صورت منظومه پهلوانی با مشخصاتی که یاد شد نداشته است، که باز گویندهٔ تمام کیفیتی باشد که در طرح «تمامیت اعیان و اشیاء» نهفته است.

شعر حماسی عرب از آن گونه که در حماسهٔ ابی‌تمام، یا حماسهٔ بحتری گردآمده است، و یا بخشی از قصیده‌های جاهلی چون معلقات سبع و ... همه نشان از مفاخر و رجزخوانیها و تفاخرهای فردی متناسب با روحیه و ساخت ذهنی اعراب جاهلی است، که نمی‌توانسته به دوره نضج‌گیری مسائل و احساسات و احیاناً اندیشه‌های ملی رسیده باشد. اعراب چه در دوران جاهلی و چه در دوران اسلامی داستانهای بسیار داشته‌اند، اما در میان آنها داستانی به سرایش در نیامده که خود آن را «ملحمه» یا «ملحمة قومیه» خوانده‌اند.

بعضی گمان کرده‌اند که علت وجودی منظومه‌های بزرگ، از جمله منظومهٔ حماسی شاهنامه در زبان فارسی به سبب گرایش شدیدی است که پارسیان به اطناب داشته‌اند. و در داستان سرایی به بسیارگویی و تکلف می‌پرداخته‌اند. در حالیکه اعراب به فشردگی و ایجاز راغب بوده‌اند و به همین سبب نیز به نظم داستان‌های رایج در میان خود مانند یوسف و زلیخا یا لیلی و مجنون و..... رغبتی نشان نداده‌اند.¹

اما مسأله این نیست. بلکه اساساً آن موقعیت و شرایط و زمینه‌های ضرور برای پیدایش حماسه به معنی واقعی در میان اعراب وجود نداشته است. قصیده‌های حماسی عرب نمودار روحیه فردگرایانه‌ای است که در انزوای دشوار صحرا اساساً به خویش و حراست و حرمت خویش می‌اندیشد. حتی در توهم و خیال خویش نیز اگر به قدرتی می‌گراید صرفاً قدرت فردی خویش است. حال آنکه حماسه برآمد یک روح جمعی ملی است».

۱. ر.ک به مقدمۀ عبدالوهاب عزام بر الشاهنامه (ترجمه فتح بن على البنداری)، ص ۲۳ - ۲۲.


📕 محمد مختاری، حماسه در رمز و راز ملی، ص ۹۲.

⚫️ امروز سالروز قتل محمد مختاری است (۱۲ آذر ۱۳۷۷).

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

BY | پنجه‌نامه: تاریخ و خاطره |