Mirkonomika

Nima uchun narxlarni tushunish aynan hozir muhim?

Narxlarni signal va rag‘bat sifatida tushunish bugungi eng dolzarb siyosiy muammolarimizni hal qilishda juda muhim rol o‘ynaydi. Uy-joy narxlarining oshib borishidan tortib, iqlim o‘zgarishigacha – narxlarni to‘g‘ri belgilash samarali yechimlar va qimmatga tushadigan xatolar o‘rtasidagi farqni belgilashi mumkin. Masalan, Kaliforniyada elektr energiyasi narxi yuqori soatlarda keskin oshsa, bu bizga muhim narsani aytadi: tizimda quvvat yetishmovchiligi bor va tejamkorlikka undovchi rag‘batlar yaratish kerak.

Shunga qaramay, bugungi siyosiy muhit tobora ko‘proq narx signallarining ahamiyatini inkor etmoqda. Iqtisodchi Rayan Born bu holatni “narxlarga qarshi urush” deb ataydi. Siyosatchilar – har ikki tomon vakillari ham – bozorning haqiqiy sharoitlarini yashiradigan narx cheklovlari, subsidiyalar va nazorat mexanizmlarini joriy etishni odatiy amaliyotga aylantirishmoqda. Ular uy-joy, oziq-ovqat yoki dori-darmon narxlarining oshishini “narxlarni oshirishga qarshi kurash” sifatida taqdim etishadi – go‘yo bu narxlar korporativ kompaniyalarning bexosdan belgilagan sonlari emas, balki haqiqiy taqchillikning aks etishi emasdek.

Bunga misol qilib tuxum narxining oshishi bilan bog‘liq bahsni olaylik. Qanotli hayvonlar grippi tufayli millionlab tovuqlar yo‘q qilindi va natijada tuxum narxi ikki baravar oshdi. Biroq, siyosatchilar va regulyatorlar bu holatni "narxlarni sun’iy oshirish" yoki "bozor manipulyatsiyasi" sifatida talqin qilishdi. Aslida esa, iqtisodiyotdagi talab va taklif tamoyillari shunday vaziyatlarda narxlarning keskin ko‘tarilishini bashorat qiladi – ayniqsa, o‘rnini bosadigan mahsulotlar kam bo‘lgan bozorlarda. Noto‘g‘ri tahlil esa yomon siyosatga olib keladi: agar siyosatchilar yuqori narxlarni kompaniyalar tomonidan manipulyatsiya qilingan deb hisoblashsa, ular ishlab chiqarishni rag‘batlantirish o‘rniga, narx nazoratlarini joriy qilishadi. Bu esa muammoni yanada chuqurlashtiradi.

Narxlarni cheklashga bo‘lgan chaqiriqlar ayniqsa pandemiya davrida inflyatsiyaning o‘sishi bilan kuchaydi. Masalan, Kamala Harris o‘tgan yilgi saylov kampaniyasida oziq-ovqat narxlarini "sun’iy oshirishni taqiqlash" taklifini ilgari surdi. Ammo bunday siyosatlar narxlarning oshishini adolatsizlik sifatida talqin qilish orqali muammoning tub ildizini – inflyatsiyaning haddan tashqari ko’p talab sharoitida yetarli taklif bo‘lmaganidan ekanligini – inkor etadi. Narxlar oshadi, chunki talab taklifdan yuqori – bu esa shunchaki kompaniyalar fitnasi emas, balki bozor qonuniyatidir.

Agar narxlar haqiqiy taqchillikni aks ettira olmasa, biz narx mexanizmining har ikki muhim jihatini yo‘qotamiz: signal va rag‘bat. Iste’molchilar taqchillik sharoitida iste’mol qilishni kamaytirishga majbur bo‘lmaydi, ishlab chiqaruvchilar esa taklifni oshirish uchun rag‘batga ega bo‘lmaydi. Natijada, biz muammoning asl sabablarini – yetkazib berishdagi cheklovlar yoki oshib borayotgan talabni – hal qilish o‘rniga, muammolarni yashiramiz va ularni yanada yomonlashtiramiz.

Ko‘pchilik favqulodda holatlarda taklifning oshishi haqidagi fikrni shubha ostiga qo‘yadi: “Odamlar birdaniga ko‘proq generator ishlab chiqaroladimi?” Ammo bunday fikrlash juda tor doirada o‘ylash natijasidir. Muhimi, kompaniyalar kelajakda bunday vaziyatlarga tayyor bo‘lish yoki bo‘lmaslik haqida hozirdan qaror qilishadi. Masalan, iqtisodchi Jeyson Furmanning fikricha: “Agar narxlar talab oshishiga javoban ko‘tarilmasa, yangi kompaniyalar bozorga kirish va taklifni oshirish uchun yetarlicha rag‘batga ega bo‘lmaydi.” Boshqacha aytganda, uzoq muddatli yechim – ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish, lekin bu jarayonni faqat foyda olish imkoniyati rag‘batlantiradi, narx nazoratlari esa aksincha, bu imkoniyatni yo‘qqa chiqaradi.

5/

www.tgoop.com/Mirkonomika/2122

540 viewsMar 6 at 19:56

Nima uchun narxlarni tushunish aynan hozir muhim?

Narxlarni signal va rag‘bat sifatida tushunish bugungi eng dolzarb siyosiy muammolarimizni hal qilishda juda muhim rol o‘ynaydi. Uy-joy narxlarining oshib borishidan tortib, iqlim o‘zgarishigacha – narxlarni to‘g‘ri belgilash samarali yechimlar va qimmatga tushadigan xatolar o‘rtasidagi farqni belgilashi mumkin. Masalan, Kaliforniyada elektr energiyasi narxi yuqori soatlarda keskin oshsa, bu bizga muhim narsani aytadi: tizimda quvvat yetishmovchiligi bor va tejamkorlikka undovchi rag‘batlar yaratish kerak.

Shunga qaramay, bugungi siyosiy muhit tobora ko‘proq narx signallarining ahamiyatini inkor etmoqda. Iqtisodchi Rayan Born bu holatni “narxlarga qarshi urush” deb ataydi. Siyosatchilar – har ikki tomon vakillari ham – bozorning haqiqiy sharoitlarini yashiradigan narx cheklovlari, subsidiyalar va nazorat mexanizmlarini joriy etishni odatiy amaliyotga aylantirishmoqda. Ular uy-joy, oziq-ovqat yoki dori-darmon narxlarining oshishini “narxlarni oshirishga qarshi kurash” sifatida taqdim etishadi – go‘yo bu narxlar korporativ kompaniyalarning bexosdan belgilagan sonlari emas, balki haqiqiy taqchillikning aks etishi emasdek.

Bunga misol qilib tuxum narxining oshishi bilan bog‘liq bahsni olaylik. Qanotli hayvonlar grippi tufayli millionlab tovuqlar yo‘q qilindi va natijada tuxum narxi ikki baravar oshdi. Biroq, siyosatchilar va regulyatorlar bu holatni "narxlarni sun’iy oshirish" yoki "bozor manipulyatsiyasi" sifatida talqin qilishdi. Aslida esa, iqtisodiyotdagi talab va taklif tamoyillari shunday vaziyatlarda narxlarning keskin ko‘tarilishini bashorat qiladi – ayniqsa, o‘rnini bosadigan mahsulotlar kam bo‘lgan bozorlarda. Noto‘g‘ri tahlil esa yomon siyosatga olib keladi: agar siyosatchilar yuqori narxlarni kompaniyalar tomonidan manipulyatsiya qilingan deb hisoblashsa, ular ishlab chiqarishni rag‘batlantirish o‘rniga, narx nazoratlarini joriy qilishadi. Bu esa muammoni yanada chuqurlashtiradi.

Narxlarni cheklashga bo‘lgan chaqiriqlar ayniqsa pandemiya davrida inflyatsiyaning o‘sishi bilan kuchaydi. Masalan, Kamala Harris o‘tgan yilgi saylov kampaniyasida oziq-ovqat narxlarini "sun’iy oshirishni taqiqlash" taklifini ilgari surdi. Ammo bunday siyosatlar narxlarning oshishini adolatsizlik sifatida talqin qilish orqali muammoning tub ildizini – inflyatsiyaning haddan tashqari ko’p talab sharoitida yetarli taklif bo‘lmaganidan ekanligini – inkor etadi. Narxlar oshadi, chunki talab taklifdan yuqori – bu esa shunchaki kompaniyalar fitnasi emas, balki bozor qonuniyatidir.

Agar narxlar haqiqiy taqchillikni aks ettira olmasa, biz narx mexanizmining har ikki muhim jihatini yo‘qotamiz: signal va rag‘bat. Iste’molchilar taqchillik sharoitida iste’mol qilishni kamaytirishga majbur bo‘lmaydi, ishlab chiqaruvchilar esa taklifni oshirish uchun rag‘batga ega bo‘lmaydi. Natijada, biz muammoning asl sabablarini – yetkazib berishdagi cheklovlar yoki oshib borayotgan talabni – hal qilish o‘rniga, muammolarni yashiramiz va ularni yanada yomonlashtiramiz.

Ko‘pchilik favqulodda holatlarda taklifning oshishi haqidagi fikrni shubha ostiga qo‘yadi: “Odamlar birdaniga ko‘proq generator ishlab chiqaroladimi?” Ammo bunday fikrlash juda tor doirada o‘ylash natijasidir. Muhimi, kompaniyalar kelajakda bunday vaziyatlarga tayyor bo‘lish yoki bo‘lmaslik haqida hozirdan qaror qilishadi. Masalan, iqtisodchi Jeyson Furmanning fikricha: “Agar narxlar talab oshishiga javoban ko‘tarilmasa, yangi kompaniyalar bozorga kirish va taklifni oshirish uchun yetarlicha rag‘batga ega bo‘lmaydi.” Boshqacha aytganda, uzoq muddatli yechim – ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish, lekin bu jarayonni faqat foyda olish imkoniyati rag‘batlantiradi, narx nazoratlari esa aksincha, bu imkoniyatni yo‘qqa chiqaradi.

5/

BY Mirkonomika