tgoop.com/Mohammadrezarouzbeh/2939
Last Update:
کارکردهای معنا - زیباشناختی تقطیع سطرها در شعر آزاد (۴)
جهش‌های زیباشناختی تقطیع در شعر نو رفته رفته سیری به سوی نمایشی و دیداری کردن شعر (کانکریت‌نویسی) و حتی نقاشی‌شعر داشته است. این رویکرد به قابلیت‌های استتیک تقطیع افزوده و نشان داده است که ترفندهای جمال‌شناسانه‌ی تقطیع در شعر می‌تواند گاه از سطح تفنن به سرحد یک شگرد بلاغی و هنرسازه‌ی فرم‌آفرین ارتقا یابد؛ به این معنی که شکل نوشتاری سطرها در شعر، جزئی از فرم شعر باشد و نه صرفاً یک بازی نوشتاری.
در این تکه از شعر "تولدی دیگر" فروغ:
زندگی شاید
یک خیابان دراز است که هر روز زنی با زنبیلی از آن می‌گذرد
طول سطر دوم، هم درازای خیابان را به تصویر کشیده است و هم استمرار و یکنواختی زندگی به مثابه‌ی یک "سفر خطی" (و نه حجمی) را القا می‌کند که با فکر و محتوای شعر همساز است. کوتاهی سطر نخست، درازی سطر دوم را بارزتر و برجسته‌تر نشان داده و از طرفی نیز شاعر با ایجاد سکته‌های وزنی بجا و ملایم در "با زنبیلی" دانسته یا ندانسته سنگینی بار زنبیل را رسانگی کرده است و در مجموع همه این‌ها به تقویت فرم درونی شعر انجامیده است.
نیما در این بخش از شعر "آی آدم‌ها":
آب را بلعیده در گود کبود و هر زمان بی تابی‌اش افزون
می‌کند زین آب‌ها بیرون
گاه سر گه پا
آی آدم‌ها
هم فرو رفتن تدریجی غریق در آب را به نمایش گذاشته و هم با بهره‌گیری از کلمات نفسگیر، حالات او را آینگی کرده است. اخوان در این تکه از شعر "آنگاه پس از تندر":
ترکید تندر، ترق!
بین جنوب و شرق!
زد آذرخشی برق!
اکنون دگر باران جرجر بود
پس از سه سطر همگون و هماهنگ، با ریتم و آهنگی فشرده و با قافیه‌هایی که کوبش رعد را طنین‌انداز می‌کنند، سطر چهارم را نرم‌آهنگ‌تر و طولانی‌تر آورده است تا شروع بارانی نرم‌ریز پس از رعد و برق را به تصویر بکشد. پیداست که این معماری‌ها در تعبیه و چینش سطرها تا چه حد فرم و زیبایی شعر را بلیغ و برجسته می‌کنند.
در شعرهای کانکریت یا شبه‌کانکریت، برجسته‌ترین سازه‌ی شعری، همان فرم نوشتاری سطرهاست. مثلاً در این تکه شعر از طاهره صفارزاده:
من
با تو
از طریق
این پلکان
مربوط
می‌شوم
یا این تکه شعر از اسماعیل شاهرودی:
من
به پهنـــــــــــــــــــــــــــــــــــای زمین شکوه بودم
تو
به پهنـــــــــــــــــــــــــــــــــــای زمان اندیشه بودی
یا این بخش از شعر "مرد و مرکب" اخوان ثالث( که نمایشگر خلاقانه‌ی توقف ناگهانی اسب است):
مرد و مرکَب هر دو رم کردند ناگه با شتاب از آن شتاب خویش
کم کردند
کم
رم
کم
و یا در این تکه‌شعر از شفیعی کدکنی (که القاگر پرواز جمعی پرندگان در آسمان است):
و مرغکان چیره ماهی‌خوار
۷۷ و
۷ و
فراوان ۷
در انتشار هندسی خود به موج‌ها هجوم می‌آرند
تبلور فرم و محتوا عمدتاً بر عهده‌ی شکل نمایشی شعر است و در غیاب این شگرد بلاغی تازه، ادراک و التذاذ خواننده از شعر نقصان می‌یابد.
ادامه دارد...
محمدرضا روزبه
@Mohammadrezarouzbeh
BY حرف‌هايى براى نگفتن
Share with your friend now:
tgoop.com/Mohammadrezarouzbeh/2939