MorphoSyntax

MorphoSyntax

☰ 🔍 مسئله (۱۳): ◄ یکی از حاکمان محلی ایران به دربار فرمانروای وقت نامه‌ای نوشت و به دلیل وقوع خشک‌سالی، خواستار کاهش خراج سالانه شد. او در بخشی از عریضهٔ خود تصریح کرد: « . . . باران از آسمان هیچ نبارید و گندم و جو از زمین نرویید و نیمی از گله از دست بشد.»…

☰

🗝 پاسخ مسئله (۱۳):

« . . . باران از آسمان هیچ نبارید و گندم و جو از زمین نرویید و نیمی از گله از دست بشد.»


◄اصطلاح بیش‌گونگی (overabundance) به معنای وجود دو یا چند صورت مختلف برای یک محتوای تصریفی یا اشتقاقی است. ریشۀ «burn» در انگلیسی دو صورت «burnt» و «burned» برای ساخت صفت مفعولی دارد یا ریشۀ «کوب» در فارسی با دو مصدر «کوفتن» و «کوبیدن» آشکار می‌شود.

◄به همین ترتیب، ریشۀ «رو(ی)» دو صورت مصدری «رُستن» و «روییدن» دارد و از هر دو، فعل گذشته، صفت مفعولی، اسم مشتق و مانند آنها ساخته می‌شود. اما نکتۀ قابل توجه این‌که تا سدۀ چهارم هجری فقط گونۀ «رُستن» در فارسی رواج داشت و مصدر «روییدن» (و فعل گذشتهٔ رویید) در متون نظم و نثر به‌کار نمی‌رفت.

بیابان چو دریای خون شد درست
تو گفتی که روی زمین لاله رست (حکیم فردوسی)

◄از سدۀ ششم و هفتم هجری گونۀ «روییدن» که طبق الگوی قاعده‌مند ساخته می‌شود، به تدریج راه خود را به زبان گشود و در کنار «رستن» در نظم و نثر فارسی به‌کار رفت.

هر گل خندان که رویید از لب آن جوی مهر
رسته بود از خار هستی جسته بود از ذوالفقار (مولانا)

◄متن فرضی بالا که در آن فعل «نرویید» آمده است، نمی‌تواند در دورۀ فرمانروایانی نوشته شده باشد که پیش از سدۀ پنجم هجری درگذشته‌اند. از آن میان، سلطان محمد خوارزمشاه در روزگاری می‌زیست که صورت صرفی «رویید» جای خود را در زبان باز کرده بود.

۱. امیرنصر سامانی (درگذشت ۳۳۱ هجری)
۲. ابومنصور سَبُک‌تَگین (درگذشت ۳۸۷ هجری)
۳. یعقوب لیث صفاری (درگذشت ۲۶۵ هجری)
۴. محمد خوارزمشاه (درگذشت ۶۱۷ هجری)

@MorphoSyntax

www.tgoop.com/MorphoSyntax/188

330 viewsAug 9 at 18:14

☰

🗝 پاسخ مسئله (۱۳):

« . . . باران از آسمان هیچ نبارید و گندم و جو از زمین نرویید و نیمی از گله از دست بشد.»


◄اصطلاح بیش‌گونگی (overabundance) به معنای وجود دو یا چند صورت مختلف برای یک محتوای تصریفی یا اشتقاقی است. ریشۀ «burn» در انگلیسی دو صورت «burnt» و «burned» برای ساخت صفت مفعولی دارد یا ریشۀ «کوب» در فارسی با دو مصدر «کوفتن» و «کوبیدن» آشکار می‌شود.

◄به همین ترتیب، ریشۀ «رو(ی)» دو صورت مصدری «رُستن» و «روییدن» دارد و از هر دو، فعل گذشته، صفت مفعولی، اسم مشتق و مانند آنها ساخته می‌شود. اما نکتۀ قابل توجه این‌که تا سدۀ چهارم هجری فقط گونۀ «رُستن» در فارسی رواج داشت و مصدر «روییدن» (و فعل گذشتهٔ رویید) در متون نظم و نثر به‌کار نمی‌رفت.

بیابان چو دریای خون شد درست
تو گفتی که روی زمین لاله رست (حکیم فردوسی)

◄از سدۀ ششم و هفتم هجری گونۀ «روییدن» که طبق الگوی قاعده‌مند ساخته می‌شود، به تدریج راه خود را به زبان گشود و در کنار «رستن» در نظم و نثر فارسی به‌کار رفت.

هر گل خندان که رویید از لب آن جوی مهر
رسته بود از خار هستی جسته بود از ذوالفقار (مولانا)

◄متن فرضی بالا که در آن فعل «نرویید» آمده است، نمی‌تواند در دورۀ فرمانروایانی نوشته شده باشد که پیش از سدۀ پنجم هجری درگذشته‌اند. از آن میان، سلطان محمد خوارزمشاه در روزگاری می‌زیست که صورت صرفی «رویید» جای خود را در زبان باز کرده بود.

۱. امیرنصر سامانی (درگذشت ۳۳۱ هجری)
۲. ابومنصور سَبُک‌تَگین (درگذشت ۳۸۷ هجری)
۳. یعقوب لیث صفاری (درگذشت ۲۶۵ هجری)
۴. محمد خوارزمشاه (درگذشت ۶۱۷ هجری)

@MorphoSyntax

BY MorphoSyntax