هفت اقلیم (سعید معدنی)

کارکرد‌های پنهان اصلاحات ارضی

✍سعید معدنی

ششم بهمن ۱۳۴۱ بود که رژیم پهلوی و شخص محمدرضا شاه رفراندومی برگزار کرد تا نظر مردم را در باره اصلاحات ارضی که بعدها «انقلاب شاه و ملت» یا «انقلاب سفید» نام گرفت جویا شود.

این رفراندوم به این خاطر برگزار شد که هم ملاکان و هم بخشی از روحانیون با این اقدام مخالف بودند. همچنین بخش اعظم نمایندگان مجلس که از ملاکان بوده و یا تحت نفوذ و مورد حمایت ملاکان قرار داشتند با این قانون مخالفت کردند. شاه پهلوی به دفعات آن را اصلاح و حک و تعدیل کرد تا اینکه به رفراندوم گذاشته شد. درصد بالایی از افراد شرکت کننده رای مثبت دادند و این مهر تاییدی مهم برای شاه بود. این رفراندوم یک اتفاق مهم دیگر هم در‌پی داشت، آن اینکه زنان برای اولین بار اجازه شرکت در نظردهی و رفراندوم را داشتند که امتیاز بزرگی برای زنان در آن جامعه جهان سومی و کم‌سواد ۶۰ سال پیش ایران بود. اگرچه این مشارکت محدود زنان با مخالفت هایی از سوی بخشی از مذهبی‌ها و تفکرات سنتی مواجه شد.

در باره اصلاحات ارضی و پیامد‌های مثبت و منفی آن بسیار سخن گفته و مطالب زیادی نوشته شده است. اغراق نیست که بگوییم در این ۶۰ سال بیش از ۶۰ هزار مطلب در باره آن در قالب کتاب، مقاله، تحقیق، پایان‌نامه، سخنرانی و.... وجود داشته باشد. هر چه بود این اتفاق سرنوشت ایران را عمیقا تحت تاثیر قرار داد و کارکردهای آشکار و پنهان فراوانی با خود به‌همراه داشت. همچنین اولین جرقه‌های مخالفت علنی آیت الله خمینی با رژیم شاه در مقام مخالفت با انقلاب سفید یا اصلاحات ارضی و محتوای قوانین و نحوه اجرای آن بوجود آمد. همان آیت‌اللهی که بعدها رهبر انقلاب ۱۳۵۷ شد و امام خمینی نام گرفت و شهرت جهانی یافت.

یکی از کارکردهای پنهان این اصلاحات موسوم به انقلاب، تسریع مهاجرت پدران و پدربزرگ‌های ما به شهرها بود که اگر چه نسل اول غالبا در مناطق محروم شهرها ساکن شدند اما برخی فرزندان شان در آینده تحصیل کرده و معلم و نظامی و مهندس و دکتر شدند. اگر اصلاحات ارضی نمی‌شد و اگر یکی از قوانین آن یعنی فرستادن سپاه دانش به روستاها نبود شاید بسیاری از نسل ما که الان در این موقعیت‌ها هستیم این نبودیم.

سالها پیش زندگی‌نامه و خاطرات شهیدی از شهدای جنگ ایران و عراق را می‌خواندم. این شهید بزرگوار متولد ۱۳۳۰ بوده در خاطرات‌اش نکته‌ای را گفته بود که اگر اصلاحات ارضی و رهایی از یوغ اربابان نبود معلوم نبود سرنوشت نسل ما چگونه رقم می‌خورد. این شهید گفته بود قبل از اصلاحات ارضی هروقت معلم به روستا می‌آمد نماینده ارباب، ما کودکان در سنین تحصیل را می‌تاراند و به خارج از روستا می‌فرستاد و به معلم می‌گفتند بچه‌ها سر مزرعه هستند. یا بهانه‌های مختلف می‌آوردند تا ما باسواد نشویم. هم ملای مکتبی ده که مکتبخانه اش بی‌رونق می‌شد موافق نبود و هم خان‌ها از ترس اینکه آگاهی مردم بالا برود، ما را از درس و مشق و مدرسه دور نگه می‌داشتند.

بدین ترتیب با انجام اصلاحات ارضی و آمدن سپاهیان دانش به روستاها از سویی و کندن از روستا و آمدن برخی از پدران و اجداد ما به شهرها از سوی دیگر، اتفاقات مهمی را برای نسل‌های بعدی رقم زد. طبعا هدف اصلاحات ارضی این نبود اما این اتفاق که از دل آن اقشار مدرن شهری مثل کارخانه‌دار و نویسنده و فیلمساز و دانشجو و مهندس و دکتر و استاد دانشگاه و امثالهم بیرون آمد که حاصل همان کارکرد پنهان اصلاحات ارضی بود. اگر اصلاحات ارضی نبود این تغییرات اجتماعی و رشد جامعه شهری ایران احتمالا چند دهه دیرتر و به شکل‌های متفاوتی اتفاق می‌افتاد. البته این برای محمدرضا شاه و رژیم‌اش چندان هم مبارک نبود! زیرا فرزندان اکثریت همان طبقه متوسط شهری و یا روستازاده‌های باسواد و دانشگاه رفته، بعدها در قالب عضویت در گروههای مبارز و سازمان‌های چریکی مخالف شاه، نقشی مهم در سرنگونی نظام پهلوی در انقلاب ۱۳۵۷ داشتند.

دوازدهم بهمن‌ماه ۱۴۰۳

#سعید_معدنی
#اصلاحات_ارضی
#انقلاب‌_سفید
#رفراندم
#پهلوی

@Saeed_Maadani

www.tgoop.com/Saeed_Maadani/5073

551 viewsedited  Jan 31 at 07:59

کارکرد‌های پنهان اصلاحات ارضی

✍سعید معدنی

ششم بهمن ۱۳۴۱ بود که رژیم پهلوی و شخص محمدرضا شاه رفراندومی برگزار کرد تا نظر مردم را در باره اصلاحات ارضی که بعدها «انقلاب شاه و ملت» یا «انقلاب سفید» نام گرفت جویا شود.

این رفراندوم به این خاطر برگزار شد که هم ملاکان و هم بخشی از روحانیون با این اقدام مخالف بودند. همچنین بخش اعظم نمایندگان مجلس که از ملاکان بوده و یا تحت نفوذ و مورد حمایت ملاکان قرار داشتند با این قانون مخالفت کردند. شاه پهلوی به دفعات آن را اصلاح و حک و تعدیل کرد تا اینکه به رفراندوم گذاشته شد. درصد بالایی از افراد شرکت کننده رای مثبت دادند و این مهر تاییدی مهم برای شاه بود. این رفراندوم یک اتفاق مهم دیگر هم در‌پی داشت، آن اینکه زنان برای اولین بار اجازه شرکت در نظردهی و رفراندوم را داشتند که امتیاز بزرگی برای زنان در آن جامعه جهان سومی و کم‌سواد ۶۰ سال پیش ایران بود. اگرچه این مشارکت محدود زنان با مخالفت هایی از سوی بخشی از مذهبی‌ها و تفکرات سنتی مواجه شد.

در باره اصلاحات ارضی و پیامد‌های مثبت و منفی آن بسیار سخن گفته و مطالب زیادی نوشته شده است. اغراق نیست که بگوییم در این ۶۰ سال بیش از ۶۰ هزار مطلب در باره آن در قالب کتاب، مقاله، تحقیق، پایان‌نامه، سخنرانی و.... وجود داشته باشد. هر چه بود این اتفاق سرنوشت ایران را عمیقا تحت تاثیر قرار داد و کارکردهای آشکار و پنهان فراوانی با خود به‌همراه داشت. همچنین اولین جرقه‌های مخالفت علنی آیت الله خمینی با رژیم شاه در مقام مخالفت با انقلاب سفید یا اصلاحات ارضی و محتوای قوانین و نحوه اجرای آن بوجود آمد. همان آیت‌اللهی که بعدها رهبر انقلاب ۱۳۵۷ شد و امام خمینی نام گرفت و شهرت جهانی یافت.

یکی از کارکردهای پنهان این اصلاحات موسوم به انقلاب، تسریع مهاجرت پدران و پدربزرگ‌های ما به شهرها بود که اگر چه نسل اول غالبا در مناطق محروم شهرها ساکن شدند اما برخی فرزندان شان در آینده تحصیل کرده و معلم و نظامی و مهندس و دکتر شدند. اگر اصلاحات ارضی نمی‌شد و اگر یکی از قوانین آن یعنی فرستادن سپاه دانش به روستاها نبود شاید بسیاری از نسل ما که الان در این موقعیت‌ها هستیم این نبودیم.

سالها پیش زندگی‌نامه و خاطرات شهیدی از شهدای جنگ ایران و عراق را می‌خواندم. این شهید بزرگوار متولد ۱۳۳۰ بوده در خاطرات‌اش نکته‌ای را گفته بود که اگر اصلاحات ارضی و رهایی از یوغ اربابان نبود معلوم نبود سرنوشت نسل ما چگونه رقم می‌خورد. این شهید گفته بود قبل از اصلاحات ارضی هروقت معلم به روستا می‌آمد نماینده ارباب، ما کودکان در سنین تحصیل را می‌تاراند و به خارج از روستا می‌فرستاد و به معلم می‌گفتند بچه‌ها سر مزرعه هستند. یا بهانه‌های مختلف می‌آوردند تا ما باسواد نشویم. هم ملای مکتبی ده که مکتبخانه اش بی‌رونق می‌شد موافق نبود و هم خان‌ها از ترس اینکه آگاهی مردم بالا برود، ما را از درس و مشق و مدرسه دور نگه می‌داشتند.

بدین ترتیب با انجام اصلاحات ارضی و آمدن سپاهیان دانش به روستاها از سویی و کندن از روستا و آمدن برخی از پدران و اجداد ما به شهرها از سوی دیگر، اتفاقات مهمی را برای نسل‌های بعدی رقم زد. طبعا هدف اصلاحات ارضی این نبود اما این اتفاق که از دل آن اقشار مدرن شهری مثل کارخانه‌دار و نویسنده و فیلمساز و دانشجو و مهندس و دکتر و استاد دانشگاه و امثالهم بیرون آمد که حاصل همان کارکرد پنهان اصلاحات ارضی بود. اگر اصلاحات ارضی نبود این تغییرات اجتماعی و رشد جامعه شهری ایران احتمالا چند دهه دیرتر و به شکل‌های متفاوتی اتفاق می‌افتاد. البته این برای محمدرضا شاه و رژیم‌اش چندان هم مبارک نبود! زیرا فرزندان اکثریت همان طبقه متوسط شهری و یا روستازاده‌های باسواد و دانشگاه رفته، بعدها در قالب عضویت در گروههای مبارز و سازمان‌های چریکی مخالف شاه، نقشی مهم در سرنگونی نظام پهلوی در انقلاب ۱۳۵۷ داشتند.

دوازدهم بهمن‌ماه ۱۴۰۳

#سعید_معدنی
#اصلاحات_ارضی
#انقلاب‌_سفید
#رفراندم
#پهلوی

@Saeed_Maadani

BY هفت اقلیم (سعید معدنی)