#تازه_های_دین_پژوهی


✳️ فقیهان و قهوه: سرنوشت شیرین یک نوشیدنی تلخ



✍🏻 حمیدرضا تمدّن

یکی از مسائلی که در نگاه نخست ممکن است قدری کم‌اهمیت جلوه نماید امّا در عین حال توجّه به آن اثر بسزایی بر شناخت رابطه شریعت و واقعیت‌ها بر جای می‌نهد، موضع گیری فقیهان درباره پدیده‌های نوظهور است. دراین نوشتار، جهت بیان یک نمونه جذاب، به نخستین واکنش‌های فقیهان در مواجهه با «قهوه» می‌پردازم که توجّه به ابعاد و زوایای آن هم می تواند فقیهان را در تصمیم‌گیری و صدور فتوا یاری کند و هم الگویی مناسب در تاریخ‌نگاری مسائل شریعت به پژوهشگران عرضه نماید.

مدتی قبل بود که یادداشتی با موضوع «ضرورت بازنگری در کتب تاریخ فقه» نوشتم و در آن اشاره کردم که نام‌گذاری برخی از آثاری که بدین عنوان شهرت یافته اند تسامحی بوده و با آنچه لازم است بر دوش عنوان «تاریخ فقه» نهاده شود فاصله دارد. یکی از مسائلی که در نگاه نخست ممکن است قدری کم اهمیت جلوه نماید، موضع گیری فقیهان درباره پدیده های نوظهور است. دراین نوشتار، جهت بیان یک نمونه جذاب، به نخستین واکنش‌های فقیهان در مواجهه با «قهوه» می پردازم که توجه به ابعاد و زوایای آن هم می تواند فقیهان را در تصمیم گیری و صدور فتوا یاری کند و هم الگویی مناسب در تاریخ نگاری مسائل شریعت و علم فقه به پژوهشگران عرضه نماید.(این نمونه و موارد مشابه آن دست‌کم می تواند در بازسازی نگاشته های مرتبط با تاریخ فقه به عنوان شاهد مثال ذکر گردد.)

درباره پیشینه ورود قهوه به دنیای اسلام و انتشار آن در سرزمین‌های اسلامی آثار گوناگونی به رشته تحریر در آمده است که هر یک از زاویه ای به این مسأله پرداخته است، اما یکی از بهترین پژوهش‌هایی که تا کنون در این زمینه نوشته شده کتاب «من التاریخ الثقافی للقهوه و المقاهی»(گزیده تاریخ فرهنگی قهوه و قهوه خانه ها) نوشته محمد الأرنؤوط پژوهشگر پر تلاش سوری/کوزوویی است که در آن با قلمی روان و جذاب، نخستین موضع گیری‌های فقیهان در رویارویی با قهوه خانه ها و این نوشیدنی تلخ ولی لذیذ را به تصویر کشیده است.۱ کتابی با ۱۷۲ صفحه که در آن به برخی جزئیات و نتایج دینی-فرهنگی انتشار قهوه از یمن تا مکه، بلاد جنوبی شام، ترکیه، فلسطین، مصر، صربستان و بوسنی(که در آن زمان همچون آلبانی تحت حاکمیت امپراطوری عثمانی قرار داشت) در قرن دهم هجری(شانزدهم میلادی) پرداخته و آنگاه سه نمونه از رساله های فقهی نوشته شده درباره قهوه را معرفی کرده است. گرچه برخی تکرارهای کتاب از جذابیت آن می کاهد و خط تاریخی ترسیم شده در ذهن خواننده را بر هم می زند اما گزینش های مناسب نگارنده، بیان اشعار نوشته شده در این موضوع و تصاویری که در لا‌به لای فصول و همچنین انتهای کتاب آمده موجب می شود که اشکالات آن چندان جلوه ننماید.

به نظر می رسد که در میان نوشته های گوناگون از سه تن به عنوان اولین کاشف قهوه سخن به میان آمده که عبارتند از:

۱- شیخ محمد بن سعید الذبحانی (م ۸۷۵)، که گفته می شود قهوه را با خود به خلیج عدن برد و از طریق دریای سرخ آن را به سرزمین های شمالی همچون مصر برد.

۲- شیخ علی بن عمر الشاذلی (م ۸۲۱)، که در برخی منابع به کشف قهوه توسط او در گرماگرم تبلیغ طریقه شاذلیه در حبشه اشاره شده است.

۳- شیخ ابوبکر بن عبدالله الشاذلی (م ۹۰۹) معروف به «العیدروسی» که بیش از دیگران به عنوان مبتکر استفاده از قهوه به شمار می آید.

با وجود اختلاف منابع، آنچه میان آنها مشترک به نظر می رسد این است که اولین کاشفان و نوشندگان قهوه، صوفی مذهبان و به طور مشخص فرقه شاذلیه بوده اند که طبق گزارش‌های تاریخی، انتشار قهوه در سایر سرزمین ها نیز به دست صوفیان انجام گرفته است.۲ پیوند میان «قهوه» و «صوفیه» بدان حد بود که در برخی سرزمین ها مانند الجزایر به قهوه «شاذلیه» گفته شد یا در قرن بیستم میلادی در برخی مناطق دمشق، صاحب‌خانه آنگاه که قهوه داغ را از روی اجاق یا آتش بر می داشته، نخستین فنجان را بر روی زمین می ریخته است، زیرا آن را «سهم شاذلی» به عنوان نخستین مبتکر این نوشیدنی می دانسته اند.


ادامه مطلب 👇🏻
(برای مطالعه ادامه این مطلب روی instant view کلیک کنید.)

#تاریخ_فقه #فقه_و_اصول #حمیدرضا_تمدن

🖇 به نقل از :
📌 دین آنلاین

🔗 مجموعه الفبا :
🌐 سایت 🚀 تلگرام 📺 یوتیوب 🎞 آپارات