علوم وفنون ادبی

#ریشه_شناسی_واژه
#تاکسیک_toxic_سمی

❇️ دربارۀ واژۀ تاکسیک (toxic «سمّی»)

◀️ یکی از واژه‌هایی که به‌تازگی در میان جوان‌ها و نوجوان‌ها رواج پیدا کرده toxic «سمّی» است و برای نمونه، «رابطۀ تاکسیک» کمابیش یعنی «رابطۀ ناخوشایند و ناسالم». تا یکی دو سال پیش فقط واژۀ سمّی، که گرده‌برداری از toxic است، در این معنی به‌کار می‌رفت، ولی شاید ازاین‌رو که به‌کاربرندگان این دست واژه‌ها گمان کرده‌اند تاکسیک انگلیسی و باکلاس‌تر است، آن را به سمّی ترجیح داده‌اند.

   این دیدگاه خیلی هم دقیق نیست و به شیفتگان به‌کار بردنِ واژه‌های انگلیسی در زبان فارسی باید این خبر بد را بدهیم که تاکسیک هم ریشه در فارسی دارد و از فارسی با واسطه‌هایی به انگلیسی راه یافته‌است.
  
این واژه در فارسی باستان (فارسیِ دورۀ هخامنشی) -taxša* «تیر» بوده، سپس به‌صورت toxikon «سم برای تیر» (از toxon «کمان») به یونانی راه یافته. در ادامه، به‌شکل toxicum «سم» وارد لاتینی شده و در لاتینی متأخر به toxicus تحول یافته. واژۀ انگلیسیِ toxic «سمّی» از همین واژۀ لاتینی متأخر گرفته شده‌است (American Heritage Dictionary).

   حال بازگردیم به واژۀ فارسیِ باستانِ -taxša* «تیر»؛ این واژه به‌صورت تَخش و در معنی «تیر کمان» (نک. فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری) و «تیر آتش‌بازی» (نک. فرهنگ فارسیِ تاجیکی، محمدجان شکوری و همکاران) به فارسی نو رسیده و در متن‌های کهن شاهدهای بسیار داشته‌است: گر اشارت نیست، با چینِ جبین هم قانعیم / تیرِ تخشی زآن کمانِ ابروان ما را بس است (صائب).
   
تخش امروزه در فارسی معیار کاربرد ندارد، ولی همچنان برخی گویش‌ها، مانند نایینی و اصفهانی و سِده‌ای، به‌کار می‌رود.

❇️ فرهاد قربان‌زاده

https://www.tgoop.com/amirnormohamadi1976

Ahdictionary

The American Heritage Dictionary entry: toxic

www.tgoop.com/amirnormohamadi1976/60117

218 viewsnormohamadi-1976, Dec 26, 2024 at 02:13

#ریشه_شناسی_واژه
#تاکسیک_toxic_سمی

❇️ دربارۀ واژۀ تاکسیک (toxic «سمّی»)

◀️ یکی از واژه‌هایی که به‌تازگی در میان جوان‌ها و نوجوان‌ها رواج پیدا کرده toxic «سمّی» است و برای نمونه، «رابطۀ تاکسیک» کمابیش یعنی «رابطۀ ناخوشایند و ناسالم». تا یکی دو سال پیش فقط واژۀ سمّی، که گرده‌برداری از toxic است، در این معنی به‌کار می‌رفت، ولی شاید ازاین‌رو که به‌کاربرندگان این دست واژه‌ها گمان کرده‌اند تاکسیک انگلیسی و باکلاس‌تر است، آن را به سمّی ترجیح داده‌اند.

   این دیدگاه خیلی هم دقیق نیست و به شیفتگان به‌کار بردنِ واژه‌های انگلیسی در زبان فارسی باید این خبر بد را بدهیم که تاکسیک هم ریشه در فارسی دارد و از فارسی با واسطه‌هایی به انگلیسی راه یافته‌است.
  
این واژه در فارسی باستان (فارسیِ دورۀ هخامنشی) -taxša* «تیر» بوده، سپس به‌صورت toxikon «سم برای تیر» (از toxon «کمان») به یونانی راه یافته. در ادامه، به‌شکل toxicum «سم» وارد لاتینی شده و در لاتینی متأخر به toxicus تحول یافته. واژۀ انگلیسیِ toxic «سمّی» از همین واژۀ لاتینی متأخر گرفته شده‌است (American Heritage Dictionary).

   حال بازگردیم به واژۀ فارسیِ باستانِ -taxša* «تیر»؛ این واژه به‌صورت تَخش و در معنی «تیر کمان» (نک. فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری) و «تیر آتش‌بازی» (نک. فرهنگ فارسیِ تاجیکی، محمدجان شکوری و همکاران) به فارسی نو رسیده و در متن‌های کهن شاهدهای بسیار داشته‌است: گر اشارت نیست، با چینِ جبین هم قانعیم / تیرِ تخشی زآن کمانِ ابروان ما را بس است (صائب).
   
تخش امروزه در فارسی معیار کاربرد ندارد، ولی همچنان برخی گویش‌ها، مانند نایینی و اصفهانی و سِده‌ای، به‌کار می‌رود.

❇️ فرهاد قربان‌زاده

https://www.tgoop.com/amirnormohamadi1976

BY علوم وفنون ادبی