علوم وفنون ادبی

#ریشه_شناسی_واژه
#اجنه( اجنٓه )

✳️ اجنّه: جمع «جن» یا جمع «جنین»؟
✍🏻 حسین حسن‌زاده:

❇️ سعید حجاریان در ابتدای یادداشت اخیری با عنوان «اجنّه‌ی پیر» نوشته است: «بعضی گمان دارند واژه‌ی ”اجنّه“ جمع ”جن“ است. حال آنکه این کلمه اساساً ربطی به جن و پری ندارد، بلکه جمع ”جنین“ است. در توضیح بگویم، کلمه‌‌ی ”جن“ خود جمع است و مفرد آن ”جنی“ است، همان واژه‌ای که در قرآن آمده است.»

(مشق نو؛ ۱۴۰۱/۱۱/۲۴)

◀️ فارغ از داوری دربارهٔ این یادداشت، باید توجه داشت که «اجنّه» در زبان عربی جمع «جنین» است و در متون قدیمی فارسی نیز به همین معنا به کار می‌رفته است. اما فارسی‌زبانان امروزه «جن» را مفرد گرفته، «اجنّه» را به عنوان جمع آن به کار می‌برند (نجفی، ۱۳۷۰: ۱۴۱)، چنانکه فرهنگ بزرگ سخن (۱۳۸۱) به کاربست جدید و قدیم «اجنّه» اشاره کرده و فرهنگ معاصر فارسی (۱۳۸۱) در مدخل «اجنّه» آن را، به درستی، «جمع جن» دانسته است.

◀️ شاید برخی چنین پیش‌فرضی داشته باشند که اگر واژه‌ای را از زبان دیگری (مثلاً زبان عربی) وام گرفتیم، لزوماً باید آن را به همان معنایی که در آن زبان به کار می‌رفته است به کار ببریم و حتی ویژگی‌های دستوری (مثلاً نوع جمع بستن) زبان وام‌دهنده را در مورد آن وام‌واژه به کار بندیم. با مثال‌های نقض بسیاری می‌توان نشان داد که این پیش‌فرض همیشه برقرار نیست. به طور مثال، واژهٔ «اسلحه» جمعِ مکسر «سِلاح» است، اما فارسی‌زبانان آن را مفرد تلقی کرده، صورت جمع «اسلحه‌ها» را به کار می‌برند. (نجفی، ۱۳۷۰: ۲۵) یا مثلاً «ادویه» جمعِ «دوا» است، اما فارسی‌زبانان آن را به معنای «چاشنی گیاهی نظیر دارچین، فلفل، زردچوبه و ...» به کار می‌برند.

(خرمشاهی، ۱۳۸۷: ۱۵۹)

◀️ مثال‌های زیادی می‌توان به دست داد که وام‌واژه در زبان وام‌دهنده یک معنا دارد و امروزه در زبان وام‌گیرنده یک معنای دیگری گرفته است. به عبارت دیگر، وام‌واژه‌ها نیز تحول معنایی می‌یابند. به طور نمونه، می‌توان به واژهٔ «اشتباه» اشاره کرد، که در اصل به معنای «همانندی، شباهت داشتن» است، اما امروزه فارسی‌زبانان آن را بیشتر به معنای «خطا، غلط، نادرست» به کار می‌برند. (همان: ۱۶۱) مثال دیگر واژهٔ «اصابت» است که معنای اصلی آن «صائب بودن، درست بودن» است (مثلاً اصابتِ رأی). اما امروزه عمدتاً به معنای «برخورد» به کار می‌رود (مثلاً اصابت گلوله). خرمشاهی (۱۳۸۷: ۱۵۳ ــ ۲۰۷) برای «تحول معناشناختی واژگان» صدها نمونه گرد آورده است.

◀️ از این رو، وقتی متون قدیمی را می‌خوانیم باید هشیار باشیم که واژه‌ها رهزنی نکنند. به بیان دیگر، کاربست جدید واژه‌ها یا تحول معناشناختی آنها ما را در درک متن به اشتباه نیندازد. مثلاً در بیت زیر «اشتباه داشتن» به معنای «شباهت داشتن» است، نه «خطا داشتن.»

فلکی مهی ندانم به چه کنیتت بخوانم
به کدام جنس گویم که تو اشتباه داری

(سعدی، دیوان اشعار، غزلیات: غزل ۵۷۱)

منابع :

📚 انوری، حسن. (سرویراستار). (۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن (۸ ‌‌جلد). تهران: سخن.
📚 خرمشاهی، بهاء‌الدین. (۱۳۸۷). از واژه تا فرهنگ. تهران: انتشارات ناهید.
📚 صدری‌افشار، غلامحسین. و دیگران. (۱۳۸۱). فرهنگ معاصر فارسی (تک‌جلدی). ویراست چهارم. تهران: فرهنگ معاصر.
📚 نجفی، ابوالحسن. (۱۳۷۰). غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

❇️ برگرفته از : کانال « زبان ورزی »

https://www.tgoop.com/amirnormohamadi1976

Telegram

علوم وفنون ادبی

شعر شناسی و علم ادبیات
تحقیق ومقاله
مطالب آموزشی و زبانشناسی
مطالب ویرایشی و نگارشی
غزل حافظ،معنا،تحلیل
کارگاه داستان نویسی
برگی از تقویم تاریخ
نگاهی به تاریخ ادبیات ایران
نقد وتحلیل شعر
دکلمه وشعرخوانی

معرفی کتاب
(پی دی اف وصوتی)

www.tgoop.com/amirnormohamadi1976/60422

109 viewsnormohamadi-1976, Jan 4 at 21:28

#ریشه_شناسی_واژه
#اجنه( اجنٓه )

✳️ اجنّه: جمع «جن» یا جمع «جنین»؟
✍🏻 حسین حسن‌زاده:

❇️ سعید حجاریان در ابتدای یادداشت اخیری با عنوان «اجنّه‌ی پیر» نوشته است: «بعضی گمان دارند واژه‌ی ”اجنّه“ جمع ”جن“ است. حال آنکه این کلمه اساساً ربطی به جن و پری ندارد، بلکه جمع ”جنین“ است. در توضیح بگویم، کلمه‌‌ی ”جن“ خود جمع است و مفرد آن ”جنی“ است، همان واژه‌ای که در قرآن آمده است.»

(مشق نو؛ ۱۴۰۱/۱۱/۲۴)

◀️ فارغ از داوری دربارهٔ این یادداشت، باید توجه داشت که «اجنّه» در زبان عربی جمع «جنین» است و در متون قدیمی فارسی نیز به همین معنا به کار می‌رفته است. اما فارسی‌زبانان امروزه «جن» را مفرد گرفته، «اجنّه» را به عنوان جمع آن به کار می‌برند (نجفی، ۱۳۷۰: ۱۴۱)، چنانکه فرهنگ بزرگ سخن (۱۳۸۱) به کاربست جدید و قدیم «اجنّه» اشاره کرده و فرهنگ معاصر فارسی (۱۳۸۱) در مدخل «اجنّه» آن را، به درستی، «جمع جن» دانسته است.

◀️ شاید برخی چنین پیش‌فرضی داشته باشند که اگر واژه‌ای را از زبان دیگری (مثلاً زبان عربی) وام گرفتیم، لزوماً باید آن را به همان معنایی که در آن زبان به کار می‌رفته است به کار ببریم و حتی ویژگی‌های دستوری (مثلاً نوع جمع بستن) زبان وام‌دهنده را در مورد آن وام‌واژه به کار بندیم. با مثال‌های نقض بسیاری می‌توان نشان داد که این پیش‌فرض همیشه برقرار نیست. به طور مثال، واژهٔ «اسلحه» جمعِ مکسر «سِلاح» است، اما فارسی‌زبانان آن را مفرد تلقی کرده، صورت جمع «اسلحه‌ها» را به کار می‌برند. (نجفی، ۱۳۷۰: ۲۵) یا مثلاً «ادویه» جمعِ «دوا» است، اما فارسی‌زبانان آن را به معنای «چاشنی گیاهی نظیر دارچین، فلفل، زردچوبه و ...» به کار می‌برند.

(خرمشاهی، ۱۳۸۷: ۱۵۹)

◀️ مثال‌های زیادی می‌توان به دست داد که وام‌واژه در زبان وام‌دهنده یک معنا دارد و امروزه در زبان وام‌گیرنده یک معنای دیگری گرفته است. به عبارت دیگر، وام‌واژه‌ها نیز تحول معنایی می‌یابند. به طور نمونه، می‌توان به واژهٔ «اشتباه» اشاره کرد، که در اصل به معنای «همانندی، شباهت داشتن» است، اما امروزه فارسی‌زبانان آن را بیشتر به معنای «خطا، غلط، نادرست» به کار می‌برند. (همان: ۱۶۱) مثال دیگر واژهٔ «اصابت» است که معنای اصلی آن «صائب بودن، درست بودن» است (مثلاً اصابتِ رأی). اما امروزه عمدتاً به معنای «برخورد» به کار می‌رود (مثلاً اصابت گلوله). خرمشاهی (۱۳۸۷: ۱۵۳ ــ ۲۰۷) برای «تحول معناشناختی واژگان» صدها نمونه گرد آورده است.

◀️ از این رو، وقتی متون قدیمی را می‌خوانیم باید هشیار باشیم که واژه‌ها رهزنی نکنند. به بیان دیگر، کاربست جدید واژه‌ها یا تحول معناشناختی آنها ما را در درک متن به اشتباه نیندازد. مثلاً در بیت زیر «اشتباه داشتن» به معنای «شباهت داشتن» است، نه «خطا داشتن.»

فلکی مهی ندانم به چه کنیتت بخوانم
به کدام جنس گویم که تو اشتباه داری

(سعدی، دیوان اشعار، غزلیات: غزل ۵۷۱)

منابع :

📚 انوری، حسن. (سرویراستار). (۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن (۸ ‌‌جلد). تهران: سخن.
📚 خرمشاهی، بهاء‌الدین. (۱۳۸۷). از واژه تا فرهنگ. تهران: انتشارات ناهید.
📚 صدری‌افشار، غلامحسین. و دیگران. (۱۳۸۱). فرهنگ معاصر فارسی (تک‌جلدی). ویراست چهارم. تهران: فرهنگ معاصر.
📚 نجفی، ابوالحسن. (۱۳۷۰). غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

❇️ برگرفته از : کانال « زبان ورزی »

https://www.tgoop.com/amirnormohamadi1976

BY علوم وفنون ادبی