tgoop.com/asre_roshangary/1387
Last Update:
▪︎چهارشنبه سوری
[بخش دوم/پیشینه]
به گفته ابراهیم پورداود ضیافت چهارشنبه سوری از یک جشن زرتشتی به نام همسپثمیدیه
همسپتمدم[(Hamaspathmaêdayah]
مشتق شده که بعد از اصلاح گاه شماری توسط اردشیر اول (سلطنت ،۲۲۴-۲۴۰) شش روز قبل از نوروز برگزار می شد. درست همانند رسم پریدن از روی آتش انتخاب چهارشنبه و نحس پنداشتن این روز باید ریشه در دوران غلبه اسلام بر ایران داشته باشد. به نظر میرسد آخرین چهارشنبه سال به علت یک خرافات عربی مبنی بر نحس بودن روز چهارشنبه انتخاب شده است ظاهراً این اعتقاد در طول دو قرن اول اسلامی میان ایرانیان رواج یافت از سوی دیگر کاربرد آتش هنگام جشن و ضیافت سابقه ای بسیار طولانی در ایران دارد. [ابوبکر محمد بن زکریا] نرشخی به یک رسم قدیمی در زمان سامانیان اشاره میکند که آتش بزرگی را در غروب روز آخر سال بر می افروختند او از این غروب به نام «شبِ سوری» (شب سرخ/ شب ضیافت) یاد کرده است اما از آیین های خاصی که بعدها به چهارشنبه سوری پیوند خوردند حرفی نمی زند عامه مردم بخصوص مردم خراسان ریشه های آیین های مربوط به آتش در جشن چهارشنبه سوری را به مختار ابن ابو عبید ثقفی رهبر قیام شیعه در سال ۶۶ق ۶۸۵ در کوفه، نسبت میدهند به غلط چنین تصور می شود که مختار در روز چهارشنبه قیام کرد (در حالی که قیام مختار در ۱۴ ربیع الاول سال ۶۶ هجری مصادف با ۲۰ اکتبر ۶۸۵ اتفاق افتاد) و به پیروانش دستور داد بر بام خانه هایشان آتش بیفروزنده برخی دیگر معتقدند این آتشها به مناسبت پیروزی مختار بر قاتلان امام حسین بن علی و همراهانش در سال ۶۱ق ۶۸۰ در کربلا برافروخته شدند. اما این نظر با مدارک تاریخی همخوانی ندارد. همچنین گزارش شده است که ابومسلم به نشانه آغاز قیام خود از پیروانش خواسته بود که بر بام خانه هایشان آتش بیفروزند به گفته ابوریحان بیرونی هرمز اول پادشاه ساسانی (۲۷۰-۲۷۱) دستور داد روز نوروز بر بلندترین مکانها آتش بیفروزند زیرا معتقد بود که باید عناصر ناسالم را در هوا بزدایند همچنین ممکن است آیین آتش، صورت تحول یافته جشن سده زرتشتی باشد؛ جشن سده یک ضیافت زمستانی بود که با شادی و هیجانی زیاد در شب ۱۱ام بهمن با برافروختن آتشهایی بزرگ در دشتهایی فراخ و بر فراز تپه ها برگزار میشد بیرونی نقل میکند که پارسهای باستان در این جشن خانه هایشان را برای دفع چشم بد ضد عفونی میکردند و پس از آن پادشاهان عمل برافروختن آتش هایی بزرگ در ضیافتها را اقتباس کردند.
رسم چهارشنبه سوری علیرغم اعتراضهای فقهای راست کیش در دوران اسلامی نیز ادامه پیدا کرد و تقریباً در تمام شهرها و روستاهای ایران فراگیر شد. رسومی که هم اکنون در سرتاسر ایران رایج است برای چندین قرن به طور گسترده اجرا می شد؛ دوره ای که متخصصان دینی اسلام (فقها) که خود پیشینه از زرتشتیان داشتند به اندازه کافی پر نفوذ بودند تا در برابر مجازات شدید شرکت کنندگان مراسم چهارشنبه سوری ایستادگی کنند؛ مراسمی که به جای چهارشنبه آخر سال شمسی چهارشنبه آخر ماه قمری صفر برگزار میشد چهارشنبه ای که نحس و شوم بود و تا امروز نیز هست. به گفته [ رابرت] بینینگ" در شیراز چهارشنبه سوری نام آخرین چهارشنبه ماه صفر بود، در اصفهان که سابقا پایتخت صفویه و جایگاه فقهایی چون محمد باقر مجلسی (۱۳۰۷- ۱۱۱۰ق / ۱۶۲۷-۱۶۹۸) بود برخی مردم هم چهارشنبه سوری و هم چهارشنبه ماه صفر را جشن می گرفتند در تبریز و اورمیه سه چهارشنبه آخر سال( توز چارشنبه، کول چارشنبه و کول چارشنبه در اردبیل؛ یالانچی چارشنبه، خبرچی چارشنبه و آخر چارشنبه در اورمیه) و در بزرگ آباد روستایی نزدیک اورمیه چهار چهارشنبه آخر سال (مشتلقچی چارشنبه،کوله چارشنبه قره چارشنبه و آخر چارشنبه) جشن گرفته می شود پس از انقلاب ۱۳۵۷ش/ ۱۹۷۸ - ۱۹۷۹، دولت به مدت دو سال جشن چهارشنبه سوری را ممنوع کرد چرا که آن را یادگار پرستش آتش تلقی میکرد ولی مردم همچنان بر برافرختن آتش اصرار ورزیدند و سرانجام مقامات دولتی با این قضیه کنار آمدند.
امروزه با برگزاری مراسم چهارشنبه سوری مدارا میشود.