اسطوره‌شناسی با بهار مختاریان

برج دلو، دُل


یازدهمین صورت فلکی برابر با ماه بهمن، «دلو» یا «آب‌ریز» است. این نماد در زمان ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پ.م. برابر با انقلابِ زمستانی بود، یعنی به جای صورت فلکی بزماهی/بز.
همانطور که در گفتارهای پیشین اشاره شد، در نمونه‌های آغازین منطقه البروج «نخست چهار صورت فلکی «گاو/ثور (Taurus)، شیر/اسد (Leo)، کژدم/عقرب (Scorpio)، آب‌ریز/دلو (Aquarius) چهار مرحله‌ی کاردینالی سال تلقی می‌شدند» و همه‌ی ۱۲ صورت فلکی میانِ سه ایزد آنو (Anu)، بل (Bel) و اآ (Ea) بخش می‌شدند. صورت‌های فلکی بزماهی، آب‌ریز و ماهی و قوچ متعلق به ایزد« اآ» بودند (Busenbark,1997: 127; 278). در ایزدستان بابلی، «اآ» ایزدِ آب، بر نهرهایی فرمانرواست که از اعماق، جهان را ساختند. بر اساس این باور، در همه‌ی معبدهای بابلی، تشت آبی موجود بود. در اسطوره‌های کهن گفته می‌شود که «اآ» ایزد مهربانی است که هر صبحگاه از دریا برای آموزش کشاورزی، فرمانروایی، صنایع دستی و دیگر انواع تمدن، بیرون می‌آید. در تندیس‌های آغازین، او به سیمای نیم‌انسان و نیم‌ماهی نمایش داده شده است (Ibid: 56). آب‌ریز یا دلو نمادِ فصل بارانی است (ibid: 71).
در مصر، دلو روحِ آب دانسته می‌شود که دو کوزه بر شانه < یا در دست> حمل می‌کند ( Snodgrass, 1997: p.199 ) در منابعِ بابلی، دلو به نام Gula «بزرگ» آمده و بر بخشی از آسمان که به عنوان «دریا» شناخته می‌شود فرمانرواست. این بخش شامل چهار نشانه‌ی آبی است (Snodgrass, p.20; 194).
با بررسی‌های انجام شده از سراسر دنیا در تمدن‌های کلدانی، آشوری، مصری، هند و اروپا، دلو(Aquarius) با ُتنگی با آب جاری و یا بی‌آب، مرتبط دانسته شده است (p. 124 Behari, 2001:)
در بسیاری از آیکون‌های به‌دست آمده، این صورت فلکی به شکل انسانی که در دست کوزه‌ای آب‌ریز دارد نشان داده می‌شود. این کوزه‌ی آب‌ریز در منابع بابلی ḫegallu به معنی «فراوانی» است (Wiggermann, 1992: p. 66). تا آنجا که نگارنده در تصاویر مختلف کتاب‌های مصور مرتبط با این صورت‌های فلکی در ایران و اروپا جستجو کرده است، نمونه‌های بسیاری نیز از این صورت فلکی، «دلو» به شکل انسانی نشان داده می‌شود که سطلی یا آبپاشی به دست دارد و یا بر سرِ چاهی آب می‌کشد.
در باورِ بابلیانِ کهن، در آغازِ جهان خورشید و ماه و ستارگان در پیوند باهم در نقطه‌ی آغازینِ منطقه البروج ایستاده بودند و در پایانِ جهان نیز دوباره به صورتِ آغازین خود بازمی‌گردند. بروسوس کاهن بابلی، پایانِ جهان را با آتش، هنگامی می‌داند که همه‌ی ستارگان در خطی مستقیم در صورت فلکی خرچنگ (برجی آتشی) قرار گیرند و اگر آن‌ها در خطی در صورت فلکی جُدی (برجی آبی) قرار گیرند جهان با آب نابود می‌شود. چنین باوری در مصر، ایران، هند، چین و مکزیک هم دیده می‌شود. این باور در بابل، توسط یهودیان تبدیل به داستان نابودی جهان یکبار با آب و یکبار با آتش شد. نابودیِ جهان با سیل به گمان آنان در برج دلو (برجی آبی) در انقلاب زمستانی ۳۱۰۰ پیش از میلاد اتفاق افتاده است (Busenbark, p. 290).
در بندهشن این صورتِ فلکی، دُل (Dōl) خوانده می‌شود (Pakzad, 2005: 77).
بیرونی در التفهیم، دلو را این‌گونه توصیف می‌کند: «همچون مردی ایستاده و هر دو دست دراز کرده، و به یک دست کوزه‌ای دارد نگون‌سار کرده، تا آب از آن جا همی‌ریزد و بر پایش همی‌رود» (ترجمه‌ی جلال الدین همایی، ص ۹۱). همچنین بیرونی می‌گوید: «هندوان برج‌های آبی، حوت دارند و نیمه‌ی پسین از جُدی و نیمه‌ی پیشین از دلو و این از آن جهت است که پیشتر حکایت کردیم از صورت‌های ایشان که نیمه‌ی پسین از جُدی چون ماهی است و به آخر دلو آب است ریخته» (همان، ص ۳۱۷).
از اندام‌های بدن، ساق‌ها و کعب‌ها به دلو منسوبند (خواجه نصیرالدین طوسی،ص ۳۴). در متن کفالایا دلو به ساق‌ها و شانه‌ی چپ منسوب است (Pettipiece, 2009: 65). بر اساس گفته‌ی بیرونی، دلو « نیک‌خو و سبک و بر تجمل و مروت حریص، پاکیزه خورش و بسیار سخن، سخت به وقت جنبش و دلیر به وقت آسودن و بسیار اندیشه در کارها…» است (همان ۳۲۵). همچنین این صورت فلکی بر «بندگان نر و ماده، مِی فروشان و آبگینه‌گران و آنک گوهر به کار دارند و آبگینه و آنک او را پرورش نیست میان مردمان و آنک جامه‌ی مردگان بستاند» (ص ۳۳۱). دلو بر «جاهای آب روان و ایستاده و آنجا که اندرو آتش به کار برند هم چون گرمابه‌ها. و خانه‌ی مغان …» دلالت دارد (ص ۳۳۳). ابزارهای آب آوردن و خانه ساختن و جاهای کندن و درختان نشاندن هم به دلو منسوب است (ص ۳۳۷).


پیوند به نوشته در سایت انسان‌شناسی و فرهنگ

www.tgoop.com/baharmokhtarian/140

111 viewsedited  Feb 18 at 11:34

برج دلو، دُل


یازدهمین صورت فلکی برابر با ماه بهمن، «دلو» یا «آب‌ریز» است. این نماد در زمان ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پ.م. برابر با انقلابِ زمستانی بود، یعنی به جای صورت فلکی بزماهی/بز.
همانطور که در گفتارهای پیشین اشاره شد، در نمونه‌های آغازین منطقه البروج «نخست چهار صورت فلکی «گاو/ثور (Taurus)، شیر/اسد (Leo)، کژدم/عقرب (Scorpio)، آب‌ریز/دلو (Aquarius) چهار مرحله‌ی کاردینالی سال تلقی می‌شدند» و همه‌ی ۱۲ صورت فلکی میانِ سه ایزد آنو (Anu)، بل (Bel) و اآ (Ea) بخش می‌شدند. صورت‌های فلکی بزماهی، آب‌ریز و ماهی و قوچ متعلق به ایزد« اآ» بودند (Busenbark,1997: 127; 278). در ایزدستان بابلی، «اآ» ایزدِ آب، بر نهرهایی فرمانرواست که از اعماق، جهان را ساختند. بر اساس این باور، در همه‌ی معبدهای بابلی، تشت آبی موجود بود. در اسطوره‌های کهن گفته می‌شود که «اآ» ایزد مهربانی است که هر صبحگاه از دریا برای آموزش کشاورزی، فرمانروایی، صنایع دستی و دیگر انواع تمدن، بیرون می‌آید. در تندیس‌های آغازین، او به سیمای نیم‌انسان و نیم‌ماهی نمایش داده شده است (Ibid: 56). آب‌ریز یا دلو نمادِ فصل بارانی است (ibid: 71).
در مصر، دلو روحِ آب دانسته می‌شود که دو کوزه بر شانه < یا در دست> حمل می‌کند ( Snodgrass, 1997: p.199 ) در منابعِ بابلی، دلو به نام Gula «بزرگ» آمده و بر بخشی از آسمان که به عنوان «دریا» شناخته می‌شود فرمانرواست. این بخش شامل چهار نشانه‌ی آبی است (Snodgrass, p.20; 194).
با بررسی‌های انجام شده از سراسر دنیا در تمدن‌های کلدانی، آشوری، مصری، هند و اروپا، دلو(Aquarius) با ُتنگی با آب جاری و یا بی‌آب، مرتبط دانسته شده است (p. 124 Behari, 2001:)
در بسیاری از آیکون‌های به‌دست آمده، این صورت فلکی به شکل انسانی که در دست کوزه‌ای آب‌ریز دارد نشان داده می‌شود. این کوزه‌ی آب‌ریز در منابع بابلی ḫegallu به معنی «فراوانی» است (Wiggermann, 1992: p. 66). تا آنجا که نگارنده در تصاویر مختلف کتاب‌های مصور مرتبط با این صورت‌های فلکی در ایران و اروپا جستجو کرده است، نمونه‌های بسیاری نیز از این صورت فلکی، «دلو» به شکل انسانی نشان داده می‌شود که سطلی یا آبپاشی به دست دارد و یا بر سرِ چاهی آب می‌کشد.
در باورِ بابلیانِ کهن، در آغازِ جهان خورشید و ماه و ستارگان در پیوند باهم در نقطه‌ی آغازینِ منطقه البروج ایستاده بودند و در پایانِ جهان نیز دوباره به صورتِ آغازین خود بازمی‌گردند. بروسوس کاهن بابلی، پایانِ جهان را با آتش، هنگامی می‌داند که همه‌ی ستارگان در خطی مستقیم در صورت فلکی خرچنگ (برجی آتشی) قرار گیرند و اگر آن‌ها در خطی در صورت فلکی جُدی (برجی آبی) قرار گیرند جهان با آب نابود می‌شود. چنین باوری در مصر، ایران، هند، چین و مکزیک هم دیده می‌شود. این باور در بابل، توسط یهودیان تبدیل به داستان نابودی جهان یکبار با آب و یکبار با آتش شد. نابودیِ جهان با سیل به گمان آنان در برج دلو (برجی آبی) در انقلاب زمستانی ۳۱۰۰ پیش از میلاد اتفاق افتاده است (Busenbark, p. 290).
در بندهشن این صورتِ فلکی، دُل (Dōl) خوانده می‌شود (Pakzad, 2005: 77).
بیرونی در التفهیم، دلو را این‌گونه توصیف می‌کند: «همچون مردی ایستاده و هر دو دست دراز کرده، و به یک دست کوزه‌ای دارد نگون‌سار کرده، تا آب از آن جا همی‌ریزد و بر پایش همی‌رود» (ترجمه‌ی جلال الدین همایی، ص ۹۱). همچنین بیرونی می‌گوید: «هندوان برج‌های آبی، حوت دارند و نیمه‌ی پسین از جُدی و نیمه‌ی پیشین از دلو و این از آن جهت است که پیشتر حکایت کردیم از صورت‌های ایشان که نیمه‌ی پسین از جُدی چون ماهی است و به آخر دلو آب است ریخته» (همان، ص ۳۱۷).
از اندام‌های بدن، ساق‌ها و کعب‌ها به دلو منسوبند (خواجه نصیرالدین طوسی،ص ۳۴). در متن کفالایا دلو به ساق‌ها و شانه‌ی چپ منسوب است (Pettipiece, 2009: 65). بر اساس گفته‌ی بیرونی، دلو « نیک‌خو و سبک و بر تجمل و مروت حریص، پاکیزه خورش و بسیار سخن، سخت به وقت جنبش و دلیر به وقت آسودن و بسیار اندیشه در کارها…» است (همان ۳۲۵). همچنین این صورت فلکی بر «بندگان نر و ماده، مِی فروشان و آبگینه‌گران و آنک گوهر به کار دارند و آبگینه و آنک او را پرورش نیست میان مردمان و آنک جامه‌ی مردگان بستاند» (ص ۳۳۱). دلو بر «جاهای آب روان و ایستاده و آنجا که اندرو آتش به کار برند هم چون گرمابه‌ها. و خانه‌ی مغان …» دلالت دارد (ص ۳۳۳). ابزارهای آب آوردن و خانه ساختن و جاهای کندن و درختان نشاندن هم به دلو منسوب است (ص ۳۳۷).


پیوند به نوشته در سایت انسان‌شناسی و فرهنگ

BY اسطوره‌شناسی با بهار مختاریان